10-маъруза. Шарқий Осиёнинг ривожланаётган давлатлари

Жануби- Шарқий
Шарқий
1	Озарбайжон	Қозоғистон	Бангладеш	Бруней	Аомин
2	Арманистон	Қирғизистон	Бутан	Шарқий Тимор	Хитой
3	Афғонистон	Тожикистон	Ҳиндистон	Ветнам	КХДР
4	Баҳрайн	Туркманистон	Малдив ороллари	Индонезия	Монголия
5	Грузия	Ўзбекистон	Непал	Камбоджа	Сянган
6	Исроил	-	Покистон	Лаос	Тайван
7	Иордания	-	Шри-Ланка	Малайзия	Жанубий Корея
8	Ироқ	-	-	Мянма	Япония
9	Ерон	-	-	Сингап ур	-
10	Яман	-	-	Таиланд	-
11	Қатар	-	-	Филиппин	-
12	Кипр
13	Қувайт
14	Ливан
15	Фаластин
16	БАА
17	Уммон
18	Саудия Арабистони
19	Сурия
20	Туркия

Изоҳлар: 1. Хитойнинг расмий номланиши – Хитой Халқ Республикаси (ХХР), Тайваннинг – Хитой Республикаси (ХР), Жанубий Кореянинг – Корея Республикаси (КР), Шимолий Кореянинг – Корея Халқ Демократик Республикаси (КХДР), Бирманинг – Мянма. 2. Аомин ва Сянган Хитой таркибида махсус маъмурий раёнларни ташкил этади (мамлакат таркибига кирганларидан сўнг, улар 25 йил давомида иқтисодий мустақилликни сақлаб қоладилар, яъни Сянган – 2022 й.га қадар, Аомин – 2025 й.га қадар). 3. Фаластин Исроил таркибида автономияни ташкил этади.

Регион иқтисодиётида нефтни ва табиий газни экспорт қилувчи давлатлар юқори турмуш даражаси билан ажралиб туради ҳамда регион иқтисодиётида алоҳида ўринни эгаллайди: Саудия Арабистони, Қувайт, Қатор, БАА, Уммон ва Бруней. Регион иқтисодиётида муҳим рол ўйнайдиган бошқа давлатлар гуруҳини “иккинчи тўлқин” янги индустриал мамлакатлар ташкил этади. Мазкур гуруҳ таркибига Таиланд, Малайзия, Индонезия, Филиппин ҳамда Вьетнам киради. Регионда замонавий дунёда мавжуд бўлган давлат тузилмаларининг барча турлари кузатилади: мутлақ теократик монархиядан (Саудия Арабистони ва Уммон) то парламент республикасигача (Исроил ва Ҳиндистон). Осиёнинг 51 та давлатидан аксариятида бошқарувнинг республика шакли мавжуд бўлиб, фақатгина 14 таси монархия ҳисобланади. Монархиялар орасидан битта империя (Япония), олтита қироллик (Иордания, Саудия Арабистони, Непал, Бутан, Камбоджа ва Таиланд), тўртта амирлик (Қувайт, Қатор, Бахрайн ва БАА) ҳамда учта султонлик (Уммон, Малайзия ва Бруней) ажратилади. Регионда унитар давлатлар устунлик қилиб, бешта федератсия ҳам бор (БАА, Покистон, Ҳиндистон, Мянма ва Малайзия).

Аҳолиси. Осиёда ер шари аҳолисининг 60 % дан ортиғи яшайди. Бироқ, ҳозир қайд этиш мумкинки, “демографик портлаш” асри регион учун ўтмишда қолди. Регионда аҳолини қўшимча ўсиш суръати 1,4 % ташкил этади. Яъни, ўртача жаҳон кўрсаткичига тахминан мосдир.
Хитойда фаол демографик сиёсат натижасида аҳолиниг қўшимча ўсиши регион бўйича ўртачасидан икки баробар паст бўлди. Япония эса айни вақтда аҳолини торайтирилган қайта ишлаб чиқаришга ўтмоқда. Жадвалдан кўринганидек, аҳолини энг юқори қўшимча ўсиш суръати Жануби-Гарбий Осиё мамлакатлари – Уммон, Яман, Саудия Арабистони ва БАА) учун ҳос бўлиб, бу ерда у ўртача жаҳон кўрсаткичидан икки баравар юқоридир.
Шарқий Осиёда аҳолининг қўшимча ўсиши, аксинча, жаҳон даражасидан анча пастдиир. Аҳолини қўшимча ўсишининг юқори суръати регион мамлакатлари иқтисодий ўсишининг катта қисмини “ютиб юборади” ҳамда қашшоқлик ишсизлик ва саводсизлик каби ижтимоий муаммоларни туғдиради. Бу жиҳатдан энг ноқулай вазият Жануби-Гарбий ва Жанубий Осиёда вужудга келган.
Осиё аҳолиси жуда ҳам зич яшайдиган регион. Бу ерда аҳолиниг ўртача зичлиги жаҳон даражасидан қарийб уч баравар юқоридир. Бироқ, аҳоли ҳудуд бўйича нотекис тақсимланган. Аҳолининг энг юқори зичлиги Ҳинд-Ганг паст текислиги, Занд оролларининг баъзи бирлари, шунингдек Хитой ва Япониянинг денгис бўйи раёнлари учун хосдир. Ява ороли (Индонезия)да Ню-Ёрк штатига тенг майдонда 100 млн. кишидан ортиғИ яшайди. Регионда жаҳонда аҳолининг ўртача зичлиги энг юқори мамлакат – Бангладеш жойлашган. Бошқа томондан, Хитойнинг ички раёнлари ва Монголияда аҳоли жуда кам.
Осиё – ёш аҳоли устунлик қилувчи региондир, Жануби-Ғарбий ва Жанубий Осиё мамлакатларида аҳолининг 40 %дан ортиғИ 16 ёшгача болалар ташкил этади. Лекин Японияда ер шариниг энг “кекса” аҳолиси яшайди.
2-жадвал.