10-mavzu. Gilam va savat to‘qish san’ati Reja

Bo‘yrachilik – bo‘yra to‘qish kasbi, tojikcha bo‘yrobofi Markaziy Osiyoda qadimdan rivojlanib kelayotgan xalq amaliy san’ati turidir. Bo‘yra bu yaxshi pishigan qamishni pachoqlab, po‘stini tozalab to‘qilgan buyum. Uni gilam, namat (kigiz), polos tagidan solishgan. Bo‘yra to‘qiydigan mutaxassislar bo‘yrachilar deb atalgan. Bo‘yra gilam, namat (kigiz), poloslarni tuproq va zaxdan saqlagan, undan to‘y marosimlarida, mevalarni qishga saqlashda, quritishda foydalanilgan. U qop o‘rnida ham ishlatilgan, derazalarni qorong‘ilatishda parda sifatida, musulmonlar odatiga ko‘ra dafn marosimida ham bo‘yradan foydalanilgan.
Qadimda qurilishda bo‘yura juda ko‘p ishlatilgan. Imorat tomini yopishda (lomboz bosishda) ham ishlatilgan. Buxoroda X asrda qamishdan juda keng foydalanilgan. Qadimda bo‘yrachi mahallalar (tojikcha bo‘yrabofon deb yuritilgan) bo‘lgan. Bunday mahallalardagi har bir oila bo‘yra to‘qish bilan shug‘ullangan va bo‘yralarni bozorlarda maxsus rastalarda sotganlar. Bo‘yralarni turli xil nomlar bilan atashgan. Qurilishda uy tomini yopishda «bordon» ishlatiladi.
O‘zbek xalqi o‘zining qadimiy va boy madaniyati bilan jahonga mashhurdir. O‘zbekistonning qadimiy yodgorliklari va tuproq osti qismi ulkan tarixiy muzeydir. Samarqand, Buxoro, Hiva, Toshkent, Termiz va boshqa shaharlardagi har bir arxitektura yodgorligi bir buyuk asar, nodir qo‘lyozmalar, xalq amaliy san’ati namunalari bir vaqtlar o‘zbek xalqining madaniyati naqadar yuksak bo‘lganligidan dalolat beradi. Chunonchi ota-bobolarimiz qurgan binolar, me’morchilik bezaklarini ularning rang-barangligi, gieometrik va o‘simliksimon naqshlar ularning kompozitsion tasviri zavq olishga, tarbiyalanishga, ular orqali o‘z orzu umidlarini, muhabbatlarini xalqqa izhor etishga chorlaydi. Asrlar davomida orttirilgan madaniy boyligimiz, xalq amaliy san’atining ayrim turlari, ularning o‘ziga xos tomonlar, xaqiqiy o‘zbekcha nomlari, ishlash texnologiyalari va ularni yaratgan ustalarning nomlari asta-sekin unitilib ketish arafasida. Shuning uchun xalqimizning asrlar bo‘yi qilgan ijodiy mehnati natijasida yaratilgan tarixiy yodgorliklar va boshqa amaliy san’at ko‘z qorachig‘idek saqlash, qadrlash va ulardan foydalanish xozirgi davrimizning eng muhim vazifalaridan biridir.
Nazorat uchun savollar.
1.Gilamchilik san’atining rivojlanish tarixini ayting?
2. Gilamchilikda qanday hom-ashyodan foydalaniladi?
3. Savatchilik san’atining rivojlanish tarixini ayting?
4. Savatchilikda qanday hom-ashyodan foydalaniladi?
5. Savatlarning qanday turlari bor?
6. Bo‘yra to‘qish san’atining rivojlanish tarixini ayting?
7. Savatchilikda ishlatiladigan asbob va moslamalarni ayting?