10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім



Download 30,24 Mb.
bet98/120
Sana23.02.2022
Hajmi30,24 Mb.
#143960
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   120
Bog'liq
10 сынып химия

2.

Катодта және анодта қандай процестер жүреді?

3.

Электролиз қандай мақсаттарда қолданылады?

4.

Гальваникалық жабындар алу қандай мақсаттарда жүргізіледі ­ ?

5.

Автомобиль дискілерін неліктен хромдайды?

6.

Шәйнектің сыртын никельмен қаптағанда шәйнек қандай электродтың қызметін




атқарады?



§ 51. БАЛҚЫМАЛАР МЕН ЕРІТІНДІЛЕРДІҢ ЭЛЕКТРОЛИЗІ



Бүгінгі сабақта:



  • балқыма мен ерітінділердегі электролизді қарастырамыз



Тірек ұғымдар



  • Электролиз




  • Катодтық процестер




  • Анодтық процестер

Электролизге тұздар мен сілтілердің ерітінділері немесе­ балқымалары ұшырай­­ ды. Балқыма электро­­лизі­нің ері­тінді­ элек­


тролизінен­ ерекшелігі­ бар. Сондықтан олар­ ды жеке-жеке қарасты­­ра­мыз. Кез келген­ тотығу-тотықсыздану процестері сияқты, электролиз кезінде беріп жіберген және қосып алған электрондар­дың сандары тең болуы тиіс. Бұл электролиз теңдеуін иондық және молекулалық түрде жазуға мүмкіндік береді.




Балқыма электролизі. Балқымалар электро-лизденгенде электродтарда тек қана электролит иондары тотығады немесе тотықсызданады. Мысалы­, NaCl балқымасының электролизін
қарастырайық­ (66-сурет).

Балқымада натрий хлориді иондарға диссоциацияланады. Электр тогының әсерінен Na+ катиондары катодқа қарай жылжып, одан элек-трондарды қосып алады, ал хлор Сl– аниондары анодқа қарай жылжып, электрондарын береді:





NaCl t°

Na+ + Cl–

K (–)













А(+)



















K (–): Na+ + ē = Na0




2

А (+): 2Сl – 2 ē = Сl20




1




тотықсыздану процесі тотығу процесі





2Na+ + 2Сl = 2Na0 + Сl20


Сол жақтағы натрий катиондары мен хлор аниондарын біріктіріп, молекулалық теңдеуді аламыз:


2NaCl электролиз 2Na + Cl2




Катодта натрий металы, ал анодта хлор газы бөлініп шығады. Ерітінді электролизі. Сулы ерітінділерде электролит иондары-

нан басқа электродтық процестерге қатысатын су молекулала-ры және H+ пен OH– иондары болады. Бұл жағдайда электролиз кезінде бәсекелес реак­ция­лар туындауы мүмкін. Мысалы, натрий



212


хлоридінің ерітіндісін электролиздегенде,

Ýëåêòðîíäàð





катодта натрий тотықсызданбайды, су-тек тотықсызданады. Мұны былай түсін­­ діруге болады: жүретін бірнеше параллель


+


+




электродтық процестердің ішінен энергияны­ аз мөлшерде жұмсайтындары жүзеге асады:





NaCl = Na+ + Cl–




K (–)

А (+)

K (–): 2Н+ + 2ē = Н2


Àíîä Êàòîä




+ Na+


Cl


Ýëåêòðîëèò






Кейде судың өте әлсіз электролит екенін

66-сурет. Натрий хлориді

ескеріп, бұл процесті мына теңдеумен

балқымасының электролизі




өрнектейді:
2H2O + 2ē = H2↑ + 2OH

Сөйтіп, катодта металдың орнына сутек бөлінеді, ал анодта хлор түзіледі:


A(+): 2Cl– – 2ē = Cl02





2NaCl + 2H




O

электролиз

H

↑ + Cl

↑ + 2NaOH




2







2

2




Химиялық реакциялардың жылдамдығы әрекеттесетін заттардың табиғаты мен олардың концентрациясына тәуелді екенін білесіңдер. Сондықтан электролит катиондары мен Н+ иондарының немесе электро-лит аниондарымен ОН– гидроксид иондардың қайсысы белсенді екенін білу маңызды.


Атомдардың тотығу қасиеті кемиді


Li, K, Ba, Ca, Mg, Al, Be, Mn, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb, H, Cu, Hg, Ag, Pd, Pt, Au


Иондардың тотықсыздануы артады


Катодтағы процестер металдардың электрохимиялық қатарындағы орнына тәуелді.





