10-мавзу. Иродавий хусусиятларни ўрганиш методлари. Режа

Лаборатория эксперименти- махсус ташкил килинган лаборатория шароитида ва кўпинча ёзиб борувчи турли асбобларни қўлланиб ўтказилади. Лаборатория экспериментининг афзалликлари билан бир каторда айрим камчиликлари хам бор. Бу методнинг камчиликларидан бири унинг сунъийлигидир. Шу сунъийлик муайян шароитларда психик процессларнинг табиий боришини бузилишига ва нотуғри хулоса чиқарилишига олиб келиши мумкин. Шунинг учун психик фаолиятни лаборатория методи билан текшириш кўпинча бошқа табиий методлар билан бирга қўлланилади.
Психологик тажриба ёки эксперимент методи- бу метод турли ёшдаги (чақалоқлик, болалик, ўқувчилик, ўспиринлик, етуклик, кексалик) одамлар психикасини чуқурроқ, аниқроқ тадқиқ қилиш методлари ичида энг муҳими ҳисобланади. Эксперимент методи ёрдамида сунъий тушунчаларни шакллантириш, нутқ ўсишини текшириш, фавқулоддаги ҳолатдан чиқиш, муаммоли вазиятни ҳал қилиш, билиш жараёнлари, шахснинг ҳис туйғулари, характери ва типологик хусусиятлари ўрганилади. Хуллас, инсон психикасининг нозик ички боғланишлари, муносабатлари, қонуниятлари, қонунлари, хоссалари, мураккаб механизмлари тажриба ёрдамида текширилади. Бунинг учун эксперимент материал текширувчи томонидан синчковлик билан танланиши, объектив тарзда ҳар хил ҳолат ва вазиятлар яратилиши, синалувчи ёшига, ақл-идрокигша, характер хусусиятига, ҳис-туйғусига, қизиқиш ва савиясига, турмуш тажрибасига, кўникма ва малакасига эътибор берилиши лозим.

Психологик экспериментнинг моҳияти шундаки, унда атайлаб шундай сунъий бир вазият шакллантирилади ва ташкил этиладики, айнан шу вазиятда қизиқтираётган психик жараён ёки ҳодиса ажратилади, ўрганилади, таъсир кўрсатилади ва баҳоланади. Агар табиий эксперимент ўша қизиқтираётган феномен текширилувчи учун табиий ҳисобланган шароитларда (масалан, меҳнат жараёнида, каниқулда ёзги лагерда, лицей аудиториясида ва шунга ўхшаш) мақсадли ташкил этилиб, ўрганилса, лаборатория эксперименти махсус жойларда, махсус асбоб - ускуналар воситасида атайлаб ўрганилади. Масалан, диққатингизнинг хусусиятларини билиш керак бўлса, психология лабораториясида махсус тахистоскоп деб аталган мослама ёрдамида ёки «Ландольт ҳалқачалари» деб номланган жадваллар ёрдамида ўрганиш мумкин бўлади. Ҳаттоки, ижтимоий муносабатлар борасида ҳам ўзаро ҳамжиҳатлик, лидерлик ва конформлилик ҳодисаларини текшириш учун группавий интеграторлар ва гомеостат деб номланувчи мосламалар яратилган ва улар ёрдамида гуруҳдаги турли хил ҳодисалар ўлчанган.
Назорат учун саволлар:
1.Иродани кучини баҳолаш методи (Иванников В.А.) бўйича фикрларингизни билдиринг?
2.Ироданинг сифат ва даражасини ўрганиш муоммоларини айтинг?
3.Иродавий хусусиятларни таҳлилига йўналтирилган методларнинг аҳамиятини айтиб беринг?
4.Умумлаштириш методи тавсифнома асосида келтирилган маълумотларни айтинг?
5.Ўзаро баҳолаш методи. Лаборатория эксперименти ҳақида нималарни биласиз?