10. Avtomatlashgan o’t o’chirish vositalari

laboratoriya mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi

Ishlash bоsqichlari, vaqti	Faоliyat mazmuni
	O`qituvchining	Talabaning
1 - bоsqich O`quv хujjatlarini to`ldirish, davоmat оlish 5 daq. Kirish 5 daq.	1. Talabalarni pеd. Tехnоlоgiya talablari asоsida 3 ta guruхga bo`ladi va tоpshiriqlar bеradi. 1-gurux. Хavоning namligini kanday asbоblar yordamida aniqlash mumkin 2-gurux: Хavоning namligini aniklaydigan usullarni tushuntiring. 3-gurux. Хavо namligining kanday aхamiyati bоr	Talabga muvоfiq guruхlarga bo`linadilar va tоpshiriqlarni qabul qilib оladilar
2 - bоsqich Asоsiy 20 daq. davоmida guruхlarda ishlash, 30 daq. davоmida хar bir guruх 15 daq. chiqish qiladi.	Хar bir guruхga tоpshiriq ustida ishlashini nazоrat qilib zaruriy ko`rsatmalarni va yordamini bеrib bоradi.	Хar bir guruх o`z tоpshirig`i ustida ishlaydi, markеrlar yordamida klastеr, sхеma yoki turli jadvallarni chizib to`ldirib bоradi. Guruхlardan 2 ta (va bundan оrtiq) ishtirоkchi tоpshiriq bo`yicha chiqish qiladilar
3 - bоsqich. Talabalarni bahоlash 20 daq.	Mavzu bo`yicha хulоsa qilish. Хar bir guruх faоliyati tavsiflanadi va guruхning хar bir ishtirоkchisi qanday baхоlanganligi aytiladi	Хar bir talaba o`z faоliyati baхоsini eshitadi va e’tirоzi bo`lsa aytadi. Mashg`ulоt yuzasidan mulохazalari bo`lsa bildirishi mumkin.

1. SHovkindan ximoyalanish vositalari va usullari

SHovkindan ximoyalanish usullari turlicha bulib, u birinchi navbatda shovkin manbasiga xamda shovkin darajasiga boglik xolda tanlanadi. SHovkinni inson sogligiga va ish kobiliyatiga salbiy tahsirini bir usul orkali bartaraf etish mushkul bulganligi sababli, amalda kompleks usullardan foydalaniladi. Bunday kompleks usul uz ichiga kuyidagi tadbirlarni birlashtiradi: shovkinni shovkin manbasida kamaytirish; shovkinni tarkalish yunalishini uzgartirish; binolarga akustik ishlov berish; ishlab chiқarish binolari va uchastkalarining joylashishini ratsional rejalashtirish; shovkinni tarkalish yulida kamaytirish. Ushbu usullar ichida shovkinni shovkin manbaida kamaytirish eng samarali xisoblanadi. Mashina va mexanizmlar shovkinini kamaytirish, detallarni tayerlanish sifatini oshirish, kam shovkin xosil kiluvchi materiallardan foydalanish, uzatmalarni tugri tanlash, yeyilgan detallarni uz vaktida almashtirish va shu kabi yullar orkali amalga oshiriladi. Masalan, dumalash podshipniklarini ishkalanish podshipniklariga almashtirish shovkin darajasini 10…15 dB ga , tugri tishli shesternyalarni shevronli shesternyalarga almashtirish – 10 …12 dB ga , zanjirli uzatmalar urniga ponasimon tasmali uzatmalardan foydalanish – 10…15 dB ga, tishli uzatmalarni yigish sifatini oshirish – 5…10 dB ga kamaytirishga imkon beradi. Bundan tashkari shovkin darajasini kamaytirishda aylanuvchi detallarni balansirlash xam muxim rol uynaydi.

Mahlumki, gazlar va suyukliklarni kuvurlarda xarakatlanishi natijasida aerogidrodinamik shovkin xosil buladi. Bundan tashkari, bunday shovkinlar ventilyatorlar, kompressorlar, nasoslar va ichki yenuv dvigatellarini ishlashi vaktida xam yuzaga keladi. Aerogidrodinamik shovkinlar gazlar va suyukliklarni uyurmasimon xarakati natijasida sodir bulganligi sababli, ularni shovkin manbasida kamaytirish uncha samada bermaydi. SHu sababli bunday shovkinlar darajasi shovkin yuliga shovkin susaytirgichlar (“glushitelg’”) urnatish orkali kamaytiriladi.

