10. – rasm. Tranzistorning statik xarakteristikalarida kalit ishchi nuqtalarining joylashishi Kalitning asosiy statik parametrlari bo‘lib, qoldiq tok va qoldiq kuchlanish hisoblanadi. BTning kalit rejimi katta diapazondagi tok va kuchlanish impulslarining o‘zgarishi bilan ta’minlanadi (katta signal rejimi). Shu sababli. kalitning statik parametrlari grafo-analitik usulni qo‘llash yordamida aniqlanadi.
Buning uchun kalitda qo‘llanilayotgan tranzistorning chiqish (10.2, a-rasm) va kirish (10.2, b-rasm) xarakteristikalari kerak boladi. Chiqish xarakteristikalar oilasida B nuqta (bu yerda UKE=EM ) va A nuqta (bu yerda IK = EK/RK) larni tutashtirib, AB yuklama chizig‘ini o‘tkazamiz. Unda D nuqta to‘yinish chegarasini, C nuqta esa UKB = 0 bo‘lganda boshlanadigan berk rejim chegarasini beradi.
Aytilganlardan kelib chiqqan holda, kalit rejimda ishlash uchun tranzistorli kaskad ishchi nuqtasi yoki D nuqtadan chaproqda, yoki C nuqtadan o'ngroqda joylashishi kerak. Bu nuqtalaroralig‘ida kaskad tranzistorning to‘yinish rejimidan berk rejimga o‘tish holatida yoki aksincha bo‘ladi. Tranzistor bu holatda qanchalik kam vaqt tursa, kalitning tezkorligi shuncha yuqori bo‘ladi. 0 ‘tish holatlari noasosiy zaryad tashuvchilar bazadan chiqarib yuborish vaqti va baryer sig‘imning qayta zaryadlanish jarayonlari bilan aniqlanadi.
Statik rejimda RB qarshilikning berilgan qiymatlarida baza tokining UKIR kuchlanishiga bog'liqligini kirish xarakteristikasi (3.9, A-rasm) yordamida aniqlash mumkin. Buning uchun EFyuklama chizig'ini o'tkazish kerak. E nuqta UBE = UKIR, F nuqta esa UKIR/RB qiymati bilan aniqlanadi. Kirish xarakteristikasi bilan yuklama chizig‘i kesishgan K nuqta baza toki va UBE kuchlanishining ishchi qiymatlarini aniqlaydi. UKIR ning vaqt bo‘yicha o‘zgarishi EF to‘g‘ri chiziqning parallel siljishiga va mos ravishda, K nuqtaning siljishiga olib keladi (shtrix chiziqlar).
D nuqta bilan aniqlanadigan to‘yinish rejimiga o‘tish uchun kirish toki IB ni bazaning to‘yinish toki deb ataluvchi IBTO’Y qiymatgacha oshirish kerak. Bu vaqtda unga mos keluvchi kollektor toki kollektorning to‘yinish toki IKTO’Y, kuchlanish esa to‘yinish kuchlanishi UKE,TO’Y yoki qoldiq kuchlanish
UKE TO’Y = UQOL = EM — IK,TO’Y RK deb ataladi. Ma’lumki,
Tarnzistorli kalit sxemasi ikkita turg‘un statik xolatga ega bo‘lishi shart, bularda tranzistor to‘yinish rejimida (ochiq xolatda) yoki berk rejimda (yopiq xolatda) bo‘ladi. Kremniyli tranzistor kalit sxemalarida tranzistorning yopiq xolatiga aktiv rejimning boshlang‘ich sohasi mos keladi. Bir turg‘un holatdan boshqasiga o‘tishda tranzistor aktiv yoki invers rejimlarda ishlaydi.
Tranzistorli kalit statik xolatlarning parametrlari qo‘yidagilardan iborat: ty– ulanish vaqti
tf– ulanishda old front davomiyligi, o‘chirilishda (uzilishda) esa tso‘r Uto‘y–to‘yinish kuchlanishi Ik0b– teskari tok.
Tranzistorning berk rejimi chiqish kuchlanishi qiymati (Uto‘y=-Ek+Ik0b R) ning yuqoriligi bilan xarakterlanadi.
To‘yininsh rejimida kollektor toki Ikto‘y =( Ek– Uto‘y) / Rk chiqish kuchlanishi esa Uchiq=Uto‘y. Tranzistorli kalitning ulanishda o‘tish jarayonining parametrlari: ty– ulanish vaqti tf– ulanishda old front davomiyligi,
tso‘r– bazada to‘plangan zaryadning so‘rilish vaqti, tkes– orqa front kesimining davomiyligi.
Zaryadlarni so‘rilish jarayoni tranzistorga berkituvchi kirish kuchlanish Eb berilgan vaqtdan boshlab bazada to‘plangan zaryadlar uni to‘yinish holatidan aktiv rejimga o‘tkazadigan chegaraviy Qcheg–Ibm qiymatga erishguncha bo‘lgan vaqt bilan xarakterlanadi. Agar tranzistorning kollektor o‘tishi emitter o‘tishidan avvalroq (Tke) berkitilsa, u tranzistor normal aktiv rejimga o‘tadi, aks holda (Tek) tranzistor invers rejimda bo‘lib qoladi. 10.3– rasmda BT da yasalgan elektron kalit uzatish xarakteristikasini o‘lchash prinsipial sxemasi keltirilgan
10.3– rasm. BT da yasalgan elektron kalit uzatish xarakteristikasini o‘lchash prinsipial sxemasi Tranzistorning o‘chirilishidagi (uzilishidagi) o‘tish jarayoni chiqish kuchlanishi kesimi (orqa front) bilan tugallanadi. Ushbu jarayon davomiyligida bazada to‘plangan noasosiy zaryad so‘ruvchilar to‘liq so‘rilganda (QYU=0) orqa front xosil bo‘lishi tugaydi deb baholash mumkin. Real sxemalarda chiqish kuchlanishi kesimining katta qismi tranzistorning berk rejimida hosil bo‘ladi.
Tranzistorli katitning baza zanjiridagi kondensatorni jadallashtiruvchi kondensator deb ataladi. U baza toklarinig qisqa vaqt davomida yuqori qiymatga ko‘tarish uchun xizmat qiladi. Tranzistorli kalit tezligini shuningdek, kollektor va baza orasiga ularning potensiallarini bir-biriga nisbatan belgilovchi va tranzistorni chuqur to‘yinishda saqlovchi diod ulash bilan oshirish mumkin. Bunday tranzistorli kalitlar to‘yinmagan deb ataladi.
Laboratoriya ishini bajarish uchun berilgan parametrlar:
10.1– jadval.
