10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

Химиялық өндірістегі электролиз. Өндірістегі ірі электролиз процесіне натрий хлоридін электролиздеп, анодта хлор, катодта сутек газдарын және катод аймағында сілті алу жатады. Сонымен қатар HF және NaF қоспасының балқымасынан фтор, судан сутек және от-тек, марганец сульфатының ерітіндісінен марганец диоксиді және сутек пероксиді, калий перманганаты алынады. Сондай­-ақ электро-лиз процесінің нәтижесінде гипохлорит, хлорат­тар, хроматтар сияқты тотықтырғыштар және кейбір органикалық заттарды алуға болады.
Гальваникалық жабындар алу (гальваностегия). Қандай да бір

бұйымдардың­ бетін металдармен қаптаудың электролиздік әдісі гальваникалық жабын деп аталады. Катодта түзі­летін барлық ме-талдар мен құймалардан жабындар дайындауға болады. Жабынның қалыңдығы қажеттілігіне қарай 1—100 мкм арасында болуы мүмкін.

210

Гальваникалық жабындар техникада түрлі мақсаттар үшін кең түрде қолданылады. Мысалы:

• 
  жемірілуден қорғау және бұйымның сыртқы түрін көркемдеу — никельдеу, хромдау, күміспен, мырышпен және алтынмен қаптау;
  

• 
  электрөткізгіштігін жоғарылату — мыспен, күміспен, алтынмен қаптау;
  

• 
  қаттылығы мен төзімділігін арттыру — хромдау, родиймен, пал-ладиймен қаптау;
  

• 
  беттің шағылдыру қасиетін жақсарту.
  

Гальваникалық жабынмен қаптау гальваникалық ас­тауларда жүргізіледі. Катодтың қызметін қапталатын бұйым атқарады. Катодта

металл иондарының тотықсыздануы­, яғни металдың электрлік жолмен жабын түзуі жүреді:

Men+ + nē = Me

Анодтың қызметін жабын түзетін металл атқарады, он­да тотығу процесі жүреді:

Me – nē = Men+

Металдар мен құймаларды электрохимиялық әдіспен өңдеу. Металл бұйымдардың өлшемі мен пішінін және беткі қабатын өзгерту үшін

электрохимиялық әдіс қолданылады­. Ол кезде металл бұйымдардың электрлік тотығуы және электрохимиялық өңдеу, анодтау т.б. про-цестер жүреді.

• 
  1837 жылы ресейлік академик Б.С. Якоби металдық дәл
  

көшірмелерді алу әдісін (гальвано­пластикалық­) ұсынды. Ол үшін, алдымен, көшірме­сін­ жасайтын заттың бастапқы пішіні немесе бұйым алынады. Олар ғаныштан, шайырдан, металдан және басқа да материалдан жасалуы мүмкін.

Егер пішін металдан жасалмаса, оның бетін ток өткізетін қабатпен қаптайды: графиттің жұқа қабатымен жабады (тозаң­ датып). Содан кейін құрамында мыс тұзы бар ерітіндіге салып, электролиз жүргізеді. Пішіннің ток өткізетін беткі қабаты катод қызметін атқарады. Графит қабатының бетіне мыс металы тұнады. Сөйтіп, бастапқы бұйымның пішініндей көшірме алынады. Қазіргі

уақытта гальванопластикалық­ әдіспен аспаптар және т.б. дайын-далады.

Электролиз — электролит ерітіндісі немесе балқы­ масы арқылы электр тогын жібергенде электродтарда жүретін тотығу-тотықсыздану процестері. Электролиз­­ дің нәтижесінде өздігінен жүре алмайтын химиялық реак­циялар электр энергиясының әсерінен жүзеге асады. Электролиз өндірістің түрлі салаларында кең

қолданылады­.

211

1.	Электролиз деген не?