|
Penitsillinlar
Bu guruhga tibbiyotda ko‘p qo'llanadigan kuchli va keng doira antimikrob ta’sirga ega tabiiy penitsillinlardan benzilpenitsillinning kaliy, natriy va novokainli tuzlari hamda uning N ,N - dibenziletilendiamin bilan bo'lgan qo'sh molekular birikmasi - bitsillin-1, shuningdek, fenoksimetilpenitsillin, yarimsintetik yo'l bilan olingan metatsillin natriy, oksatsillin-natriy, dikloksatsilin-natriy, ampitsillin, karbenitsillin-natriy va boshqalar kiradi.
Penitsillin hosil qiluvchi mog'orlarning turlari ko'p bo'lsada, ammo sanoatda asosan yuqori unumli Penicillium chrysogenum va Penicillium notatum mog'orlaridan foydalaniladi. Odatda, penitsillin olishda Penicillium chrysogenum ishlatiladi. Ushbu mog'or o'z hayot faoliyatida kimyoviy tuzilishi bir-biriga yaqin bo'lgan penitsillinning bir qancha turlarini hosil qiladi. Ular o'zaro penitsillin tuzilishining C6 holatdagi aminoguruhga birikkan, turli organik kislota qoldiqlari bilan farqlanadi:
Jadvalda keltirilgan penitsillin turlaridan benzilpenitsillin (penitsillin G) va fenoksimetilpenitsillin (pentsillin V)lar antimikrob ta’sir jihatdan eng kuchli bo‘lib, davolashda yaxshi naf beradi.
Penitsillinlar tuzilishining C3 holatdagi karboksil guruh ularga kislotali xususiyat yaratadi. Shuning uchun ham penitsillinlar ishqoriy va ishqoriy yer metallari (K, Na, Ca, Mg va boshqalar) shuningdek, organik asoslar (novokain, dibenziletilendiamin va boshqalar) bilan tuzlar beradi. Organik kislotalar ichida penitsillinlar birmuncha
kuchli kislotalar hisoblanadi. Benzilpenitsillinning dissotsiatsiyalanish konstanti
10-2,76 ga teng.
Penitsillinlar, jumladan, kislota shaklidagi benzilpenitsillin juda ham gigroskopik kristall modda bo‘lib, tezlikda o ‘z antimikrob faolligini yo‘qotadi. Shuning uchun ham tibbiyot ehtiyojlari uchun uning turli tuzlari ishlatiladi. Penitsillinlar optik faol modda bo'lib, qutblangan nur tekisligini o'ngga buradi. Masalan, benzilpenitsillinning kaliyli va natriyli tuzlarining (2%li suvdagi eritmasi) solishtirma buruvchanligi +270° ga teng.
Penitsillinlar kimyoviy tuzilishining asosini o'zaro kondensirlangan to'rt a’zoli p-laktam va besh a’zoli tiazolidin halqalari tashkil qiladi. Ulardan (β-laktam halqasi birmuncha beqaror bo‘lib, u ishqoriy va kislotali muhitda, shuningdek, ba’zi streptokokk shtammlari o'z hayot faoliyatida hosil qiladigan penitsillinaza fermenti
ta’sirida gidrolitik parchalanib ketadi va o'zining biologik faolligini yo'qotadi:
Gidrolitik parchalanish natijasida hosil bo'lgan penitsilloin kislota o'z navbatida ishqoriy muhitda biroz turishi bilan yanada parchalanib, penaldin kislota va penitsillaminga o'tib ketadi.
Kislotali muhitda penitsillindagi β-laktam halqasining o'zgarishi birmuncha boshqacha bo'lib, avval u kaliy va natriyli tuzlardan kristall, cho'kma holida kislota shaklida ajralib chiqadi. So'ngra, kislotaning ortiqchasida erigan holda parchalanadi va izomerlanishga uchrab, natijada antimikrob faolligi bo'lmagan penill va penitsill kislotalarga o'tadi:
Penitsillinlar spirt, glitserin va turli oksidlovchilarga (H2O2, KMnO4 va boshqalar) nisbatan ham beqaror. Shunday qilib, penitsillinlarning mikroblarga qarshi ta’siri saqlanib qolishi uchun birinchidan, ulaming tarkibidagi β-laktam va tiazolidin halqalari buzilmasdan qanday o‘zaro birikkan bo‘lsa, shunday qolishi va ularni boshqa halqalarga almashtirmaslik kerak. Ikkinchidan, ularning tuzilishidagi C6 holatidagi aminoguruhga birikkan radikallarning xususiyatiga ham bevosita bog'liq. Bu holat yangidan yangi yuqori antimikrob ta’sirga ega yarimsintetik penitsillinlarni olishga imkon yaratadi. Shuni ham aytib o'tish kerakki, penitsillin tuzilishidagi aminoguruhdan tashqari, boshqa vaziyatga biror o'zgarish kiritilishi yaxshi natija bermaganligi aniqlangan.
Penitsillinni biosintez usulida olish juda murakkab jarayon bo'lib, uni asosan quyidagi ikki bosqichga bo'lish mumkin:
1) fermentatsiya jarayoni;
2) fermentatsiya jarayoni tugab bo'lgach, kultural (mikroorganizm o'stirilgan) suyuqlikdan penitsillinni ajratib olish va tozalash.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
