10-мавзу. ҚИшлоқ ХЎжалигида таваккалчиликни бошқариш режа

Регионал таваккалчилик – муайян ҳудудларнинг иқтисодий ҳолати билан боғланган бўлиб, у:
• мазкур ҳудуднинг асосий маҳсулотига (масалан, республикамизда пахтага) бўлган конъюнктура нархининг пасайиши оқибатида кўрилиши мумкин бўлган зарар кўриш хавфи;
• иқтисодий ёки сиёсий мустақилликка эришиш оқибатида кўрилиши мумкин бўлган зарар хавфи;
• ишлаб чиқаришнинг кескин тушиб кетиши ёки ишсизлик даражасининг ошиши оқибатида кўрилиши эҳтимол қилинадиган зарар хавфини ифодалайди.
Тармоқ билан боғлиқ таваккалчилик - айрим тармоқ иқтисодиёти билан боғлиқ бўлиб, у иккита омил таъсири остида бўлади:
• тармоқдаги даврий беқарорликка;
• тармоқ ишлаб чиқаришининг ҳаётий босқичларига.
Яъни кириш, ўсиш, етилиш, тўйиниш, тушкунлик даврига қараб туриб тадбиркорлик фаолияти ёки инвестиция таваккалчилиги турлича даражада бўлади.
Корхона таваккалчилиги инвестиция объекти бўлган аниқ корхона фаолияти билан боғлиқ. Гарчи бу таваккалчилик тармоқ ва регионал таваккалчиликлар таъсири остида бўлса-да, ундаги таваккалчилик даражаси корхонанинг бозордаги мавқеъи, доимий мижозлар (истеъмолчилар)нинг бўлиши, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотнинг сифати ва бошқаларга боғлиқ. Корхона фаолиятидаги таваккалчилик қуйидаги кўринишларда бўлади:
• ишлаб чиқарилган маҳсулотни истеъмолчи томонидан талаб қилиб олмаслиги оқибатида кўриладиган таваккалчилик зарари;
• хўжалик шартномаларини бажармаслик оқибатида кўриладиган таваккал зарар;
• рақобатнинг кучайиши оқибатида кўриладиган таваккал зарар;
• кўзда тутилмаган ҳаражатларнинг вужудга келиши ва даромаднинг камайиши оқибатида кўриладиган таваккалчилик зарари;
• корхона маблағининг талафоти туфайли кўриладиган таваккал зарар.
Инвестиция таваккалчилиги деганда, янги товар ёки хизмат, янги технологияни ишлаб чиқиш ва жорий қилиш учун сарфланган ҳаражатларнинг қопланмаслиги оқибатида кўриладиган таваккал зарар тушунилади.
Таваккал капитал – бу фан-техника янгиликларини жорий этиб, янги технологияни ўзлаштириб, бозор рақобатига бардош берадиган янги товарларни ишлаб чиқариш учун таваккалга қўйиладиган (сарфланадиган) капитал.
Таваккал капитал эгаси маълум иқтисодий хафвни ўз зиммасига олади, чунки янги ишга солинган капиталнинг нақадар фойда бериши ёки бермаслиги олдиндан аниқ маълум бўлмайди. Лекин капитал тусмолланиб, кўр-кўрона қўйилмайди, балки у янгиликка бўладиган талабни, бозорнинг умумий ҳолатини ҳисобга олади, бизнес соҳасида маслаҳат берувчи фирмалар хизматидан фойдаланади.
Таваккал капитални, одатда кичик бизнес вакиллари ёки уларга алоқадор йирик фирмалар қўяди. Таваккал капитал фан-техника ютуқларини ишлаб чиқаришга жорий этишда катта роль ўйнайди.
Инвестиция объекти бўлиши у ёки бу товарни сотиш жараёнида унинг сифатини баҳолашдаги ўзгариш оқибатида кўзланган зарар хавфи инвестиция объекти (қимматли қоғозлар, қимматбаҳо нодир металлар, кўчмас мулк ва ҳоказо)нинг тугатилиши таваккалчилиги деб аталади.
Юқорида таъкидлаганимиздек, аксарият ҳолларда иқтисодий баҳолашлар ва бошқарув қарорлари кўп вариантли бўлиб, эҳтимоллик характерига эга. Шу сабабли хато ва янглишишлар бу жараёнда табиий бўлганда, барибир нохуш ҳолдир. Шундай шароитда менежер:
• таваккалчиликдаги хавф эҳтимоллигини;
• у хавф даражасини пасайтириш чораларини;
• эҳтимол қилинаётган зарарни қоплаш йўлларини олдиндан ҳисоб-китобини қилиши лозим. Таваккалчиликни бошқаришнинг моҳияти ҳам ана шунда.