1. Ўзбек халқ эртаклари indd

PODACHINING QIZI
Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda uzoq yurtda 
bir  podachi bor ekan. Uning xotini ancha vaqt kasal yotib, 
axiri  o‘libdi-da, yolg‘izgina bir qizi yetim qolibdi.
Podachi bir tul xotinga uylanibdi, ikkinchi xotin bir 
qiz ergashtirib kelibdi. Yetim qizga o‘gay ona hadeb zulm 

---

  133  
qilaveribdi, yetim qizning rang-ro‘yi za’faronday sarg‘ayib 
ketibdi. Ona o‘z qiziga kunda yog‘liq non berar ekan-da, 
o‘gay qizga qotgan non berib, og‘ir-og‘ir ishlarni  buyurar  
ekan.
Yetim qizga onasidan bir sigir, bir xo‘roz va bir tovuq 
qolgan ekan.
O‘gay ona har kuni: «Bir savat paxtani yigirib, sigirni 
boqib kel!»  deb qizni dalaga haydab yuborar ekan. Qiz 
charxni oldiga olib, qattiq nonni sovuq suvga ivitib yeb, 
o‘gay ona aytgan ipning yarmisini ham yigirolmay kelar 
ekan. O‘gay ona qiz sho‘rlikning sochlaridan tortib urar 
ekan, a’zoyi badanini o‘ymalab, ko‘kartirib yuborar ekan. 
Otasi ham keyingi xotinining gapiga kirar ekan. Qiz bir kun 
dalada sigirini o‘tlatib qo‘yib, o‘zi charx yigirib o‘tirsa, 
birdan qattiq shamol turibdi-yu, paxtasini uchirib ketibdi. 
Qiz uni ushlab olaman deb yugurib ketaveribdi, lekin tutol-
mabdi. Oxiri paxtani shamol tog‘ bag‘ridagi bir g‘orga olib 
kirib ketibdi. Qiz g‘orning ichiga kirsa, oppoq sochli kam-
pir o‘tirgan emish. Qiz darhol ikki qo‘lini ko‘ksiga qo‘yib:
– Assalomu  alaykum, buvijon! – debdi.
– Vaalaykum assalom, kel, qizim, kel!  Xo‘sh, nima 
kulfat tushdi boshingga? – deb  so‘rabdi  kampir.
Qiz boshidan kechirgan hamma voqeani kampirga bir-
ma-bir aytib beribdi.
Shunda  kampir:
– Ey, bolam, xafa bo‘lma, o‘gay onangning bergan pax-
tasini sigirga yedir, keyin sigirning yelinidan iplarni tortib 
o‘rib olaver! – debdi   va qizning  boshini   silab   turib:
– Agar boshingga biror kulfat tushsa menga kel, mush-
kulingni o‘zim oson qilaman, – debdi.
Qiz sevinchini ichiga sig‘dirolmay, tezda sigir oldiga 
boribdi, paxtani sigirga yedirib, yelinidan sut sog‘ganday 
ipni tortib olaveribdi. Bir tekis ingichka ip chiqaveribdi. Bir 

