10-маъруза. Шарқий Осиёнинг ривожланаётган давлатлари

Осиё субрегионларида аҳоли ва ЯИМ нинг қўшимча
ўсиш суръатлари (ХХИ аср боши)

Субрегион	Аҳолининг қўшимча ўсиш суръати, %	ЯИМнинг ўртача йиллик ўсиш суръати, %
Жануби-Ғарбий Осиё	3.0	3.0
Марказий Осиё	1.6	--
Жанубий Осиё	1.9	5.6
Жануби-Шарқий Осиё	1.5	6.1
Шарқий Осиё	0.9	7.2
Осиё	1.4	4.3
Жаҳон	1.4	2.7

Шарқий ва Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларида аҳолиниг асосий қисми меҳнатга лаёқатли ёшдадир. Регион аҳолисининг жинсига кўра тузилмасида эркаклар сони устун бўлиб, улар аёлларга нисбатан 75 млн. кишига кўпдир. Осиёда 1000 та аёлга 1049 та эркак тўғри келади.

Осиё, Африка билан бир қаторда, жаҳоннинг энг кам даражада урбанизатсиялашган региони ҳисобланади, бу ерда шаҳарларда аҳолининг атиги 1/3 қисми яшайди. Шунга қарамасдан, қишлоқ аҳолиси умумий сони катталигини ҳисобҳа олиб, уни кўп ҳолларда “жаҳон қишлоғИ” деб атайдилар.
Бошқа тонодан, Хитой ва Ҳиндистоннинг салмоғи туфайли, Осиёда ер шаридаҳи шаҳар аҳолисининг деярли ярми жамланган.
Аҳолининг этник тузилмаси жуда мураккаб ва аралашдир: тўққиз тил оиласи ҳамда 800 дан ортиқ ҳар ҳил тиллардан иборат.
Регионда дунёнинг энг кўп сонлй халқлари яшайди – хитойликлар (жаҳон аҳолисининг 1/5 қисми), ҳиндистонликлар, бенгалияликлар, японлар, панжобликлар ва яванликлар. Ниҳоят, Осиё - жаҳоннинг асосий динлари – христиан, ислом, ҳиндуизм, буддизм, конфутсийлик, даосизм, синтоизм ва иудаизм тарқалишининг асосий ўчоғидир. Бу ерда этник ва cонфессионал чегаралар мамлакатлар орасидан ҳам, уларнинг ичидан ҳам ўтади, бу эса оқибатда кўп сонли этно-конфессионал низоларга олиб келади. Масалан, Фаластин, Кашмир ва Тибет можаросига.
ЯИМ ишлаб чиқариш бўйича Осиё жаҳонда етакчилардан бири ҳисобланади, иқтисодий ўсиш суъратлари бўйича эса жаҳоннинг ҳеч бир региони унга тенг бўла олмайди. Регионнинг ўсида иқтисодий етакчилар – Япония, Хитой ва Ҳиндистон ҳисобланиб, улар ЯИМ ишлаб чиқариш бўйича дунёда тегишлича иккинчи, олтинчи ҳамда ўн биринчи ўринни эгаллайди. Регионниг 51 та мамлакатидан Япония, Жанубий Кореа, Тайван, Сингапур, Кипр, Исроил ҳамда Баҳрайн хўжаликни ривожлантиришнинг постиндустриал босқичда турибди. Ҳиндистон, Хитой, “иккинчи тўлқин” янги индустриал мамлакатлари, нефт ва табиий газни экспорт қилувчи мамлакатлар, шунингдек Туркия, эрон ва Ироқ – индустриал мамлакатлар ҳисобланади. Регионнинг энг кам ривожланган мамлакатлари учун аграр иқтисодиёт хосдир.
Саноати ва қишлоқ хўжалиги.Осиёнинг жаҳон саноат ишлаб чиқаришидаги улуши тахминан 1/3 қисмини ташкил этади. Саноатни ривожланганлиги миқёсига кўра, шунингдек унда тақдим этилган соҳалар кўламига кўра учта мамлакат ажралиб туради: Япония, Хитой ва Ҳиндистон, соҳа тузилмаси ривожланганлигига кўра – Япония ҳамда “биринчи тўлқин” янги индустриал мамлакатлари (Жанубий Кореа, Тайван ва Сингапур). Уларга “иккинчи тўлқин” янги индустриал мамлакатлари аста-секин яқинлашмоқда.
Форс кўрфазиниг барча мамлакатлари учун саноатниниг ўзига хос тузилмаси хосдир. Ёқилғи-енергетика мажмуининг соҳалари кескин устунлиги билан ажралиб, ҳозирги вақтда Осиё нефт, кўмир, темир рудаларини қазиб олиш бўйича жаҳонда биринчи ўринни эгаллайди. Ишловч саноатда регион пўлат қуйиш, савдо кемалари, роботлар, маиший электроника, компютерлар учун бутловчи қисмлар, ип матолар, кийим ва пояфзал ишлаб чиқариш билан ажралиб туради.
Индустриал ривожланишга қарамасдан, регионда, аввалгидек, қишлоқ хўжалигининг роли катта. Унда регионни иқтисодий фаол аҳоличининг 1/2 дан ортиғИ банддир. Жорий юз йиллик бошида Осиё мамлакатлари жаҳон қишлоқ хўжалиги маҳсулотининг 50 %дан ортиғини ишлаб чиқардилар. Биргина Хитой йлушига жаҳон қишлоқ ҳўжалиги ишлаб чиқаришига қарийб 1/4 қисми тўғри келади. Регион мамлакатлари асосой осиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришда ҳам, қорамолни кўпайтириш бўйича ҳам жаҳонда етакчи ҳисобланади. Бироқ, қайд этиш жоизки, қишлоқ хўжалиги маҳсулойининг кўп қисми регионнинг ўзида истеъмол қилинади.