1. Yashirin iqtisodiyot haqida. Yashirin iqtisodiyot sabablari. Yashirin iqtisodiyot oqibatlari

Sub’yektiv sabablar – bu kishilarning iqtisodiy ongi, qarashlari, kamxarj qilib, ko‘proq daromad topishga intilishi, buning uchun turli noqonuniy yo‘llarni axtarishi, soliqdan qochish, hatto ma’naviy madaniyatning yetishmasligi, korrupsiyaga moyillik, tartib-qoidalarga bepisand qarash va shunga o‘xshash boshqa su’yektiv holatlardir. Ushbu sabablar mavjudligi o‘laroq, yashirin iqtisodiyot mohiyatiga ko‘ra bir nechta ko‘rinishlarga ega bo‘ladi.
Yashirin iqtisodiyot ko‘rinishlari qo‘yidagilarda namoyon bo‘ladi:

• 
  iqtisodiyotni soxtalashtirish, ya’ni iqtisodiy ko‘rsatkichlarni mavjud holatga nisbatan bo‘rttirib ko‘rsatish, soxta natijalarni haqiqiy natija sifatida kiritish (qo‘shib yozishlar);
  
• 
  iqtisodiyotning norasmiy sektori, ya’ni tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish jarayonidagi norasmiy aloqalar tizimining amal qilishi. Bunda o‘zaro manfaatdor shaxslarning birgalikdagi norasmiy munosabatlari iqtisodiy tizimni qaror toptiradi;
  
• 
  pinhoniy iqtisodiy munosabatlar, ya’ni taqiqlangan iqtisodiy faoliyat turi bilan mashg‘ul bo‘lish, iqtisodiy faoliyat turini qonunchilik nazoratidan yashirish, rasman belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tmasdan faoliyat yuritish.
  

Kishilar tabiatining farqlanishi, ziddiyatli doimiy kurashning mavjudligi, jamg‘arishga bo‘lgan moyillik, farovon hayot kechirishga intilish, dangasalik, kam mehnat sarflab ko‘proq daromaga ega bo‘lish, transaksiya xarajatlarining yuqoriligi, qonunga bo‘ysunish nisbiyligi, raqobat kurashining ayovsizligi, iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarining notekis rivojlanishi, yuqori inflyasiya, almashuv kurslarining keskin o‘zgarib turishi, soliqqa tortish tizimining nomukammaligi, ijtimoiy tabaqalashuvda «xavf guruhlari»ning mavjudligi, mehnat qonunchiligining buzilishi, muhojir ishchilar, ayollar va o‘smirlar mehnatidan foydalanishda ijtimoiy adolat prinsiplariga rioya etilmaslik, tadbirkorlar huquqining paymol qilinishi, bozordagi o‘zgarishlar bilan mavjud qonunchilik bazasining muvofiq kelmasligi, kreativ yondoshuvlarning yetishmasligi, pul-kredit siyosatidagi kamchiliklar, soliq yukining og‘irligi, soliq ma’murchiligining takomillashmaganligi, pul agrigatlari o‘rtasidagi nomutanosibliklar va shu kabi boshqalar yashirin iqtisodiyotni qaror topishiga omil bo‘lib xizmat qiladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, yashirin iqtisodiyot miqyosi va dinamikasini belgilovchi omillarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:

1. 
   Antropologik omillar.
   
2. 
   Iqtisodiy omillar.
   
3. 
   Ijtimoiy omillar.
   
4. 
   Xuquqiy omillar.
   
5. 
   Axloqiy omillar.
   
6. 
   Siyosiy omillar.
   
7. 
   Moliyaviy omillar.
   
8. 
   Geografik omillar.
   
9. 
   Baynalminal omillar.