---

  134  
nafasda bir necha kalava ip sog‘ib, o‘gay onaning oldiga 
kelsa, u:
– Muncha kech kelding?! Bor, sigirning tagini tozala, 
hovlini supur! – deb  o‘dag‘aylabdi.
O‘gay ona kunda-kunda necha savat paxta bersa ham, 
qiz bechora hammasini silliq qilib, ipga aylantirib kelave-
ribdi. O‘gay ona bunga chidayolmay   poylabdi, qarasaki, 
voqea haligidek emish.
Bir kuni  kechqurun eri ishdan kelganda:
– Dadasi, hademay qish kiradi, mening mol go‘shti 
yegim kelyapti, iloji bo‘lsa sigirni so‘yib bersangiz, – debdi.
Laqma eri «xo‘p» deb sigirni so‘yib, go‘sht-yog‘ini sa-
ranjomlabdi. Yetim qiz sho‘rlik yig‘lab-yig‘lab g‘ordagi 
kampir oldiga yana boribdi. Shunda kampir qizning boshini 
silab turib:
– Yig‘lama, bolam, hechqisi yo‘q! Uyingga borib sigi-
ringning suyaklarini, terisini, dum va shoxlarini yig‘ib, bir 
joyga ko‘m. Payti kelganida kuningga yaraydi, – debdi.
Qiz kampirning aytganlarini qilibdi. Bir kun o‘gay ona 
o‘z qizini rosa yasatib, mehmonga olib ketibdi. O‘gay qiz-
ning oldiga bir xalta guruch bilan bir xalta moshni ara-
lashtirib:
«Men kelguncha mana shu mosh bilan guruchni bir-
biridan ajratib qo‘y», deb qizning boshiga bir musht urib, 
eshikni  ustidan  qulflab  ketibdi.  Qizning  onasidan  qolgan 
haligi bitta tovug‘i bilan bitta xo‘rozi kelib, yig‘lab o‘tirgan 
qizga yordam beribdi: bir nafasda moshni moshga, guruch-
ni guruchga ajratibdi. Qiz quvona-quvona kampir oldiga 
boribdi. Kampir qizning boshini silab:
– Bolam, qizlarimdan to‘rttasini senga qo‘shib beray. 
Sen ular bilan   yurt podshosining to‘yiga borgin, ko‘mib 
qo‘ygan suyak, teri, dum va shoxlarni ochib qarachi, nima 
sir ko‘rar   ekansan, – debdi.  O‘sha   onda to‘rtta  qiz pay-

---

  135  
do  bo‘lib, kampirga salom  beribdi. Podachining   qizi ular 
bilan birga uyiga borib, ko‘mib qo‘ygan narsalarini ochib 
qarasa, sigirning terisi bir libos bo‘libdiki, tilla tugmalar 
qadalgan, yalt-yalt tovlanarmish. Sigirning tuyoqlari bir 
g‘alati kavush bo‘libdiki, xuddi qoshiqqa o‘xsharmish;  
suyaklari esa dur, gavhar, marjon  bo‘lib qolibdi. Haligi 
qizlar olib kelgan ko‘ylaklarni, libos, kavushlarni qizga  
kiydirib,  ro‘mol  o‘ratib, gulob  bilan yuzini  yuvganlarida  
qiz o‘n to‘rt kunlik oydek bo‘lib, uning husn-jamoli haligi 
qizlar husnidan yuz chandon oshib ketibdi. U qizlar poda-
chining qiziga cho‘ri bo‘lishib,  to‘yga  borishibdi.
To‘y egasi «Allaqaysi yurt podshosining qizi keldi», 
deb o‘ylab, qizni uyning to‘riga o‘tkazibdi. Qizning o‘gay 
onasi ham to‘yga borgan ekan, poygakda qolib ketibdi. Zi-
yofat juda quyuq bo‘libdi, qand o‘rniga novvot, suv o‘rniga 
sharbat tortilibdi. Ziyofat o‘tgandan keyin qiz dasturxon-
dagi meva-chevalarni o‘gay onasiga uzatibdi. O‘gay ona, 
qizni tanimay, suyuna-suyuna ovqatlarni olib qaytibdi. Qiz 
ko‘p izzat-hurmat bilan to‘ydan chiqibdi, uyiga tez borish 
uchun shoshilibdi, shoshilganligi sababli oyog‘idan bir poy 
kavushi tushib qolibdi. O‘gay onasi borguncha, hech nar-
sani ko‘rmagandek, uyga kelib o‘tiribdi.
Bir vaqt o‘gay ona o‘z qizi bilan uyga kelib, o‘gay 
qiziga maqtanibdi:
– Biz ajoyib tomoshalarni ko‘rdik, quyuq ziyofatda 
bo‘ldik, bir podshoning qizi keldi, oy desa og‘zi bor, kun 
desa ko‘zi bor, shirin-shakar so‘zi bor, o‘z oldidagi xilma-
xil ovqatlarni bizga berdi. Sen nima qilib o‘tiribsan, qo‘yib 
ketgan mosh-guruchlarni nima qilding?
Qiz bir xalta mosh, bir xalta guruchni onasi oldiga olib 
chiqib qo‘yibdi. Buni ko‘rgan o‘gay onasining dami ichiga 
tushib ketibdi.
Podshoning to‘yini o‘tkazib kelayotgan kampirlardan 

