1. Yangi ochilgan viruslar Mega virusi tuzilishi Mega virusi uning xususiyatlari

Rabdoviruslar oilasi (Rhabdoviridae)
Rabdoviruslar (yunoncha rhabdos — xivchin) oilasiga umurtqali va um urtqasiz hayvonlar (40 turida), sodda organizm lar (am yobalar), o'sim liklarga nisbatan patogen bo'lgan ko'pgina viruslar kiradi. Bu oila uchta turkumni o 'z ichiga oladi: 1. Lyssavirus - quturish virusi. 2 . Vesiculovirus - vezikular stomatit virusi. 3 . Sigmavirus - drozofil sigma virusi. Bundan tashqari, tasniflanmagan viruslari ham mavjud, bular baliqlar va о ‘simliklarda kasallik keltirib chiqaradi. Odamlar uchun quturish va vezikulyar stomatit viruslari patogen hisoblanadi. IMorfologiyasi. Virion o ‘qsimon yoki tayoqchasimon shaklga ega bo‘lLb, o'lchami 170 nm. Virion bir ipli manfiy-RNK dan tashkil topgan. U sirtd an lipidlardan iborat qobiq bilan o'ralgan, unda o'sim talar mavjud. Nukleokapsid spiral tipdagi simmetriyaga ega, uni tashqi qobiqdan matriks oqsili bilan ajratib turadi. Virionda bir nechta oqsillar, jumladan kapsid, m atriks oqsillari, RNK-polimeraza va boshqa fermentlar bor. Tashqi qobi g'idagi o'sim talar glikoproteinlardan tashkil topgan. A ntigenlari. Nukleoprotein guruh maxsus antigen bo'lib, ularni imrreunofluoressensiya, geldagi pretsipitatsiya va KB reaksiyalari bilan aniq lanadi. Tashqi qobiqdagi glikoprotein tip maxsus antigen bo'lib, virionning yuqumlilik, gemagglutinatsiya qilish faolligini ta’minlaydi. R ep ro d u k siy a si. R abdoviruslar h u jay ran in g sitoplazm asida ko‘f»ayadi. Virion o'zining glikoproteidlari bilan hujayra membranasidagi retseptorlarga adsorbsiya qilinadi va viropeksis yo'li bilan hujayra ichiga kiracdi. Virionlar kurtaklanish yo'li bilan plazmatik membrananing ma’lum bir qism idan tashqariga chiqadi. Hujayraning sitoplazmasida atsidofil kiritm alar hosil bo'Iadi. Quturish virusi 1892-yili V.Babesh va 1903-yili A .N egrilar quturishdan o'lgan hayv/onlaming bosh miya neyronlarida maxsus kiritmalar topishgan, shu saba_bli ularni Babesh-Negri tanachalari deb ataganlar. Quturish kasalligini virus qo'zg'atishini 1903-yili P.Remlenje isbotladi. Kasallikning maxsus profilaktikasini L.Paster ishlab chiqdi. Quturish virusi lyssavirus (yunoncha lyssa — suvdan qo'rqish) turkumiga mansub bo'lib, uni 1880-yili L.Paster kashmf etgan, kasallikning maxsus profilaktikasini ham u ishlab chiqqan. Viru_s, asosan, nerv sistemasini shikastlaydi, bunda ko'proq so'lak ajraladi. IMorfologiyasi. Quturish virusi UK shaklida, o'lcham i 180-200 nm, eni "75-80 nm. Virion glikoproteid va glikolipidlardan iborat qobiq bilan o'rallgan bo'lib, gemagglutinatsiya qilish xususiyatiga ega. Virion tarkibida proteinkinaza va RNK polimeraza fermentlari bor. Babesh-Negri tanachalari nerw hujayralarining sitoplazmasida va ularning o'sim talarida joylashib, shar-simon, ovalsimon, ko'p qirrali shakllarda, o'lcham i 0,5-2,5 mkm.; tana_chalar nordon bo'yoqlar bilan qizil rangga bo'yaladi (111-rasm). I ll -rasm. Babesh-Negri tanachalari K o ‘p a y tir ish . Q u tu rish virusi sichqon, q o ‘y, j o ‘ja , quyon, dengiz cho'chqachasi, oq kalam ushlarning bosh m iya to 'q im a la ri va tovuq embrionlarida ko'paytiriladi; uni turli hayvonlarning hujayra kulturalariga moslashtirish mumkin, ammo hujayraga patogen ta’siri turg'un emas. Quturish virusi adaptatsion o'zgaruvchanlik xususiyatiga ega. Uning bu xususiyatidan L.Paster quturishga qarshi vaksina olishda foydalandi. Quturish virusining yovvoyi, «ko'cha» virusi deb nomlangan tipi mavjud. L.Paster bu virusni