10-Мавзу. Маҳсулот ишлаб чиқариш самарадорлик кўрсаткичлари ва фойдалилик даражасини баҳолаш

Инфляцияни бахолаш

Инвестиция амалиётида инфляция омили билан мунтазам хисоблашишга тугри келади. У вақт утиши билан пул маблаглари қийматини пасайтириб боради. Инфляциянинг (уртача нархлар индексининг) усиши мос равишда пулнинг харид қобилиятини пасайишига олиб келади.
Инфляцияни хисобга олган холда инвестиция жараёнларида пул оқимларини тғрилаш билан боглиқ хисоб-китобларда иккита асосий тушунча - пул маблагларининг номинал ва реал (хақиқий) қийматидан фойдаланиш қабул қилинган.
Номинал қиймат пул маблагларининг катталигини пулнинг харид қобилиятидаги узгаришларни хисобга олмаган холда бахолашни ифодалайди.
Реал қиймат эса пул маблаглари катталигини инфляқия жараёни натижасида пулнинг харид қобилиятини йуқотишини хисобга олган холда бахолашни назарда тутади. Бундай бахолашни пул маблагларининг келажакдаги қийматини аниқлашда хам, хозирги қийматини аниқлашда хам қуллаш мумкин.
Инвестиция фаолияти билан боглиқ молиявий-иқтисодий хисоб-китобларда инфляқия қуйидаги холатларда хисобга олинади ва бахоланади:

1. 
   пул маблагларининг усган қиматини тугрилашда;
   
2. 
   дисконтлаш учун фойдаланилувчи фоиз ставкасини инфляқияни хисобга олган холда шакллантиришда;
   
3. 
   инфляқия суръатларини хисобга олган холда инвестиция даромадлари даражасини шакллантиришда.
   

Инфляқияни бахолаш жараёнида иккита асосий курсаткич қулланади:
а) инфляқия суръати (Tj) - куриб чиқилаётган даврда (n) уртача нарх даражасининг усишини тавсифлайди ва унли каср билан ифодаланади;
б) инфляқия индекси (Ij) - куриб чиқилаётган даврда (n), ЩТ, куринишида аниқланади.

1. 
   Инфляқияни хисобга олган холда пул маблаглари қийматининг усишини тугрилаш (корректировка қилиш) қуйидаги формула буйича амалга оширилади:
   

S_p + S - Ij
Ушбу формула буйича амалга оширилган хисоб-китоблар пул маблагларининг усиш жараёнида унинг инфляқион таркибий қисми хисобга олинмаган холда пул маблагларининг келажакдаги реал қийматини аниқлашга имкон беради.

2. 
   Инфляқияни хисобга олувчи инвестиция даромади даражасини шакллантириш «инфляқия мукофоти» (inflation Premium) хажмини аниқлашни назарда тутади. Бу мукофот хажми инфляқия натижасида инвесторнинг реал даромад суммасини йуқотишининг урнини босишга қаратилган булиди.
   

Шуни қайд этиш керакки, инфляқия суръатларини башорат қилиш жуда қийин ва куп мехнат талаб қилувчи жараёндир. Бундан ташқари, инфляқия
С» С» С»
суръатлари айрим пайтларда башорат қилиш қийин булган субъектив омиллар таъсирига учрайди. Шу сабабли инвестициялаш амалиётида инфляқия омилини хисобга олишнинг янада соддароқ усулидан фойдаланиш мумкин.
Шу мақсадда инвестиция маблаглари қиймати ёки уларни қайтариш қиймати миллий валютадан эркин конвертақияланувчи валюталардан бирига қайта хисобланади.
Бунда усул мамлакат ичида хисоб-китоблардан инфляқия омилини умуман чиқариб ташлашга имкон беради.

2.