---

  136  
bittasi yo‘lda botqoqqa botib qolgan chiroyli kavushning 
bir poyini topib olibdi.
«Bu qanaqa kavush bo‘ldi, umrimda bunday chiroyli, 
bejirim kavushni ko‘rmagan edim», deb to‘ppa-to‘g‘ri pod-
shohning oldiga oboribdi.
Podshohning ko‘ziga kavush yaxshi ko‘rinib:
– Shu kavushning egasi juda chiroyli qiz bo‘lsa kerak. 
Kim bo‘lsa ham o‘shani olaman, yurt-u olamni qidirib, shu 
kavushning egasini topinglar! –  debdi.
Ikki kampir uyma-uy yurib, haligi kavushni har bir qiz-
ga kiygizib ko‘ribdi: hech qaysisining oyog‘iga to‘g‘ri kel-
mabdi. Podshoh «Endi kimning uyi qoldi», deganda «Falon 
podachining uyi qoldi», deyishibdi.
Podshoh:
– Podachining uyiga  boringlar! – debdi.  Kampirlar  po-
dachining uyiga kelishi bilan o‘gay ona yetim qizni tandirga 
qamab, tandir og‘zini  berkitib qo‘yibdi. O‘z qizini yasatib 
kampirlarga ro‘para qilibdi. Kavushni qizga kiygizmoqchi 
bo‘lishsa, oyog‘ining uchi ham sig‘masmish. Buni ko‘rgan 
onasi kalovlab qolibdi.
Kampirlar endi ketaylik deb turganda, tovuq bilan xo‘roz 
tandir boshiga chiqib: «Bibi, bibi, munda», dermish. Kam-
pirlardan bittasi «Tavba, tovuq ham gapiradimi? Tandirda 
bir gap borga o‘xshaydi», deb uni ochib qarashsa, bir qiz 
o‘tirgan emishki, go‘yo hur-paridek. So‘ngra uni tandirdan 
chiqarib olib, kavushni kiygizib ko‘rishsa, oyog‘iga loppa-
loyiq  kelibdi.
Kampirlar podshoh oldiga borib: «Suyunchi, suyunchi!» 
deyishibdi va «Shunaqa bo‘yi tolma, ikki yuzi olma, og‘zi 
angishvonadek mahpora qizga loyiq keldi», deb qizni ta’rif 
qilishibdi. Podshoh har ikkala kampirga bosh-oyoq sarpo 
beribdi, to‘y harakatiga tushibdi. O‘gay onaning joni halqu-
miga kelib, xo‘roz bilan tovuqning boshlarini uzib tashlabdi.

---

  137  
To‘y yaqinlashgan sari o‘z qizini parvarish qilaveribdi. 
O‘gay qizning ikki ko‘zini o‘yib, o‘zini qamishzor to‘qayga 
tashlabdi va uning o‘rniga o‘z qizini uzatib boribdi. Pod-
shoh qarasa, qiz judayam xunuk emish.
Bir bo‘zchi chol to‘tilarga naycha qilish uchun to‘qayga 
borsa, bir qiz muk tushib  yig‘lab  yotgan emish. Chol bo-
rib:
– E, bolam, nima bo‘ldi senga, nega yig‘laysan? – deb 
so‘rabdi. Shunda qiz voqeani birma-bir aytib beribdi.
Cholning qizga rahmi kelib:
– Bolam, menda na o‘g‘il, na qiz bor. Uyda birgina kam-
pirim bor, u boyaqish charx yigirib ip qilib beradi, men bo‘z 
to‘qiyman, shu bilan kun ko‘ramiz. Endi sen menga qiz 
bo‘lgin, yolg‘izlik kampirning ham joniga tekkan, – debdi.
Qiz rozi bo‘libdi. Keyin chol qizni yetaklab uyga olib 
boribdi, kampir  xursand   bo‘libdi.
Qiz kulsa og‘zidan guldasta, yig‘lasa ko‘zidan dur 
to‘kilar ekan.
Kunlardan bir kun kampir bir qiziq narsa gapirgan ekan 
qiz qah-qah urib kulib yuboribdi, shunda og‘zidan guldas-
talar to‘kilibdi. Qiz  cholga qarab:
– Otajon, mana shu gullarni savatga terib, podshoh 
qasri oldidan o‘tavering. «Gul keldi!» «Gul keldi!» deng. 
Agar podshoh xotini chiqib, «Gulingizni sotasizmi?» desa, 
«Ko‘zga alishaman!» deng, – debdi.
Chol qiz aytganiday qilib, «Gul kelde-e-e! Gul kelde-
e-e!» deb o‘taversa, podshohning xotini uni chaqirtirib 
so‘rabdi:
– Guling necha pul?
– Gulimni pulga sotmayman, ko‘zga alishaman, – debdi 
chol.
Podshohning xotini yetim qizning sandiqda saqlagan 
ikki ko‘zini cholga chiqarib beribdi. Kechasi qiz ko‘zlarini 

