10-mavzu: Adir zonasi dorivor o‘simliklari. Reja

Yuqori adir. Yuqori adirga dengiz sathidan 900-1200 m gacha balandlikda bo‘lgan erlar kiradi. Bu yer tog‘ poyasiga yaqin bo‘lganligidan baland qirlar, toshloq tuproqli erlar, chala buta va buta o‘simliklarning ko‘pligi bilan xarakterlanadi. Yuqori adirlarning tuprog‘i to‘q, bo‘ztuproqli bo‘lib,shag‘alli va tosharalash yerlar ko‘p uchraydi. Tuprog‘i unumdor, gumusga boydir. Yog‘in- sochinning hamma joyiga birday tushmasligi, uning tezda pastga oqib ketishi, yozgi issiqlikning kuchli ta’siri tufayli bu erlarda efemir va efemeroidlar- o‘simliklar juda kam uchraydi. Mavjud tabiiy o‘simliklardan tartibsiz foydalanish tufayli ayrim turlar juda kamayib ketgan. Faqat odam chiqishi qiyin bo‘lgan qiyaliklarda, o‘simliklar siyrak holda saqlanib qolgan. Yillik yog‘in miqdori 300- 500 mm ni tashkil qiladi. Bu esa cho‘l poyasidan ikki marta ortiq, tog‘ poyasidan 2-3 marta kamdir. O‘rtacha oylik harorat 25^o ni tashkil qilib, cho‘ldan 3-4^o past, tog‘ poyasidan esa- 5-6^o yuqoridir. Yog‘inning asosiy qismi qish va bahorda yog‘adi. Yog‘in muddati cho‘lga nisbatan 1-2 oy ko‘p, toqqa nisbatan 2-3 oy kamdir. Havoning nisbiy namligi cho‘lga nisbatan yuqori bo‘lib,yoz oylari (iyun)da 48% ni, kuz (oktyabr)da 59%ni tashkil etadi. Iqlimiga ko‘ra O‘zbekistonning shimolidagi yuqori adirlar sharqidagidan farq qiladi, ya’ni sharqiy adirlar baland tog‘larga yaqin bo‘lib, havosi salqin, sernamdir. Shimoliy adirlar esa Qizilqum va Qoraqum cho‘llariga yaqin, shuning uchun havosi quruq, yog‘ingarchilik kam bo‘ladi. Bu hol o‘sha joyning o‘sha joyning o‘simliklar dunyosiga ma’lum darajada ta’sir qiladi.
Yuqori adirlar uchun xarakterli bo‘lgan o‘simliklardan quydagilar:
Bodomcha (Amygdalus spinosissima Bge)- uning mag‘zida moy ko‘p bo‘ladi, shuning uchun ham uni konditer sanoatida ko‘p ishlatiladi. U xushbo‘y, yoqimli hidli bo‘lganligidan bir qancha shiravorlarga qo‘shib ishlatiladi. Bodomchaning mag‘zida oz miqdorda zaharli modda – amigdalin bo‘lib, u meditsinada ishlatiladi. Achchiq bodomni ko‘p eyish mumkin emas.
Ravoch (Chukri) (Rheum maximowiczii A. Los) – etli bandini xalqimiz iste’mol qiladi. Uning barg bandi va gulidan konditer sanoatida va sabzavot sifatida foydalaniladi. Ravochning ildizi oshlovchi tanid moddasiga boy bo‘ladi. Undan bo‘yoqchilikda hamda dorilar tayyorlashda keng foydalaniladi.