10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім



Download 30,24 Mb.
bet71/120
Sana23.02.2022
Hajmi30,24 Mb.
#143960
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   120
Bog'liq
10 сынып химия

тарау


КИНЕТИКА
VI

тарау



КИНЕТИКА
§ 34. ХИМИЯЛЫҚ РЕАКЦИЯ ЖЫЛДАМДЫҒЫ



Бүгінгі сабақта:



  • химиялық реакция жылдамдығын қарастырамыз



Тірек ұғымдар



  • Реакцияның

жылдамдығы



  • Химиялық кинетика




  • Гомогенді реакция




  • Гетерогенді реакция

Химиялық реакциялардың ерекшеліктерінің бірі — олар белгілі уақытта жүзеге асады.


Химиялық реакциялардың жүру уақы­

ты әртүрлі. Мысалы, қышқылдардың­ сіл­ тіме­н бейтараптану реакциясы бөлме тем­ пературасында лезде жүреді. Тау жыныс­ тарының желдің әсерінен химиялық өзгеріске­ ұшырауы ( мысалы граниттің сазға айналуы­) мыңдаған жылдар бойы жүреді.


Химиялық реакцияның жылдамдығын сан­ мен сипаттау үшін бастапқы заттардың немесе өнімнің біреуінің зат мөлшерінің, болмаса­ концентрациясының өзгерісі қолданылады.





Химиялық реакцияның жылдамдығы деп бастапқы заттардың немесе өнімнің біреуінің концентрациясының уақыт бірлігіндегі өзгеруін айтады.
A + B = D + F реакциясы үшін А затының t1 уақыттағы концен­
трациясы c1, ал t2 уақыттағы концентрациясы с2 болсын. Онда орташа
жылдамдықты v математикалық
тұрғыдан былай көрсетуге болады:





















v = –

( c2c1 )

c






















= –




.



















( tt )

t



















2

1













с1










Уақыт өткен сайын А затының













концентрациясы азайып, концен-

Концентрация




с

v = –

c




трация өзгерісі ∆c теріс мәнге ие




t

болады, сондықтан өрнекте минус

с2










(–) таңбасы қойылады. Химиялық
















реакцияның жылдамдығы тек оң
















шама болады және ол моль/л · с,










t







моль/л · мин өлшенеді (54-сурет).



















Химиялық реакциялардың
















Уақыт

жылдамдығын­

және оның әр­







54-сурет. Әрекеттесетін заттардың







түрлі факторларға тәуелділігін




концентрацияларының уақытқа сәйкес






















өзгерісі

зерттейтін химияның саласы —




химиялық кинетика деп аталады.







150

Химиялық кинетика гомогенді реакцияның да, гетерогенді реак­ цияның да жылдамдығын зерттейді.


Біртекті ортада жүретін реакциялар гомогенді химиялық реак­ циялар деп аталады (мысалы ерітінділердің немесе газдардың ара­ сындағы).


Әртүрлі фазадағы заттардың әрекеттесуі нәтижесінде жүретін реак­ циялар гетерогенді реакциялар деп аталады (мысалы, газдар мен сұйықтықтар, қатты заттар мен сұйықтықтар т.б.).

Гомогенді реакцияның жылдамдығы әрекеттесуші заттардың немесе өнімнің біреуінің концентрациясының уақыт бірлігіндегі өзгерісімен анықталады:




v(гом.) = ± ct .
Гетерогенді реакцияның жылдамдығы фаза бетінің аудан бірлігінде белгілі уақыт ішінде әрекеттесетін заттардың не өнімнің зат мөлшерінің өзгерісімен анықталады. Демек:


v(гет.) = ± S nt .
Мұндағы ∆n — зат мөлшерінің өзгерісі, S — қатты зат бетінің ауданы. Гомогенді реакциялар бүкіл көлемде, ал гетерогенді реакциялар фазалардың бөліну бетінде жүреді. Сондықтан оның жылдамдығы

концентрациямен өрнектелмейді.




Сен білесің бе?

Фтор және сутек газдары бір-бірімен жанасқанда, реакция қопарылыс бере жүреді. Ал бөлме температурасында сутек пен оттектің әрекеттесуі өте баяу жүреді, ғалымдардың есептеуінше, реакция өнімі — судың бір тамшысы, реакциялық ыдыста бірнеше миллион жылдан кейін пайда болады екен.


