10-mowzug: Başlangyç synp okuwçylaryna mümkinçilikler döretmek we maşgaladaky gatnaşyklaryň çaga terbiýesine bolan täsiri we öwrenmek metodikasy. Meýilnama

10-mowzug: Başlangyç synp okuwçylaryna mümkinçilikler döretmek we maşgaladaky gatnaşyklaryň çaga terbiýesine bolan täsiri we öwrenmek metodikasy.
Meýilnama:

1. 
   Başlangyç tälimde döredilen mümkinçilikler we ätiýäçlar.
   
2. 
   Ata-eneler we çagalar ortasyndaky gatnaşyklary öwrenmegiň amaly taraplary.
   
3. 
   Maşgala terbiýesinde diagnoz metodlary we tehnologiýalary
   

Peýdalanylan edebiýatlar:
1. Karimow I.A. Watan sejdegäh kabi ýaly mukaddesdir. Daşkеnt: Özbеgiston, 1996, 3-tom.
2. Karimow I.A. “Barkamol avlod O’zbеkiston taraqqiyotining poydеvori”.
T.: Şarq, 1998.
3. Karimow I.A. “Sagdyn nesil arzuwy”. T.: Şarq, 1998.
4. Azamhojaеwa E.A. “Gatnaşyk medeniýetiniň ýaş häsiýetleri we dinamikasy”. T.: 2002.
5.Abu Reýhan B. “Hikmetler”. T.: 1973.
6. Alikulow H. Şarq alymlary edebi hakynda. T.: 1979.
7. Asgarow I.Ş., Mamtgulowa R. H.D. Norkulov “Şaxs va maşgala terbiýesiniň pedagogikasy” Toshkent 2009
8. Hasanboewa O. “Maşgala pedagogikasy” “Alokaçi ” nashriýeti 2007
9. H.I.Ibragimow, U.A.Ýuldoşev “Pedagogik psihologiýa ” Daşkent 2009

Adamyň ruhy taýdan ösmeginde maşgala möhüm rol oýnaýar, sebäbi maşgalanyň iki möhüm wezipesi bar: çaga dogurmak we olary terbiýelemek. Çaganyň durmuşynyň ilkinji günlerinden başlap, ene-atalar oňa sagdyn ösmegine, özüni alyp barşyna we gowy häsiýetleri şekillendirmegine, ahlak medeniýetini emele getirmegine, öýde, çagalar bagynda, mekdepde, köçede, umumy jemgyýet jaýlarynda özüni alyp baryş düzgünlerini düşündirmelidirler we oňyn endikleri ösdürmelidirler. Ýaşuly we deň-duşlary bilen iş salyşmak, ululara hormat goýmak, olar bilen mylakatly gürleşmek, olar bilen sizläp gepleşmek medeniýetini öwretmek peýdalydyr.

