|
MUSTAQIL ISH
Reja
1.Yorugʻlik diffraktsiyasi
2.Diffraksion panjara
3.Diffraktsiya usullari
Agar yorug‘lik yo‘liga ekran qo‘yilsa, uning orqasida soya sohasi paydo bo‘ladi. Tovushning yo‘lini to‘sish esa unchalik oson ish emas, uni devor orqasida turib ham eshitish mumkin. To‘lqinning geometrik soya sohasiga kirib borishi difraksiya deyiladi. To‘lqin uzunligi to‘siqning o‘lchamlari bilan taqqoslanarli bo‘lganida difraksiya namoyon bo‘ladi. Tovush to‘lqinlarining nisbatan uzunligi (ular metrlarda o‘lchanadi) tufayli, ular to‘siq chetlaridan osongina aylanib o‘ta oladi. Suvning sirtida ham to‘lqinlar difraksiyasini xuddi shu tarzda kuzatish mumkin. To‘lqin uzunligi mikrometrning ham ulushli tartiblarida bo‘lgan yorug‘lik difraksiyasini esa oddiy sharoitlarda kuzatish oson emas. Uzoq vaqt mobaynida yorug‘lik nurlari doimo to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqaladi deb hisoblanar edi.1815-yilda farang muhandisi O.Fernel, Napaleonning Elba orolidan qaytib kelishi munosabati bilan, unga qarshi harakatlarda qatnashganligi uchun, majburiy iste'foga chiqarilgan va o‘zi tug‘ilib o‘sgan qishlog‘i - Matyega jo‘nab ketgan. Tabiatan qiziquvchan bo‘lgan muhandis, o‘z vaqtini ko‘p qismini optik tadqiqotlar o‘tkazishga sarflagan. U ingliz olimi Tomas Yungning yorug‘lik interferensiyasi haqidagi tajribalaridan xabardor bo‘lib, ularni amalda takrorlashni maqsad qilib oldi. Biroq u, mazkur tajribalarda shunchaki takrorlash bilan cheklanib qolmay, balki o‘ziga xos bo‘lgan jiddiy sinchkovlik va mulohazalar evaziga boshqa bir katta ilmiy muvaffaqiyatga erishishga muyassar bo‘ldi. U o‘zi qayd etgan natijalarni, Farang Fanlar akademiyasining 1818-yildagi ilmiy ishlar tanloviga taqdim etdi.
Difraksion panjara - optik asbob; noshaffof ekranga qilingan koʻp sonli parallel tirqishlar yoki oʻzaro bir xil masofada joylashgan koʻzgusimon yoʻllar (shtrixlar) majmui; ularda yorugʻlik difraksiyasi xodisasi sodir boʻladi. Difraksion panjara oʻziga tushayotgan yorugʻlik nurlarini spektrlarga ajratadi. Difraksion panjaraning muntazam va nomuntazam xillari mavjud. Tirqishlari tartibsiz boʻlgan xili nomuntazam, tartib bilan joylashtirilgan xili muntazam difraksion panjara deyiladi. Optikada nomuntazam difraksion panjaraning amaliy ahamiyati yoʻq. Muntazam difraksion panjara yassi yoki sferik sirtga bir xil shaklda (teng oraliqda) chizilgan chiziqlar toʻplami boʻlib, chiziqlar oraligʻi d difraksion panjara davri deyiladi. Difraksion panjaraga tik tushayotgan yoruglik nurlari har qaysi tirqishda f burchakka sinadi, natijada nurlar yoʻli farqi d-simp hosil boʻladi. Baʼzi tabiiy kristallar ham rentgen nurlarini tahlil qilish uchun muntazam difraksion panjara sifatida ishlatiladi.
To'lqinlarning difraksiyasi ( lotincha diffractus - to'lqinlar tomonidan to'siq atrofida egilishi, sinishi) - to'lqin tarqalishi paytida geometrik optika qonunlaridan chetga chiqish sifatida namoyon bo'ladigan hodisa . Bu universal to'lqin hodisasi bo'lib, turli tabiatdagi to'lqin maydonlarini kuzatishda bir xil qonunlar bilan tavsiflanadi
Diffraktsiya usullari - bu o'rganilayotgan ob'ekt tomonidan tarqalgan fotonlar , elektronlar yoki neytronlar nurlarining diffraktsiyasidan foydalangan holda materiyaning atom tuzilishini o'rganish usullari to'plami .
Diffraktsiya usullarida tarqalgan nurlanish intensivligining yo'nalishga bog'liqligi, ya'ni I (ph, th) funktsiyasi o'lchanadi . Bunday holda, tarqalishdan keyin to'lqin uzunligi o'zgarmaydi. Elastik sochilish deb ataladigan narsa sodir bo'ladi . Diffraktsiya usullari to'lqin uzunligi va tarqalayotgan atomlar orasidagi masofa o'rtasidagi oddiy munosabatga asoslanadi.
Rentgen strukturaviy tahlil eng oddiy birikmalardan murakkab oqsillargacha bo'lgan kristall moddalarning uch o'lchovli fazosidagi atomlarning koordinatalarini aniqlash imkonini beradi.
Elektron diffraktsiyasi
Sekin elektron diffraktsiyasi
Tez elektron diffraktsiyasi
Gaz elektron diffraktsiyasi yordamida gazlardagi erkin molekulalarning geometriyasi aniqlanadi, ya'ni kristallarda bo'lgani kabi qo'shni molekulalar ta'sir qilmaydigan molekulalar.
Backscattered elektron difraksiyon bir bo'lgan crystallographic bir ishlatiladigan usul rish elektron mikroskop .
Diffraktsiya usuli ham neytronlarning diffraktsiyasi bo'lib , u neytronlarning atom yadrolari tomonidan tarqalishiga asoslangan bo'lib , birinchi ikkita usuldan farqli o'laroq, elektron qobiqlar tomonidan tarqalish qo'llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