Гетерогенді реакцияның жылдамдығы, мысалы газ бен қатты зат арасындағы реакцияның жылдамдығы газ молекулаларының қатты зат бетінің аудан бірлігіндегі соқтығысу жиілігімен анықталады. Химиялық реакция — әрекеттесуші заттар бөлшектерінің соқтығысу нәтижесі. Бөлшектердің соқтығысуы атомдардың жаңаша топтасуына және жаңа өнім түзілуге әкелетіндей тиімді болуы тиіс. Соқтығысу жиі болған сайын химиялық реакцияның жылдамдығы жоғары болады.


Химиялық­ реакцияның жылдамдығын санмен сипатта­у үшін бастапқы заттардың немесе өнімнің­ біреуінің зат мөлшерінің, болмаса концентрац­иясының өзгерісі қолданылады.


Химиялық реакцияның жылдамдығы деп бас­ тапқы заттардың немесе өнімнің біреуінің концентра­ циясының уақыт бірлігіндегі өзгеруін айтады. Біртекті ортада жүретін реакциялар гомогенді химиялық реакциялар деп аталады. Гомогенді



151


реакциялар бүкіл көлемде жүреді. Әртүрлі фазадағы заттардың әрекеттесуі нәтижесінде жүретін реакциялар гетерогенді реакциялар деп аталады. Гетерогенді реакциялар әрекеттесуші заттар бетінде жүреді. Химиялық реакциялардың жылдамдығын және оның әртүрлі факторларға тәуелділігін зерттейтін химияның саласы — химиялық кинетика деп аталады. Химиялық реакцияның жылдамдығын сан-мен сипаттау үшін бастапқы заттардың немесе өнімнің біреуінің зат мөлшерінің, болмаса концентрациясының өзгерісі.



  1. Химиялық реакцияның жылдамдығы деген не, оны қалай анықтайды?

  2. Химиялық реакциялардың жылдамдығы мен механизмдерін зерттейтін химияның саласы қалай аталады?




  1. Қандай реакциялар: а) гомогенді; ә) гетерогенді деп аталады?

  2. Гомогенді реакцияның жылдамдығы қалай анықталады?

  3. Гетерогенді реакцияның жылдамдығы қалай анықталады?

  4. Химиялық реакция жылдамдығын арттырудың немесе төмендетудің өндіріс пен тұрмыста қандай тиімді және тиімсіз жақтары бар? Мысалдармен түсіндіріңдер.

1. А затының айырылуы нәтижесінде оның концентрациясы 0,8 моль/л-ден 0,6 моль/л-ге дейін азайды. Реакция жылдамдығын есептеңдер.


Жауабы: 0,02 моль/л·мин.

2. Реакция басталғаннан кейін 80 секунд өткенде судың молярлық концентрациясы 0,24 моль/л, ал 2 мин 07 секундтан кейін 0,28 моль/л болған кездегі


CO2 + H2 = CO + H2O реакциясының жылдамдығын есептеңдер.
Жауабы: 8,5·10–4 моль/л·с.
§ 35. КОНЦЕНТРАЦИЯНЫҢ РЕАКЦИЯ


ЖЫЛДАМДЫҒЫНА ӘСЕРІ



Бүгінгі сабақта:



  • химиялық реакция жыл­

дамдығына­ кон­центра­ цияның әсері әре­ кеттесуші массалар заңы арқылы жүзеге асаты­­ нын түсінетін боламыз.


Тірек ұғымдар



  • реагенттер концентра-циясы




  • әрекеттесуші массалар заңы




  • қысымның әсері




  • әрекеттесуші заттар табиғаты

Химиялық реакциялардың жылдамдығына реагенттер концентрациясының әсерін қарас­ тырайық.


Химиялық реакцияның жылдамдығы

әрекеттесуші­ заттардың концентрациясына тәуелді. Химиялық әрекеттесу бөлшектердің соқтығысуы нәтижесінде жүзеге асады. Бөлшек саны көп болған сайын соқтығысу да көп бола-ды, соқтығысу көп болған сайын жылдамдық та көп болады. Зат концентрациясы оның химиялық мөлшеріне, демек бөлшек саны-на пропорционал, сондықтан концентрация жоғары болса, жүйедегі бөлшек саны да көп бо-лады. Химиялық реакция жылдамдығына ре-агенттер концентрациясының әсері — химия­ лық кинетиканың негізгі заңы — әрекеттесуші массалар заңымен өрнектеледі (“әрекеттесуші



152


массалар” – қазіргі “концентрация” түсінігінің синонимі). Оны тәжі­

рибелік­ деректер негізінде норвегиялық ғалымдар К.Гульдберг пен П.Вааге 1867 ж. тұжырымдады. Әрекеттесуші массалар заңының оқылуы: Температура тұрақты болғанда реакцияның жылдамдығы





Download 30,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   120




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish