10 – Tema: Jan’a sortlardı jaratıwda zamanagoy usıllar. Joba

Ilimiy selektsiya- Bul da’wirde erisilgen u’lken jetiskenlikler selektsionerlerdin’ ta’jriybesi ha’m baqlawlarına tiykarlang’an edi. Biraq selektsiya jumısında ele teoriyalıq tiykarlang’an ilimiy tiykar jaratılmag’an edi. Ilimiy selektsiyanın’ teoriyalıq tiykarın Ch. Darvin islep shıqtı. Onın’ organikalıq du’nyanın’ rawajlanıw haqqındag’ı ta’liymatı selektsiya ushın ilimiy tiykar bolıp qaldı. Ha’zirgi zaman selektsiyası da sol ta’liymatqa tiykarlanıp jumıs alıp barmaqta. Sonın’ menen birge G. Mendel, Nilso-Ele ha’m Yogansen ta’liymatları da selektsiyanın’ teoriyalıq tiykarı sıptında paydalanıla basladı. I. V. Michurin ha’m Berbank jumısları da selektsiya ushın ilimiy-a’meliy a’hmiyetke iye. Orta Aziyada selektsiya tuqımgershiliktin’ rawajlanıwında birinshi awıl xojalıq ta’jriybe stansiyasının’ «Tu’rkistan, Andijan, Mırzasho’l, Ashqabad 1550 jılı» qurılıwı tiykar boldı. Ha’zirgi waqıtta Respublikamızda selektsiya jumısları O’zbekistan g’awasha selektsiyası ha’m tuqımgershiligi ilimiy tekseriw institutı Genetika, paxtashılıq, o’simlikshilik institutlarında na’tiyjeli alıp barılmaqta. keyingi jıllarda qurılg’an Andijandag’ı da’nli eginler tuqımgershiligi ilimiy tekseriw institutında da Respublikamızda da’nli eginler tuqımgershiligin jolg’a qoyıwda u’lken jumıslar islenbekte.
Selektsiyanın’ tiykarg’ı bag’darları O’zbekistannın’ klimtı keskin kontinental bolıp hawa rayı, jıl ha’tteki sutka dawamında keskin o’zgerip turadı, jawın shashın salıstırmalı kem jawadı, hawasının’ ju’da’ qurg’aqlıg’ı menen ajralıp turadı. Jan’a sortlar ha’r bir klimat zonalarına qarap o’z aldına bo’listiriledi. Sonın’ ushın ha’r bir selektsioner o’z bag’darın o’zi jumıs alıp baratug’ın klimat sharayatına qarap aldınnan belgilep alwı lazım. Sebebi ha’r qıylı egin sortlarına jetistirilip atıg’an topıraq klimat sharayatı tuwrı keletug’ın talaplar qoyadı- tezpiserlik, qurg’aqshılıqqa, suwıqqa keseliklerge shıdamlı, o’nim sapasının’ joqarı bolıwı, mexanizmler ja’rdeminde ta’rbiya qılıwg’a jaramlılıg’ı h. t. b. Respublikamızda selektsiya jumısları to’mendegi bag’darlarda alıp barıladı.
1. Tezpiserlik boyınsha selektsiya jumısları.
2. Qurg’aqshılıqqa shıdamlı selektsiyası.
3. Qısqa shıdamlılıq selektsiyası.
4. Suwıqqa shıdamlılıq selektsiyası.
5. Keselikke ha’m zıyankeslerge shıdamlılıq selektsiyası.
6. Mexanizmler j1rdeminde ta’rbiya qılıwg’a shıdamlı sortlar jaratıw
7. O’nim sapası joqarı bolg’an sortlar jaratıw.
Keyingi jıllarda ilimpazlarımız ta’repinen ju’da’ ko’p o’nimdarlı, o’nim sapası joqar bolg’an jan’a sortlar jaratıldı.
Mısalı, G’awashda-Qarshi-, Qarshi-5, Surxon-6, Termiz-32 jin’ishke talshıqlı ha’m orta talshıqlı C-6532, C-5070, Yulduz. Buxara –6, AN-402, Toshkent-6, Ferg’ana-5, Aqdarya-5.
Jumsaq biydaydın’ Sanzor-4, Sanzor-6, Sanzor-15, Unumli biyday , Tezpiser Ulug’bek- 600, Qattı biydaydın’ Leukurum, Aleksandrovka sıyaqlı sortları jaratıldı.