Maşgala terbiýe mekanydyr. Bilim iň möhüm meseleleriň biridir. Bu ýerde doglan çaga diňe bir ene-atasyndan däl, eýsem olaryň özüni alyp barşynyň, genetik häsiýetlerini , edep, ahlak we özüni alyp barşynyň kadalaryny hem miras alýar. Ene-atanyň arasyndaky birek-birege hormat goýmak, hoşniýetlilik, dogruçyllyk, arassalyk, yhlas, adamkärçilik ýaly ýokary derejeli gymmatlyklar çaganyň özüni alyp barşyna we aňyna ene süýdüniň, hoşniýetliligiň we maşgala agzalarynyň göreldesi arkaly ornaşdyrylýar. Maşgala, çaganyň akyl, ahlak, estetiki, ykdysady, daşky gurşaw, fiziki, ruhy, arassaçylyk, jynsy taýdan terbiýelenmeginde esasy faktor we guraldyr. Mysal üçin, ene-ata-hudožnik, çaga-sungat eseri we terbiýe prosesi bolsa sungadyň özüdir.
Ýyllar boýy emele geldi, gymmatlyk derejesine çykdy we häzirem öz gymmatyny saklaýar. Ýagny, çagalyk, çaga dogurmak, zähmetiň berk bölünmegi, maşgala býudjetine ene-atanyň gözegçiligi, çagalara ululara hormat goýmak, maşgala buýsanjy, abraýy goramak her bir agzanyň borjy bolmagy aýratyn doglan ýerine söýgi duýgusyny ösdürýär. Ene-ata terbiýesi, çaga dogulmazdan has öň başlanýan çylşyrymly we dowamly prosesdir. Ýagny, çagalaryň terbiýesinde saglyk, ýagdaýy, nesil, dünýägaraýşy, içki we daşarky dünýä, ahlak, maddy we ruhy derejäniň sazlaşyklylygy, ene-atalaryň nikalaşmaga ruhy we beden taýdan taýynlygy möhümdir. Maşgala terbiýesiniň maksady çagalarda ene-atalaryna, maşgalasyna, ata-babalaryna, doglan ýerine, ýurduna, milletine, halkyna, diline, dinine we däp-dessurlaryna buýsanç duýgusyny terbiýelemekdir. Şeýlelik bilen, maşgalada emele gelen adamyň sazlaşykly ruhy taýdan ýokary ruhy jemgyýet gurmakda möhüm rol oýnaýar. Çaganyň terbiýesine gaty ünsli bolmalydygy hemmelere mälimdir. Ene-atalar çagalaryny bilýänliklerine garanda çagalar öz ene-atasyny has gowy bilýärler. Çaga çagalygyndan sözlerini gaýtalap, ulularyň hereketlerine öýkünýär. Adam ulalansoň, çagalykda gören zatlarynyň hemmesini gaýtalamaýar, ýöne bu zatlaryň hemmesi ýüreginde we aňynda galýar, kiçijik yz galdyrýar. Şol sebäpli maşgaladaky çagalara maslahat bermek, terbiýeçilik pikirleri, şahsy terbiýe ýaly meseleler möhümdir. Maşgalada bilimiň gymmaty, bilimli we akylly adamlara hormat goýmak, myhmansöýerlik, hoşniýetlilik, gaýduwsyzlyk, batyrlyk, egoistlik, bahyllyk, açgözlük, dostlaryna we adamlara dönüklik bilime uly täsir edýär. Sebäbi maşgala gurşawynda çagalary öwrenmäge höweslendirmek pikiri, peýdalary, alymlara hormat goýmak çaganyň abadançylygynyň esasyny düzýär. Çagalary maşgalada bilim almaga höweslendirmek, ýagşylygyň bilimli adamlardan geljekdigine ynanmak, diňe bir olaryň pikirlerini diňlemek bilen çäklenmän, eýsem iş ýüzünde yzarlamagy, ylmy işlerde, asylly maksatlara ýetmek möhüm aýratynlyklardyr. Sebäbi adam bilimli bolsa, adamlara rahatlyk berýär. Bilim almak bilen bir hatarda, erbet gylyk-häsiýetlerden, ulumsylyklardan we öwünmegiň zyýanly täsirleri barada wagyz-nesihatlardan gaça durmak zerurlygy maşgalada ruhy we ahlak terbiýesiniň esasyny düzýär. Bilimli we edepli bolmak adamyň ulumsylykdan uzak durmagyny üpjün edýär we ulumsylykdan uzak durmak adamyň töweregindäkiler bilen oňyn gatnaşyk gurmagyna ýol açýar. Bilime ymtylmak mübärek, asylly işdir.Diýmek, her kim bilime ymtylmaly, alnan bilimleri ulanmaly we ulumsylykdan ýüz öwürmeli. Diňe ylym ýolunda ejir çeken adam ony özleşdirip we hünäriň syrlaryny özleşdirip biler.