Elektr kurilmalari va mashinalarida elektromagnit xarakterdagi shovkinlar yuzaga keladi. Bunday shovkinlar xosil bulishining asosiy sababi-uzgaruvchan magnit maydonlari tahsirida ferromagnit massalarning titrashi xisoblanadi. Transformatorlardagi bunday shovkinlar paketlarni zich joylashtirish va dempfer (tebranishni pasaytiruvchi, yutuvchi) materiallardan foydalanish orkali kamaytiriladi.

Uta kuchli shovkinda ishlovchi kurilmalarni izolyatsiyalashda tovush kamaytiruvchi ekranlar ishlatiladi. Ishlab chiқarish binolarida shovkinni susaytirish yullaridan yana biri binolarga akustik ishlov berish, binolar va tsexlarni tugri joylashtirish xisoblanadi. Tovush yutuvchi materiallar sifatida kapron tolalari, porolon, mineral momik, shishatola govak polivinilxlorid kabilar ishlatiladi. Bunday govak materiallar uta va yukori chastotali shovkinlarni maksimalg’ darajada yutadi va susaytiradi. Agar yukorida kursatilgan usullar orkali shovkin darajasini susaytirish va meherlashtirish imkoniyati bulmasa, shaxsiy ximoya vositalari – kulokchin (“naushnik”)lar va maxsus tamponlardan foydalaniladi.

2. Mashina va mexanizmlarning titrashini

kamaytirish yullari

Mashina-mexanizmlar va jixozlarning ish jaraenida xosil buladigan titrashlarini, yeki titrash manbaiga tahsir etib, yeki butun tebranuvchi sistemaga tahsir etish yuli bilan kamaytirish mumkin.

Zamonaviy mashina va mexanizmlar tuzilishining xarakterli xususiyati shundaki, ularni tashkil etuvchi barcha elementlar uzaro uzviy boglangan xamda kuzgaluvchi kismlari katta tezlikda xarakatlanadi. SHu sababli, mashinalarda turli xil rezonans chastotalar xosil buladi. Mashina va mexanizmlarda titrashni yuzaga kelishiga ularning uzaro birikkan detallari orasidagi zazorlarda yuzaga keladigan kuch sabab buladi. Bu kuchning mikdori va uzgarishi ishchi ahzolarga tahsir etuvchi kuchlanishning xarakteriga (dinamik, statik), sistema elementlarining xarakat turiga (aylanma xarakat, ilgarilanma – kaytma xarakat va b.), aylanuvchi detallarning balansirlanganlik darajasiga va detallar orasidagi zazorlarga boglik buladi. Yukoridagilardan kelib chikkan xolda, titrashni kamaytirish yullarini ishlab chikish mumkin buladi. Ularga ishchi ahzolarga tahsir etuvchi kuchlanishning teng tahsir etishiga erishish, krivoship mexanizmlarni teng aylanuvchi mexanizmlarga almashtirish, gidrouzatmalardan foydalanish, uzaro birikuvchi detallar sirtining tozalik va aniklik sinfini oshirish kabilar kiradi.

Bundan tashkari turli xil konstruktsiyadagi titrash izolyatorlaridan («vibroizolyator») foydalanish xam yaxshi samara beradi. Bunday izolyatorlarga AKSS-15M, AKSS-25M, AKSS-400I larni misol kilish mumkin.

Titrash bilan ishlovchi jixozlar bilan ishlashda xam turli xil vositalardan foydaniladi. Masalan, kulni titrashdan ximoyalash uchun xar xil titrashdan ximoyalovchi kulkoplar ishlatiladi. Bunga xavo yestigiga ega bulgan va elastik materialdan tayerlangan ushlagich misol bula oladi (8-Rasm). Oekka uzatiladigan titrashlardan ximoyalanish uchun esa turli xil titrashdan ximoyalovchi poyafzallardan foydalaniladi.

№ 3- LABОRATОRIYA ISHI.