quyon miyasiga ko‘p marta qayta-qayta yuborib, infeksiyaga xos yashirin davrini 5 kungacha kam aytirishga erishdi. Virusning bu shtammiga inglizcha virus fixe deb nom berildi- U miyaga yuborilganda quyonlarning 100% ini nobud qiladi, ammo kuchuk va odamlar uchun patogenligini yo‘qotadi. Chidamliligi. Quturish virusi past harorat hamda glitsering-a chidamli. O ig an hayvonning nerv to'qimalarida uzoq vaqt saqlanib «qoladi. Bu virus yuqori haroratga chidamsiz. Uni 56°C qizdirilganda 6 0 daqiqada, qaynatilganda 2 daqiqada o ‘z faolligini yo'qotadi. UB nurlar va dezinfeksiya qiluvchi moddalardan fenol, lizol, xloramin kabiL ar ta’sirida nobud bo'ladi. Efir va tripsinga chidamsiz. Liofil usul bilan quritilgan virus yillab o'z faolligini saqlaydi. Hayvonlarga nisbatan patogenligi. Quturish bilan, asosan, it, bo'ri, tulki, ko'rshapalak kasallanadi. Viruslarning tabiatda aylanib yurishiga yovvoyi hayvonlar, daydi itlar sabab bo'ladi, chunki virus ularga birbirini tishlashi orqali yuqadi. 50% ko'rshapalaklarning so'lak; bezlarida virus borligi aniqlangan. Odamlar uchun kasallik manbai yov voyi va uy h ay v o n lari h iso b la n a d i. V irus hayvon so 'la g id a n o rg a n iz m g a shikastlangan teri va shilliq qavatlar orqali tushadi. O 'zbekistonda quturish virusining asosiy manbai (86,5% hollarda) itlar hisoblanadi. Kasallikning odam lardagi patogenezi. Kasallik odamgsi quturgan hayvon tishlaganida, shuningdek, so'lagi shikastlangan teriga tushganida yuqadi. Quturish virusi kirgan joydagi muskul to'qim asida ко ‘payadi va markazga intiluvchi sezuv nervlarining uchlaridan harakat ne-yronlariga yetib boradi. Virus nerv va m iya to'qim alarida tarqalib-, miya oq m oddasining dem iyelinizatsiyalanishiga olib keladi. A sosan orqa m iyaning orqa shoxlari shikastlanadi. Shikastlangan nerv hujayralarining sitoplazmasida maxsus sitoplazmatik kiritmalar - Babesh-Negri tanachalari hosil bo'ladi. Virus odamning so‘lak bezlarida ko'payadi. Kasallikning yashirin davri 2-3 haftadan 1-2 oygacha b o iish i mumkin, bu tishlangan joyning (infeksiyaning kirish darvozasi) bosh miya va orqa miyaga yaqin-uzoqligiga bog‘Liq. KLasallikning 3 davri tafovut qilinadi: 1) prodrom al davr; 2) hayaj onlanish davri; 3) falajlik. Prodromal davrda bemoming yurish-turishi o'zgaradi, harorati ko'tariladi. Bu davr 2-4 kun davom etib. holsizlanish. bosh o g ‘rig‘i, ko‘ngil aynishi, qusish, og‘iz qurishi kabi alomatlar kuzatiladi. Infek siya kirgan joyda sezuvchanlik buziladi. Hayajonlanish davri 3-7 kung-a boradi. Bemor bu davrda juda xavfli hisoblanadi, chunki u q o ‘z g ‘olgan (agressiv) holatda bo'ladi. Viruslar am m on shoxlarida, uzunchoq miyada, miyacha va bosh miya nervlari yadrosida, orqa miyaning bel q ism larid a ko‘p m iqdorda to'planadi. N atijada sim patik nerv sistem asining faolligi oshadi, ya’ni ko'zdan yosh oqadi, k o ‘z qorachig'i kengayadi, bemor terlaydi, ko‘p so‘lak ajraladi, yutinish qiyinlashadi. Uyqu sizlik, vahimaga tushish, nafas olishning qiyinlashuvi, muskullar tortishishi kuzatiladi. Suvni ko'rganda yoki nomini eshitganda ham qo‘rqish hollari boshlanadi. B em orda quturish, qaltirish, falajlik, yurak faoliyatining susayishi avj olib, u 5-7 kundan so'ng o'ladi. Iin m u n iteti. Quturish virusida bitta antigen tip tafovut qilinadi. K asallik o ‘lim bilan tugaganligi sababli infeksiyadan keyingi immunitet o'rganilmagan. O dam lar o'ldirilgan antirabik vaksina bilan em langandan so ‘ng antitel alar hosil bo‘ladi va bir yilgacha saqlanishi mumkin. Laboratoriya tashxisi.