---

  138  
o‘z o‘rniga solib uxlab yotsa, g‘or ichidagi kampir kelib, 
qizning ko‘zlarini tuzatibdi. Qiz uyg‘onsa, ko‘zi chiroqdek 
ochilib ketibdi, hammayoqni dur bosibdi. Kulgan  sari  
og‘zidan  guldasta  to‘kilarmish.
Chol kunda savat-savat gullarni, durlarni sotaverib, 
boyib ketibdi. Oltindan qo‘rg‘onlar yasab, cho‘l-biyobon-
larga suv chiqaribdi. To‘qaylarni gulistonga aylantirib  
yubo ribdi.
Bir kuni o‘sha yurtning podshosi ovga chiqibdi. Qara-
sa, cho‘l-biyobonlar obod bo‘lib, tog‘ tepasida mustahkam 
qo‘rg‘onlar paydo bo‘lgan emish. Ilgarigi ov joylarida bul-
bullar, to‘tilar, qumrilar sayrashayotgan emish. Podshoh  
odamlardan:
– Bu yerni kim obod qildi? – deb so‘ragan ekan, kishi-
lar:
– Bo‘zchi cholning qizi obod qildi, – deb javob beri-
shibdi.
Podshoh «Shu qizni bir ko‘rsam, o‘lsam ham armonim 
yo‘q edi», deb kecha-kunduz  orzuda  bo‘libdi.
Qiz bir kun dugonalari bilan ovga chiqibdi. Shu kuni 
podshoh ham yolg‘iz ovga chiqqan ekan. Ular daryo yo-
qasida uchrashib qolibdilar. Shu payt shamol kelib qiz ning 
yuzidan pardani ko‘taribdi. Podshoh qizni ko‘rishi bilan 
hushidan ketib, otdan yiqilibdi. Qizlar podshohni saroyga 
olib  boribdilar. Qiz podshohga:
– E, podshoh, agar loyiq ko‘rsangiz, vazirlaringiz, qirq-
ta yigitingiz va uy ichingiz bilan biznikiga mehmon  bo‘lib  
kelsangiz, – debdi.
Podshoh rozi bo‘libdi. Oradan ko‘p o‘tmay vazir-u vu-
zarolari va navkarlari bilan qiznikiga mehmon bo‘lib kelib-
di. Qiz ularning tagiga yetti qavat ko‘rpacha solibdi. Qirq 
qo‘yni so‘ydirib, turli noz-ne’mat bilan ularni kutib olibdi. 
Yarim kecha bo‘lganda yuziga yetti qavat parda tutib, dutor 

---

  139  
chalib, boshidan o‘tganlarni birma-bir aytib beribdi. Keyin 
yuzidan pardani olib tashlabdi. Podshoh bu gaplarni eshi-
tib voqeaga tushunibdi, berahm qaynonasi bilan xotinini 
o‘limga buyuribdi.
El-yurtga to‘y berib, podachining qiziga uylanibdi. Yax-
shi yashab, yaxshi oshab, murod-maqsadlariga yetishibdi.