1. Yer osti suvining fizik va kimyoviy xsusiyatlari. Yer osti suvlari dinamikasi

Yer osti suvlari zaxirasi. Yer osti suvlaridan xalk xujaligida foydalanishda, konlarda va kurilish ob'yektlarining gidrogeologik sharoitini aniklashda ularning zaxirasini baxolash lozim. Suvli katlamlardagi gravitatsion suv xajmi yerosti suvlarining zaxirasi deyiladi. Yer osti suvlarining zaxirasini aniklash shaxar va kishloklarni suv bilan ta'minlashda katta axamiyatga ega. Shuning uchun xam ularning zaxirasini aniklab, xisoblab sungra suv chikaruvchi inshootning turi, joylashtirish variantlari va ishlatish rejimi xal kilinadi. Yer osti suvlarining zaxirasi uch xil: tabiiy (Qt ), ekspluatatsion (Qe ) va sun'iy (Qc ) kurinishida baxolanadi.

Tabiiy va ekspluatatsion zaxiralar mikdori: 1) suvli katlamlardagi gravitatsion suv xajmiga (statik zaxira - Qcm); 2) suvli gorizontning filtratsiya xususiyatiga; 3) suvli katlamning tuyinish (dinamik zaxira - QD ) sharoiti va joylashish chegarasiga; 4) suvning bakteriologik va ximiyaviy tarkibiga xamda balneologik xususiyatiga boglikdir.

Yer osti suvlarining tabiiy zaxirasi - suvli katlamning govakliklari va yoriklarida tinch xolatda turuvchi yoki tabiiy sharoitda xarakatlanuvchi suv xajmiga teng. U statik va dinamik zaxiralarga bulinadi. 

Statik zaxira suvli katlamdagi gravitatsion suv xajmiga teng bulib, kuyidagicha aniklanadi:

Qcm.q (((

bu yerda: ( - suvli katlamning suv chikarishi; V - suvli 

katlamning xajmi.

Dinamik zaxiralar ma'lum bir muddatda suvli katlamning kundalang kesim yuzidan okib utgan suv mikdoriga teng. Dinamik zaxira turli xisoblash usullari yordamida aniklanadi. Masalan:

1. Infiltratsiyalangan atmosfera yoginlari mikdorini xisobga olgan xolda:

QD q 10((((((

2. Yer osti suvi okimining moduli buyicha

QD _q _m ((

Tenglamadagi ( - infiltratsiya koeffitsiyenti (atmosfera yoginlarining shimilgan kismi, %); N - atmosfera yoginlarining yillik mikdori, mm; F - yer osti suvlarining tuyinish soxasi, km2 ; _m - yer osti suvi okimining moduli (lG`s km2).

Yer osti suvlarining tabiiy zaxirasi kuyidagiga teng:

Qt q Qcm Q QD

Yer osti suvlarining ekspluatatsion zaxiralari kuyidagicha ifodalanishi mumkin:

Q q K1·Qt Q K2 ( Qs 

bu yerda K1 va K2 - suv yiguvchi inshootlarni ishlatishda suv zaxiralaridan foydalanish darajasini xarakterlaydigan koeffitsiyentlar.