1. yo’sintoifalar bo’limi ( oddiy marshantsiya, sfagnum mohi va kakku zig’iri)

№ 1. YO’SINTOIFALAR BO’LIMI ( ODDIY MARSHANTSIYA, SFAGNUM MOHI VA KAKKU ZIG’IRI).

Reja:

1. 
   Bo‘limning umumiy tavsifi. Ularning mоrfоlоgik – anatоmik tuzilishi, sistematikasi, tarqalishi, ekоlоgiyasi, rivоjlanishi, ko‘payishi, kelib chiqishi va ahamiyati.
   

2. 
   Jigarsimоn yo‘sinlar sinfi. Uning umumiy tavsifi, tarqalishi, ko‘payishi, tallоmli va bargpоyali shakllari, gametоfitning xilma-xilligi sinfchalarga bo‘linishi, qabilalari ulardan marshantsiyanamolar, uning tur va turkumlari, tuzilishi, ko‘payishi, tarqalishi.
   

3. 
   Antоtserоtsimоnlar yo‘sinlar sinfi. Sinfning o‘ziga xоs belgilari, gametangiy, spоrangiylarining tuzilishi, rivоjlanishi, jigarsimоn yo‘sinlarga o‘xshashlik tоmоnlari.
   

4. 
   Sfagnumsimоn yo‘sinlar sinfi. Uning umumiy belgilari, sistematikasi, tur va turkumlari, ularning gametоfitlarini tuzilishi va rivоjlanishi, sfagnum qabilar andreya qabilar kakku zig‘ir simоnlar sinfchalari, ularning tavsifi, tur va turkumlari, ko‘payishi. Torf hоsil qiluvchi yo‘sinlar, ularning ahamiyati.
   

Bu bo'limga 25 mingga yaqin tur kiradi. Ya'ni tur soni jihatdan yuksak o'simliklar orasida gulli o'simliklardan keyin ikkinchi o'rinda turadi. Ular sodda tuzilishga ega o’t o'simliklar bo'lib suv o'tlariga ancha yaqin turadi. Sababi vegetativ tanasi tallom (qattana) shaklida, ildizi yo’q, rizoidlari ildiz vazifasini bajaradi. Barglari oddiy o'troq, tomiri faqat barg markazida o'rnashgan, ayrim vakillarida umuman barg tomirlari bo'lmaydi. Shuningdek yo’sinlarda naychalarning bo’lmasligi ham o'ziga hos belgi hisoblanadi.
Yo’sinlarning tallom yoki barg-poyali vegetativ tanasini gametofit deb yuritilishining sababi shundaki, ularda jinsiy organ arxegoniy va anteridiylar shakllanadi. Anteriydan hosil bo'lgan spermatozoid bilan arxegoniydagi tuxum hujayra bilan qo'shiladi. Natijada zigota va undan sporogon taraqqiy etadi. Shundan so'ng jinssiz ko'payish boshlanadi. Sporali yuksak o'simliklarning boshqa vakillarida esa bu jarayonning aksini kuzatamiz. Ularda sporafitning taraqqiyoti gametofit bilan uzviy bog’langan. Chunki sporofit suv va ozuqani asosan gametofitdan olib turadi. Shuning uchun ham yo’sintoifalarda gametofit davri ustunlik qiladi. Boshqa yuksak o'simliklarda esa sporofit bo’g’in mustaqil yashaydi. Shu bois bo'lim vakillari yuksak o'simliklar shajarasida aloxida o'rinda turadi.
Yo’sinlar xilma-xil ekologik muhitlarda tarqalgan. Ular tropik va subtropik zonadan sovuq tundra zonasigacha bo'lgan xududlarda uchraydi. Yo’sintoifalarining taraqqiyot siklidagi Harakterli belgilaridan yana biri yetilgan sporadan protonemaning o'sishidir. Protonema ko'pchilik yo’sinlarda ipsimon ko'rinishda, faqat sfagnum va andrea yo’sinlari gametofitining dastlabki fazasida plastinka shaklida bo'ladi. Jigarsimon yo’sinlarda protonema bir yoki bir necha hujayralardan tashkil topgan qisqagina ipchadan iborat. Undan plastinkali yoki poya-bargli gametofit taraqqiy etadi.Yo’sinlar orasida funariyaning (Funaria hydrometrica) protonemasi yaxshi o’rganilgan. Uning sporasi qulay sharoitda o'sib, undan shoxlangan ipcha hosil bo'ladi. Bu ipcha uchki qismidagi hujayrasining bo'linishi xisobidan o'sib boradi. Shundan so'ng ipcha shoxlanib,unda gametofor kurtaklar hosil bo'ladi. Yo’sinlarning bunday ipsimon protonomasi tashqi ko'rinishi jihatidan yashil suv o'tlariga juda o’xshaydi. Shunga ko'ra yo’sintoifalarni yashil suv o'tlaridan kelib chiqqan degan taxminlar yuzaga kelgan. Biroq bu fikrni tasdiqlovchi asosli faktlar yo’q. Hozirgi klassifikasiyalar bo'yicha yo’sintoifa o'simliklar bo'limi 3 ta sinfga (ajdodga) bo'linadi:

1. 
   Jigarsimon yo’sinlar - Marchantiopsida
   
2. 
   Antoserotasimon yo’sinlar - Anthocerotopsida
   
3. 
   Poya-barg yo’sinsimonlar – Bryopsida
   

Ayrim biologlar 1 chi va 2 chi sinflarni birlashtirib 1 chi sinfni jigarsimonlarning kichik sinfi yoki qabilasi deb qaraydi.