Maşgaladaky çagalaryň ruhy we ahlak taýdan terbiýelenmeginiň ýene bir aýratynlygy, aňyň ösmegidir. Akylly adamyň aňy ýiti bolany üçin, islendik maslahaty kiçijik aňyna çalt siňdirýär. Ynsan aňynyň ýitiligi, ýokarda uçýan guş ýyrtyjyny görüp, gözlemek üçin aşak düşende islendik meseläni çözmek ukybynyň ýüze çykýan tizligidir. Akylly adamyň aňynyň tizligi guşuň uçmagy bilen deňeşdirilýär. Paýhasly, bilimli adamlar peýdasyz sözlere üns bermeýärler, başgalara peýdasyz, zyýanly zatlar etmeýärler.
Maşgala zorlugynyň netijeleri, bu waka şaýat bolan çagalaryň abadançylygynda we ösmeginde uly rol oýnaýar. Maşgala zorlugyna şaýat bolan çagalar köplenç özlerini günäkär hasaplaýarlar, hemişe gorky içinde ýaşaýarlar we zorluga sezewar bolmak çagalarada 15 esse köp. Umuman alanyňda, öýde maşgaladaky zorluga şaýat bolan çagalar, emosional we özüni alyp baryş kynçylyklary bilen birlikde lapykeçlik ýaly köp fiziki alamatlary başdan geçirip bilerler. Çagalar kelle agyry we aşgazan agyrylary ýaly umumy agyrylardan zeýrenip bilerler. Özüňi gowy duýmazlyk baradaky bu umumy nägileliklerden başga-da, maşgaladaky zorluga şaýat bolan çagalar. Bu çagalarda alamatlar ýadawlygy we hemişelik ýadawlygy öz içine alyp biler. Öýde ukusyzlyk sebäpli mekdepde uklap bilerler. Gijeleriniň köpüsi maşgaladaky zorlugy diňlemek ýa-da şaýat bolmak bilen geçirilip bilner. Çaga maşgalada ulalansoň, her bir ata öz maşgalasyna ahlak we ykdysady taýdan goldaw bermek, aýalynyň we çagalarynyň aladalaryny paýlaşmak we maşgala howp salmazlyk üçin erkek adamyň borjunyň nämedigini çagalara aýtmalydyr.Maşgalada egerde howp hatar bolsa galkan boluň we umuman maşgala agzalaryna ideg etmegi düşündiriň.
Bir gyz maşgalada ulalsa, ejesi maşgalada çagalary terbiýelemek, ak ýuwmak, ak daramak, erkek adamyň getiren naharyny bişirmek, myhmana garaşmak we iň esasysy, aýalyň işiniň adamsyny işe, çagalary çagalar bagyna ibermekdigini aýdyň mysallar bilen gürrüň berse, ýagtylyga yşyk bolardy. Maşgalada berk düzgün-nyzam we tertip-düzgün çagalaryň terbiýesine gowy täsir edýär. Çagalaryň bilimdäki üstünlikleri, ahlagy we saglyk derejesi köp babatda maşgalanyň karar kabul ediş tertibine baglydyr. Ene-atalar muňa eýermelidirler we gowy görelde görkezmelidirler. Maşgaladaky ene-atalaryň arasyndaky gatnaşyklar, yhlas, raýdaşlyk, hoşniýetlilik, birek-birege hormat goýmak, süýjüdillilik we birek-birege ideg etmek çagalaryň terbiýesine gowy täsir edýär. Ene-atanyň çagalarynyň öňünde dawa etse, kemsidip, näletlese, çagalarynyň terbiýesine ýaramaz täsir etjekdigi we guş höwürtgesinde görýän zatlaryny etjekdigi äşgärdir. Akyldarlarymyzyň: "Bir gün dawa-jenjel bolan öýden kyrk gün bereket we ýagşylyk çykýar" diýmegi biderek däl. Maşgala dawalary öý gurşawyny bozýar. Başga bir möhüm wezipe, ene-atalar üçin baş terbiýeçi hökmünde çagalaryna neslimiziň taryhy, gahrymançylyklary, jemgyýetdäki abraýy hakda höwes bilen gürrüň bermek we şonuň esasynda ýaşlara watan duýgusyny terbiýelemekdir.
Ene-atalaryň maşgalada aýratyn üns bermeli iň möhüm taraplaryndan biri, çaganyň daşky gurşawy, dünýäni, şol sanda maşgaladaky mikro gurşawy gyzyklandyrmagy, ruhy we watançylygyň ösmeginde kesgitleýji faktor bolup durýar. Ene-atalaryň bu ugurda alyp barýan işleri üç ugurda amala aşyrylýar.