10 gapning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda gap haqida ma’lumot

1. Bosh bo’lak – kesim, ega.
2. Ikkinchi darajali bo’laklar - aniqlovchi, to’ldiruvchi, hol.

KESIM VA UNING IFODALANISHI

Kesim gap markazi bo’lib,u tasdiq-inkor,zamon, mayl (modal), shaxs-son ma’nolarini ifodalab keladi, hukmni ifodalaydi va gapning boshqa bo’laklarini o’z atrofida birlashtiradi.
Bilib oling. Gapni yuzaga keltirish, fikrni ifodalash jihatidan kesimning gapdagi ahamiyati juda katta. U hukmni ifodalovchi, gapning asosiy belgilarini ko’rsatuvchi eng muhim bo’lakdir. Gapda ega ham, ikkinchi darajali bo’laklar ham bevosita yoki bilvosita kesimga bog’lanadi.
Kesim nima qildi? nima qilyapti? nima qiladi? (ba’zan nechanchi? qanday?) kabi so’roqlarga javob bo’ladi.
Kesimlik ma’nolari kesimlik shakllari orqali ifodalanadi. Har bir kesimlik ma’nosi alohida-alohida ifodalanishi mumkin. Masalan: yozmasaydim – yoz – ma (tasdiq-inkor) – say(mayl) – di(zamon) – m (shaxs-son). Bitta kesimlik shakli bir necha kesimlik ma’nolarini ifodalaydi. Masalan: kel-di (o’tgan zamon,III shaxs, tasdiq, aniqlik mayli) yoki o’quvchi-man (I shaxs, hozirgi zamon,tasdiq, aniqlik mayli). Ba’zan kesimlik ma’nolari nol shakli orqali ifodalanadi. Masalan, Kel (kelasi zamon, II shaxs, tasdiq-buyruq mayli) yoki Men o’quvchi ( I shaxs, hozirgi zamon, tasdiq, aniqlik).
Kesim qaysi turkum so’zlari bilan ifodalanishiga ko’ra ikki xil: fe’l kesim, ot kesim bo’ladi.
Kesim tuzilishiga ko’ra ikki xil: sodda kesim va murakkab kesim.