100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

8-
чизма.
Баҳонинг шаклланиши.
65
65
Ортиқов А. «Саноат иқтисодиѐти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.196. 
БАҲОНИНГ ШАКЛЛАНИШИ 
Фирманинг 
баҳо хусусидаги 
ўз нуфузи 
(имиджи) 
Рақибларнинг баҳо 
хусусидаги нуфузи 
Талаб омиллари 
Харажат омиллари 
Рақибларнинг бозордаги 
улуши 
Фирманинг 
бозордаги ўз улуши 
Рақобат омиллари 
Рақибларнинг реклама 
динамикаси 
Фирманинг 
реклама динамикаси 
Рақибларнинг маҳсулот 
нуфузи 
Фирманинг мащсулот 
нуфузи 
(имиджи) 
Сотувчиларнинг баҳони 
шакллантириши 
Келажакда мижозларни 
мўлжаллаш 

---

238 
Олигополия шароитида эса алоҳида ишлаб чиқарувчилар 
(сотувчилар) бир-бирига боғлиқ бўлганликлари сабабли баҳоларни 
мустақил белгилашга ботина олмайдилар. Фақат баҳо белгилашда 
яширинча келишишлари мумкин. 
Бозор иқтисодиѐтига ўтиш жараѐнида баҳонинг роли ва аҳамияти 
беқиѐсдир. 
Маълумки, 
ҳозирги 
замон 
иқтисодиѐти 
бозор 
иқтисодиѐтидир. Бу иқтисодиѐт ер юзидаги кўпгина давлатларда турли 
даражада ва ўзига хос хусусиятлар билан ривожланиб бормоқда. 
Унинг 
моҳият 
белгиларини 
энг 
ривожланган 
мамлакатлар 
иқтисодиѐтида кўриш мумкин. Унинг ана шундай белгиларидан бири, 
нархларнинг либераллашуви, нарх-навонинг эркин шаклланишидир. 
Товарлар нархини давлат юқоридан белгиламайди. У бозордаги талаб 
ва таклифга қараб, харидор билан сотувчининг савдолашуви асосида 
юзага келади. Келишилган нархлар эса бозор муносабатларига хизмат 
қилади. Нарх пул билан ўлчанади. Бозор иқтисодиѐти пулсиз бўлиши 
мумкин эмас. Пул эса иқтисодий муносабатларнинг асосий воситаси 
бўлиб, иқтисодиѐтда ўта муҳим роль ўйнайди. Пул муносабатлари 
бозор иқтисодиѐтининг ажралмас қисми ҳисобланади. Пул обороти, 
пул эмиссияси, қадри-қиммати, инфляция, валюта курси каби 
ҳодисалар иқтисодий вазиятнинг кўзгуси ҳисобланади. Бозор 
иқтисодиѐтида товар тақчиллиги бўлмайди, шу сабабдан бозорда 
ишлаб чиқарувчи эмас, балки истеъмолчи (харидор) ўз измини 
ўтказади, товар ва хизматларни сифати ва нархига қараб танлаб олиш 
имкониятига эга бўлади. Кўриб чиққанимиздек, бозор иқтисодиѐтига 
ўтиш жараѐнида нархнинг роли ва аҳамияти жуда катта. 
Баҳо шаклланишида рақобат муҳим ўрин тутади. Рақобатда ютиб 
чиқиш ѐки ютказиш баҳони белгилашга ҳам боғлиқ. Рақобатлашув 
жараѐнида харидор кўп бўлса, юқори нарх ташкил топади. Агар 
сотувчилар кўп бўлиб, улар рақобатлашишса, паст баҳолар вужудга 
келади. 
Рақобат курашида харажатларни қопламайдиган, бинобарин, 
зарар келтирадиган ўта паст баҳолар ҳам пайдо бўлади. Ишлаб 
чиқариш самарадорлигини ошириш, хўжаликни оқилона юритиш эса 
молиявий алоқалар ва қиймат қонунларидан фойдаланишни талаб 
қилади. 
Айрим буюмларнинг баҳосини ўзгартириш эвазига давлат уларга 
бўлган эҳтиѐжни ҳамда уларни харид қилишни бошқаради. Жумладан, 
инсон соғлиғига путур етказувчи маҳсулотларнинг нархини ошириш 
эвазига уларни харид қилинишини чегаралаш ва аксинча, баъзи озиқ-
овқат маҳсулотларининг нархини меъѐрда ушлаб туриш орқали 
эҳтиѐжларни тўлароқ қондириш мулоҳазамизга далил бўла олади.