1. Yoy va gazda payvand birikma olish turlari Kontakt payvand birikmasi

rasm. Payvand chokka kuchlarning ta’sir etishi.

30. 
    rasm. Choklarning qirralarini tayyorlash.
    

list qalinligi S < 4 mm bo‘lsa, kateti S bilan teng olinadi; S = 4—16 mm bo‘lsa, quyidagi formuladan hisoblab topish mumkin:

K = 0,4 S + 2 mm.

Har xil qalinlikdagi detallarni payvandlashda chokni botiq qilish tavsiya etiladi. Burchakli va tavrli birikmalarda chokning kateti list qalinligi S ga teng bo‘ladi (29- e rasm), bunda yupqa materialning qalinligi olinadi.

Har xil listlarni biriktirishda uchma-uch payvandlash eng sodda va mustahkam hisoblanadi (30-a rasm). Ustmaust payvandlashda esa tortuvchi yoki siquvchi kuch ta’sirida chok eguvchi moment ta’siriga uchraydi va deformatsiyalanadi (30-b rasm). Uni yo‘qotish uchun har ikki tomonga list qo‘yib payvandlash mumkin (30- d rasm), lekin u og‘ir va kam texnologiyali bo‘lib qoladi.

à) b) 32-rasm.

olinadi. Payvand choklarning mustahkamligini har xil yo‘llar

Qalinligi 3 mm dan kichik bo‘lgan listlarning uchlari ajratib payvandlanadi (31- rasm). Qo‘lda yoy bilan payvandlashda qalinligi <8 mm listlar, avtomatlashgan payvandlashda esa <20 mm listlarning uchlari to‘g‘riligicha olinadi. Bunda ularning oralig‘ini m = 1—2 mm olinib, u erigan metall bilan to‘ldiriladi (31- a rasm). Qalinroq materiallarni payvandlashda faska ochilib, vanna hosil qilish maqsadga muvofiqdir (31- b rasm). Bunda faska hosil qilingan material uchlari h = 2—4 mm qilib

bilan oshirish mumkin. Uni katta guruhga bo‘lib, konstruktiv va texnologik usullar deb ataladi. Konstruktiv usulda choklar shun-

à) b) 33-rasm.

day tanlab olinadiki, ta’sir etayotgan kuch nisbatan unga ra-

tsional joylashadi. Masalan, 32a rasmda ko‘rsatilgan payvand birikma o‘rniga 32- b rasmdagi kabi payvand birikma olinsa; 33a rasmda ko‘rsatilgan payvand

34-rasm. birikma o‘rniga 33-b rasmdagi kabi payvand birikma olinsa, choklar mustahkamligi bir necha barobar ortadi, shu bilan birga bu choklarni payvandlash qulaydir.

Payvand choklarning toliqishga qarshiligini mexanik ishlov berish yo‘li bilan oshirish mumkin. Masalan, 34-rasmdagi choklarning ustiga qoldirilgan qo‘yim (uzuq chiziq bilan ko‘rsatilgan) olib tashlanadi. Sovuq holda choklarni plastik deformatsiyalab, uning mustahkamligini asosiy metallnikigacha yetkazish mumkin.