1. zararli moddalar ajratuvchi manbalar va ularning tashqi muhitga ta`siri

1.ZARARLI MODDALAR AJRATUVCHI MANBALAR VA ULARNING TASHQI MUHITGA TA`SIRI

Tashqi muhitni muhofaza qilish emas. Insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida bu muammolar har xil qirralar bilan ko`rinish berib kelgan. Masalan. O`rta asr boshlarida jahonning katta shaharlarida isistish uchun va boshqa maqsadlar uchun tosh ko`mirningdan foydalanish boshlangan kezlarda bu shaxarda tutunning ko`payib ketishi natijasida odamlairning tutunga qarshi kurash e`lon qilgani haqiqat. Keyingi vaqtda 30 chi yillarda po`lat ishlab chiqarishga extiyoj ortgani sababli korxonasi zich bo`lgan Evropa hududdidagi Angliya va Belgiya davlatidagi shaxarlarda tutun ko`payib ketishi aholida kasallik-larning ko`payishiga olib keldi.

Asrimizning 50 nchi yillridan boshlab avtomobil dvigatelleridan chiqayotgan
gaz dunyo miqiqyosida eng xavfli ekologik muhitning buzilishiga olib keladi.
Atmosfera havosinin bulg`anishi tushunchasiga har xil ma`no berishga
harakat qilinadi.
Bu tushunchni umumbashariy nuqtai nazardan olib qarasak dunyo
miqiyosida ajralib chiqayotgan zararli moddalar miqdorini ko`z oldimizga
keltiramiz.
Amerika Qo`shma Shtatlarida issiqlik elerktr stansiyalarida tosh ko`mir
yo`qish narijasida hosil bo`ladigan changlarning tozalash qurilmalaridan keyin
atmosferaga chiqarib yuborilayotgan miqdori yiliga 180.000.000 t ni tashkil qiladi.
Metallurgiya sanoatiga ajratiladigan chang miqdori 150.000.000 t deb bu miqdor
120.000.000 t ni tashkil qiladi. Eski ittifoq AQSH dan kam elektr energiyasi
ishlab chiqarmagan, demak, yoqilg`I va ko`mir yuqoridagilar atrofida har qanday
davlatning rivojlanish darajasi unda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasi va sanoat
korxolarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va dunyo bozoridagi
raqobarbardorligi belgilaydi. Changlarni o`ziga xos xususiyati shundaki, ular asosan
qattiq moddalarning zarrachalari hisoblanadi.lekin ularning tarkibida kimyoviy
reaksiyalar natijasida hosil bo`lgan zarralar ham anchagina miqdorni tashkil qiladi.
Energetika sohasida yoqilg`I moddalar yonganda hosil bo`ladigan qoldiq moddalar
ko`p shu zarralar qatorini egallaydi. Bunday changlar atmosferaga chiqarib
yuborilgan qismi kattaligi 5 ming dan kichik changlardan tashkil topganligi sababli
va ularning solishtirma og`irligi atmosfera havosi solishtirma og`irligiga tengligini
hisobga olsak bu changlar darli erga qo`nmay atmosfera havosninin bir qismi
sifatida doim suzib yuradi.
Bu changlarning atmosfera havosida ko`payishi quyosh nurlarining erga etib
kelinishi qiyinlashtiradi. Ya`ni notabiiy sozlar vujudga keladi bu esa o`z navbatida
shamollarning harakatlanishi yo`nalishlarini o`zgartirib yuboradi.
Ularning tarkibidagi bulutlar doimiy yurish joylarini o`zgartirib, yozish kerak
bo`lgan yom`gir butunlay boshqa hududlarga yog`adi.