1. Зилзила ҳақида умумий маълумотлар Зилзилалар кучини ўлчаш шкалалари. Зилзилаларнинг ер шарида тарқалиши

жадвал
Сейсмик шкалаларнинг таққосланиши

Рихтер шкаласи бўйича магнитуда	4,0-4,9	5,0-5,9	6,0-6,9	7,0-7,9	8,0-8,9
МSК-64 шкала буйича кучланиш	1V-V	V1-VII	VIII-IX	1Х-Х	Х1-ХII

Магнитуда араб рақами билан, кучланиш эса рим рақамлари билан белгиланиши халқаро миқёсда қабул қилинган.

Республикамизда содир бўладиган зилзилаларни аниқлашда МSК-64 шкаласидан фойдаланилади.
Сейсмик хавфли ҳудудларга эга бўлган ҳар бир давлатда сейсмографлар билан жиҳозланган сейсмостанциялар ташкил этилган. Жумландан бундай сейсмостанциялар тармоғи Ўзбекистонда ҳам мавжуд. Ҳар бир станцияда учта сейсмограф ўрнатилган бўлиб, улардан иккитаси ўзарор перпендикуляр горизонтал йўналишдаги ва учинчиси вертикал йўналишдаги тебранишларни қайд қилади.
Том маъносида булар маятниклар бўлиб, ерга мустаҳкам ўрнатилган штативга нисбатан ўзининг ҳолатини ўзгартирмайди. Маятникнинг тебранишлари ёруғлик ёки электр сигналларига айлантириб, компьютерга киргизиш учун магнит тасмасига ёзиб олинади.
Зилзилалар ўчоғининг жойлашиш чуқурлиги бўйича қисқа фокусли – 0 - 70 км, ўртача фокусли – 70 - 300 км ва чуқур фокусли – 300 - 700 км турларга бўлинади. Қайд этилган энг чуқур зилзила ўчоғи 720 км да жойлашган.
Зилзилалар ўчоғининг кўпчилиги 10-30 км чуқурликларда жойлашган. Улардан асосий қисми (85 %) тектоник сиқилиш ва озроғи (15 %) тектоник чўзилиш вазиятлари билан боғлиқ.

расм. Гризонтал табранишларни қайд этувчи сейсмограф.

расм. Вертикал табранишларни қайд этувчи сейсмограф.