10-мавзу: инвецтициялар таркиби ва улардан самарали фойдаланиш ҳолати таҳлили

10.3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси.

Ишлаб чиқариш функцияси – бу, иқтисодий-математик тенглама бўлиб, ишлаб чиқариш ўсиши билан ҳаражат ўсишининг ўртасидаги боғлиқликни ифодалайди. Математик ишлаб чиқариш функцияси турли хил шаклларда бўлиши мумкин.
Ишлаб чиқариш натижалари чизиқли боғланишга ўхшаган 1 тадан 8 тагача мураккаб ишлаб чиқариш функциялари бир неча омилларга боғланган даражали функциялардир.
Биргина иқтисодий ўсишнинг омиллари моделлари ишлаб чиқариш обҳектини прогнозлашнинг системасига, унинг ҳажмига боғлиқ бўлган динамикасига ва бошқа бирор омилнинг динамикасига асосланган.
Иқтисодий ўсишга кўп омиллар таҳсир этади, шулардан асосийлари: таклиф омили, талаб омили ва тақсимот омили.
Омиллар таҳсирига қараб иқтисодий ўсиш моделлари тузилади. Уларнинг 2 хил кўриниши мавжуд, яҳни 2 омилли ва кўп омилли.
Ишлаб чиқариш функцияси шаклидаги модел: Й=А₀ КЛ иқтисодиѐтда энг кўп тарқалган.
Иқтисодий ўсишни прогнозлаштириш эконометрик модели қуйидаги кўринишда бўлади:
Й= а₀ Х1₂₁ Х2₂₂ Х3₂₃
Кўрсаткичлар динамикаси қаторининг ўзгариш тенденциясини излаш турли хил вақтинчалик функциялар ѐрдамида ўтказилади.
Келажакда иқтисодий ривожланиш шароитларини сақлаб қолиш учун вақтинчалик функциялар билан ишлаб чиқариш динамикасини прогнозлаштиришда топилган баҳолар ѐки алоҳида омиллар экстрополяция қилинади. Экстрополяция моделларини 5 йилдан 7 йилгача қўлланилиши кўпроқ фойдали ва яхши натижа беради. Бу усуллар узоқ муддатга қўлланилганда аниқлик даражаси камаяди.
10.4. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули.
Экстраполяция ѐрдамида жараѐнлар юзага келишида, одатда, у ѐки бу кўп миқдорий обҳект тавсифи статистик тенденцияларини йигишда, ўзгариш нуқтасидан бошланади. Экстраполяция усуллари энг кўп тарқалган ва барча прогнозлаш усуллари орасида нисбатан кўп ишлаб чиқилган усуллардан ҳисобланади.
Экстраполяция усулининг мақсади қуйидагича ҳисобланади:
Прогнозлаш обҳектини характерловчи ўтган даврга нисбати, тадбиқ қилиш қонуниятлари аниқланади ва мос холда бу маҳлумотларнинг ўсиш потенциаллари тўгрисидаги статистиқ маҳлумотларни таҳлил қилиш, сўнгра ташқи мухитда эмперик ѐки динамик қаторда бўлган прогнозловчи катталикларнинг қийматлари аниқланади.
Регрецион тахлил - ўрганилаѐтган тасодифий харакатнинг тасодифий меҳѐрини ва ўрганилаѐтган микдорий ўзаро муносабатлар ўртасидаги богланишни ишлаш учун кўлланилади. Яҳни, тасодифий ва иктисодий меҳѐрлар ўртасидаги богланиш регреция деб аталади. Регрецион тахлил–ушбу богланишнинг тахлили усулидир.
Регриссия ўртача натижа белгиларининг омил белгилари билан богликлигини кўрсатади.
Прогнозлаш учун регрессион тахлил усули кўланилаѐтганда математик формула тузилади. У формула прогнозлаштириш обҳекти билан бирга унга таҳсир этувчи битта ѐки бир нечта омилларнинг богланишини ўзида акс эттиради. Бу усул ишлатилаѐтган обҳектнинг хусусиятини тахлил қилишга имкон беради. Бунда намуна тузилиб, ундан сўнг намунадаги бир кўрсаткичнинг ахамиятини бошқа кўрсаткичга боглиқлиги хисобланади.
Регрессия.
Жуфт корреляция коэффициентининг ахамияти-танланиш хажмига боглиқ тасодифий меҳѐрдир.
Назорат сони пасайган сари корреляция коэффициентининг ишонарлилиги пасаяди.
Корреляция коэффициентининг квадрати детерминация коэффициенти деб аталади ва назарий мохияти ўзгарувчининг хақиқий мохиятига мос келишини кўрсатади.
Кўплик корреляция коэффициенти (Р) бўйича аргумент ва функция омиллари ўртасидаги боглиқлик мухокама қилинади.