  1. Егер металл кернеу қатарында Li-ден Mg-ге (қоса есептегенде) дейін орналасса, катодта судың тотықсыздану процесі жүреді:

2О + 2ē = H20 + 2OH





  1. Егер металл кернеу қатарында Al-ден H2-ге дейін орналасса, онда катодта бір мезгілде су мен металл катиондары тотықсызданады:

2О + 2ē = H20 + 2OH


Ме+n + = Ме0



  1. Егер металл кернеу қатарында Н2-ден кейін орна­лас­са, катодта металл катиондары тотықсызданады:

Ме+n + = Ме0



213


  1. Егер ерітіндіде әртүрлі металдардың катиондарының қоспасы бол-са, онда алдымен кернеу қатарында оңға қарай орналасқан металдың катионы тотықсызданады.

Жоғарыда келтірілген ережелер 39-кестеде жинақталған.


















39-кесте

Тұздардың сулы ерітінділеріндегі катодтық процестер




Металдардың электрохимиялық кернеу қатары













Li, K, Ca, Na, Mg, Al

Mn, Zn, Fe, Ni, Sn, Pb

H2

Cu, Hg, Ag, Pt, Au

Су құрамындағы сутек

Металл мен су құра­




Тек металл тотықсыз­

қана тотықсызданады:

мындағы­

сутек тотық­




данады:

2О + 2ē =

сызданады­

:




Ме+n + = Ме0

= H20 + 2OH

Ме+n + = Ме0 және










2О + 2ē = H20 + 2OH







Анодтағы процестер аниондардың тотығу қабілеттеріне байланысты. Берілген қатарда аниондардың тотығу қасиет­тері солдан оңға қарай кемиді (5-сызбанұсқа).


5-сызбанұсқа


I, Br S2–, Cl H2O F, SO42–, NO3, PO43– және басқа оттекті қышқылдардың аниондары


I II


Тотығу қабілеттері кемиді

Бірінші қатардың аниондары анодта тотығады, ал гидроксид иондар электролизге қатыспайды:




Ann = An0

Екінші қатардың аниондары анодта тотықпайды. Олардың орнына су молекулалары мына сызбанұсқа бойынша тотығады:


2О – 4ē = О2 + 4Н+


Электролиз процесі өздігінен жүрмейді, электролиз барысында жүретін химиялық реакциялар электр тогының әсерінен жүзеге асады,


себебі электр тогы күшті­ тотықтырғыш және тотық­сыздандырғыш­ қа­ сиеттер­ге­ ие.


Электролиз өндірісте кеңі­­нен қолданылады. Сілтілер­, хлор, сутек, алюминий, магний, натрий, кадмий электролиз әдісімен алы­нады.


Тарихта аты қалмаған бір шебер біздің заманымыздың І ғасырында өмір сүрген Рим императоры Тиберийге күміс тәрізді, бірақ жеңіл метал-дан жасалған тостаған сыйға тартты. Бұл оның өмірімен қоштасуына се-беп болды. Император шеберді өлтіріп, оның зертханасын жоюға бұйрық берді. Себебі жаңа металл “қазынасындағы күмісті құнсыздандырады” деп қорыққан еді. Аға Плинийдің айтуынша, күміске ұқсас бұл металл сазбалшықтан алынған.



214


Сен білесің бе?

Ғибадатханалардың күмбездерін алтынмен қаптау электролиз ашылғанға дейін қауіпті іс болды. Алтынды сынаппен араласты­рып, амальгама (металдардың сынаппен құймасы осылай аталады) алады. Күмбезді қаптауға арналған мыс қаңылтырлардың бетіне амальгаманы жағып, қыздырады. Сынап ұшып кетеді де, алтын мыстың бетіне қонады. Санкт-Петербургтегі Исаакиев соборын­ың күмбездері осылай алтындалған. Ал 1812 жылғы жеңістің құрметіне салынған Мәскеудегі Христ Қорғаушы ғибадатханасына электролиз әдісі қолданылды. Мыс қаңылтырлар катод қызметін атқарды. Олардың бетіне ерітіндідегі алтын тұндырылған.




Сен білесің бе?

Американдық химик Ч. Холл мен француз металлургі П. Эру 1886 жылы алюминийді криолитті саздың балқымасынан электролиз әдісімен алды. Бұл әдіс ашылмай тұрғанда ол металл алтыннан 10 есе қымбат болған. ІІІ Напалеонның ұлына алюминийден жасалған сылдырмақ сыйға тартылса, Ұлыбританияда Д.И. Менделеевтің еңбегінің құрметіне бір табағы таза алтыннан, ал екінші табағы таза алюминийден жасалған таразы сыйланған.





Download 30,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish