10- ma’ruza Birikmalarning turlari. O‘zDSt- 311-97. Rezbalarni chizmalarda tasvirlash va belgilash. Standart birikish detallari. Spesifikatsiya. Reja

Rezbalarni chizmada tasivrlash. 
O’zDSt:2.311-68 ga muvofiq rezbalar shartli tasvirlanadilar. Sterjinga kesilgan 
rezba tashqi diametri bo’yicha tutash asosiy chiziq, ichki diametri bo’yicha tutash 
ingichka chiziq bilan tasvirlanadi. (15.12-chizma). Rezbani sterjini o’qiga parallel 
bo’lgan tekislikdagi hosil bo’lgan tasvirda, rezbani ichki diametri bo’yicha tutash 
ingichka chiziq bilan rezbani hamma uzunlik bo’yicha sbegsiz chiziladi. Sterjinni o’qiga 
perpendikulyar bo’lgan tekislikda hosil bo’lgan ko’rinishda rezbaning ichki diametri 
bo’yicha aylaning taxminiy 
4
3
qismiga teng aylana yoyi chiziladi. Aylana xoxlagan 
joyda uzulish mumkin. Lekin o’qda uzulishiga maslahat berilmaydi. Rezbani 
chegarasini aniqlaydigan chiziqni uning profilini to’liq oxirigacha chiziladi (sbeg 
boshlanishidan oldin).

---

15.12-chizma 15.13-chizma 
Bu chiziqni tutash asosiy chiziq bilan rezbani tashqi diometriga 
o’tkaziladi.(15.12-chizma a). Rezbani chegarasi ko’rinmaydigan bo’lib tasvirlangan 
bo’lsa, u xolda uning chegarasini tashqi diametriga shtrix punktir chiziq bilan chiziladi. 
(15.12-chizma, v). Teshikdagi rezba qirqimda chizilganda ichki diametri bo’yicha 
asosiy tutash chiziq bilan, tashqi diametr bilan ingichka tutash chiziq bilan chiziladi. 
(15.13-chizma, a). 
Teshikning o’qiga perpendikulyar bo’lgan tekislikdagi tasvirda rezbani tashqi 
diametrida bo’yicha taxminan aylana ¾ qismiga teng istalgan joyda uzilgan yoy 
ko’rinishida chiziladi. Teshikdagi rezbani chegarasi tutash asosiy chiziq bilan chiziladi 
va uni rezbani tashqi diametrigacha davom etiriladi. (15.13-chizma, v).
Sterjinda bajarilgan qirqim va kesimlarda shtrix chizig’ini rezbaning tashqi 
diametrigacha, teshiklarda ichki diametrigacha chiziladi ya’ni ikki xolda ham asosiy 
tutash chiziqgacha. (15.13-chizma, v). Agar rezbalik teshik ko’rinmas chiziq bilan 
ko’rsatilgan bo’lsa, u holda rezbani shtrix punktir chiziqga parallel va u bilan bir xil 
qalinlikdagi chiziq bilan ko’rsatiladi. (15.14-chizma).
15.14-chizma 
Teshikdagi rezba qirqimda yanada yaqqol ko’rinadi. Rezbani tasvirlaganda tutash 
ingichka chiziqni ingichka tutash chiziqda 0,8mm dan kam bo’lmagan va rezbani 
qadamidan katta bo’lmagan masofada chiziladi. Rezbalik sterjinda va teshikda faska 
agar alohida konstruktiv maqsadga ega bo’lmasa, sterjin yoki teshikni o’qiga 

---

perpendikulyar bo’lgan tekislikdagi tasvirda ko’rsatilmaydi. (15.12,13-chizma, a ga 
qarang). Sterjindagi rezbani tasvirida tutash ingichka chiziq faskani chegarsini kesib 
o’tishi kerak. (15.12-chizma, a). Sterjinda va teshikda rezbaning o’lchamini uzunligi 
sbegsiz ko’rsatiladi. (15.15-chizma a,b) 
. 
15.15-chizma 
Agar rezbani uzunligini sbeg yoki sbegni o’lchami bilan ko’rsatish kerak bo’lsa, 
o’lchamlarni 15.14-chizma, v,g da ko’rsatilgandek qo’yiladi. Rezbalik bir tomoni bek 
teshiklar uya deb ataladi. Uya, teshik teshilganda konus bilan tugallanadi (sverlo uchi 
konus shaklida bo’ladi). Agar rezbani chegarasini va uni kesilgan qismini aniq 
ko’rsatish zarur bo’lmasa u holda rezbani teshikni oxirigacha tasvirlash mumkin (15.16-
chizma) va uyaning konus qismini ko’rsatmasa ham bo’ladi. (15.16-chizma b). Rezbalik 
birikmani qirqimida, uning o’qiga parallel bo’lgan tesikni tasvirlanganda, teshikda faqat 
sterjinni rezbani bilan to’silmagan qismi ko’rsatiladi (15.17-chizma a,b). Nostandart 
profillik rezbalarni 17-da ko’rsatilgan usullardan birida hamma o’lchamlari bilan 
tasvirlanadi (o’lchamlari hariflarda ko’rsatiladi.) 
15.16-chizma 15.17-chizma 
Chizmada agar zarur bo’lsa qo’shimcha ma’lumotlarni ham (kirim soni, 
rezbaning chap yo’nalishi xaqida va boshqalar). “Rezba” so’zini qo’shgan holda 
ko’rsatilishi mumkin. 

---

15.18-chizma