10-Mavzu dinamikani statistik o`rganish usullari

10.1-jadval.
O`zbekiston aholisining 2000-2005 yillarda o`sishi

Yillar	2010	2011	2012	2013	2014	2015
Aholi soni yil boshiga	29.9	30,4	30.6	31.2	31.7	32.1

Manba: O`zbekiston iqtisodiyoti. Tahliliy sharh. – T., 2015, 60-87-betlar.
Agar bir momentdan ikkinchisigacha bo`lgan vaqt oraliini qisqartirsak, u holda qator darajalari ham o`zgaradi.
Ma`lum vaqt oraliqlari davomida kechgan jarayonlar natijalari, ya`ni, oqimlarni ta`riflovchi ko`rsatkichlar qatori davriy dinamika qatorlari deb ataladi.
Masalan:
10.2-jadval.
O`zbekistonda paxta va don yalpi hosilining o`sishi (ming t.)

Yillar	2010	2011	2012	2013	2014	2015
Paxta	3002	3205	3122	2803	3335	3500
Don	3929	4072	5793	6391	6017	660

Manba: O`zbekiston iqtisodiyoti. Tahliliy sharh. – T., 2015, 60-87-betlar.
Dinamika qatorlarini momentli yoki davriy ko`rinishda tuzish ixtiyoriy ish bo`lmasdan, balki o`rganilayotgan hodisaning mohiyatiga, uning miqdorini aniqlash usuliga bog’liqdir.
Dinamika qatorlarini boshlang’ich mutlaq miqdorlar va hosilaviy ko`rsatkichlar asosida tuzish mumkin. Hosilaviy ko`rsatkich qatorlari deganda mutlaq miqdorlarni qayta ishlash natijasida olingan nisbiy va o`rtacha miqdorlar asosida tuzilgan qatorlar tushuniladi.
10.2. Dinamika qatorlarini tahlil qilish ko`rsatkichlari
O’rganilayotgan hodisa va jarayonlarning dinamikasini miqdoriy tomondan
baholashda quyidagi statistik ko’rsatkichlar qo’llaniladi: mutlaq o’zgarish;
o’zgarish sur’ati, qo’shimcha o’zgarish sur’ati; bir foiz o’zgarishning mutlaq
mohiyati.
Dinamika qatorlari ko’rsatkichlarini hisoblash ikkita davr darajasini
taqqoslash natijasida olinadi. Odatda, taqqoslanadigan daraja sifatida qatorning
birinchi yoki o’zidan oldingi yil darajasi qabul qilinadi. Taqqoslanish usuliga
qarab, bu ko’rsatkichlar o’zgaruvchan va o’zgarmas bazali ko’rsatkichlarga
bo’linadi. Ularni bazisli va zanjirsimon ko’rsatkichlar ham deb atashadi. Bazisli
deyilishiga sabab qatorning barcha hadlari baza deb qabul qilingan bitta had bilan
taqqoslanadi. Zanjirsimonda esa har bir taqqoslashda taqqoslash bazasi o’zgarib
boradi.