10-боб. Геодезик таянч тўрлари 10. 1-§. Давлат геодезик таянч тўрлари ва зичлаштириш тўрлари тўғрисида тушунча

10.13-шакл. Ўзбекистонда юқори аниқликдаги йўлдошли геодезик тармоғи.
10.6-§. План олиш тўрлари ҳақида умумий тушунча

Территориянинг топографик планини олиш учун триангуляция, полигонометрияга асосланиб, план олиш шахобчалари қурилади.

План олиш шахобчаси триангуляция методида қурилса–аналитикшахобча полигонометрия методда қурилса – теодолит йўли деб аталади.
Баландлик план олиш шахобчалари техник ва геодезик ниве­лирлаш усулларида қурилади. Планли ва баландлик план олиш шахобчалари биргаликда ёки алоҳида-алоҳида қурилиши мумкин. План олиш шахобчаларининг зичлиги план олиш масштабига боғлик. План олиш шахобчалари давлат геодезик таянч шахобчалари ва маҳаллий шахобчалар пунктлари билан биргаликда 1:5000 масштабли план олишда ҳар 1 км²жойга 4та, 1:2000 масштабли план олишда 16та пункт тўғри келадиган қилиб қурилади. 1:500 масштабли план олишда пунктлар сони жой шароитига боғлиқ бўлиб, рекогносцировка вақтида аниқланади.
План олиш шахобчалари ёки маҳаллий геодезик таянч шахоб­чалари пунктларига боғлаб қурилади. План олиш шахобчаларини қуриш усули жойнинг шароитига ҳамда план олиш шахобчасининг қандай мақсадда қурилишига қараб танланади. Ўзлаштирилмаган паст-баланд жойларда, очиқ жойларда – аналитик шахобчалар, ўз­лаш­тирилмаган, дарахтлар ўсиб ётган жойларда, бино бор жойларда – теодолит йўли ўтказилади.
Теодолит йўли ва аналитик шахобчалар пунктларининг координаталари жойда бурчак ўлчаш ва масофа ўлчаш натижаларига асосланиб чиқарилади.
План олиш шахобчалари барча масштабда планлар олиш учун бевосита асос бўлиб ҳисобланади. План олиш шахобчаларини ҳосил қилиш учун теодолит йўли, мензула йўли, геометрик шахобча, тўғри ва тескари кесилтириш усулларидан фойдаланилади.
Теодолит йўлини лойиҳалаш, рекогносцировка қилиш ва теодолит йўли нуқталарини маҳкамлаш. Теодолит йўли лойиҳаси йирик масштабли топографик карта, планда ёки жойнинг кўз билан чамалаб чизилган хомаки планида (схематик чизмасида) лойиҳа­ланади. Теодолит йўлининг томон узунликлари 350 метрдан катта ва 20 метрдан кичик бўлмаслиги керак. План олиш (сьёмка қилиш) масштабига боғлиқ равишда теодолит йўлининг узунлиги 10.2- жадвалда келтирилган узунликдан катта бўлмаслиги керак.