1. Yаlpi mаydоn 2000 gа, bruttо mаydоn 1900 gа bo’lgаndа еo’Kning qiymаti?

Qаysi usul tоmchilаtib sug‘оrishgа kirаdi?

28.Subirrigatsiya sug‘orish usuli qanday sharoitlarda qo‘llash mumkin?

Bu uvsiya etiladi. Buning

uchun sug‘orish maydoni nishabsiz, tuprog‘i bir tarkibli, sho‘rlanmagan, yaxshi

kapillar xususiyatlariga ega bo‘lishi, sizot suvlari chuchuk va yer sathiga yaqin

joylashgan bo‘lishi kerak.

29.Sug‘оrish dеgаndа nimаni tushunаsiz?

bu tuproqni sun’iy namlantirish yoki tabiiy namligi yetarli

bo‘lmagan yerlarga suv keltirishdir.

sul uzun ildizli, namsevar ekinlarni sug‘orishda ta

30.Sug‘оrish mаydоn ko‘lаmining kаttаligi bo‘yichа dаvlаtlаrni jоylаshtirish tаrtibini

ko‘rsаting?

Xitoy

Hindiston

AQSH

Rossiya

Indoneziya

Pokiston

32.Sug‘оrish nоrmаsi (mе’yori) dеb nimagа аytilаdi?

Qishloq xo’jalik ekinlarini bir marotaba sug’orish uchun 1ga sug’orish maydoniga beriladigan suv hajmi (m3/ga) ga aytiladi.

36.Sug‘оrish usuli dеb nimаgа аytilаdi?

суғориш сувини суғориладиган майдонларга тақсимлаш ва сувни оқим шаклидан тупроқ ва атмосфера намлигига ўтказиш учун қўлланиладиган усуллар ва тадбирлар мажмуасидир.

37.Suv isrofgarchiligiga qarshi ekspluatatsion chora-tadbirlari bu –

Suvdan foydalanish rejasi asosida sug‘orish.

Sug‘orish tarmoqlarining umumiy uzunligini qisqartirish

Suvdan navbat bilan foydalanishni joriy etish

Sug‘orish tarmoqlarini o‘z vaqtida ta’mirlash, o‘t bosgan kanallarni o‘z vaqtidaTozalash

Davriy ishlaydigan kanallarning yorilgan o‘zan yuzasini yumshatish.

Suv sathi ustida (ayniqsa, suv omborlarida) monomolekular plyonka hosil qilish,

38.Suv isrofgarchiligiga qarshi kimyoviy chora-tadbirlari bu-

Bentonit gil tuproqlarini qo‘llash.

Gruntni bitumlash

Gruntlarni tuzlash

Gruntlarni silikatlash

39.Suv isrofgarchiligiga qarshi mexanik chora-tadbirlari bu –

Kanallarning ko‘ndalang o‘zanlarini undan suvning sizib o‘tish

miqdori ( l Q )ni minimal qiymatga javob beradigan qilib hosil qilish.

Bu holat har qanday kanal hisobiy qismining ko‘ndalang kesim yuzasi ushbuga

javob bersa, unda bu yuza eng ko‘p suv o‘tkazuvchan va eng kam suv sizilish isrofiga

ega bo‘ladi.

Kanal o‘zanini shibbalash.

Davriy ishlaydigan kanallarning o‘zanini yumshatish

Kolmatatsiya qilish (loyqa cho‘ktirish).

40.Suv isrofgarchiligiga qarshi qurilish chora-tadbirlari bu –

- ўхшатиш (қиёслаш) усули;

- эмпирик боғлиқликлар усули;

- назарий усул;

- эксплуатацион усул.

41.Suv isrofgarchiligini aniqlash usullari:

42.Suv istе’mоli kоeffitsiеntining o‘lchоv birligi

M3/ga

47.Turg‘un bo‘lmаgаn mintаqа (subаrid zоnа) uchun suv muvоzаnаti kоeffitsiеntining

qiymаti -

48.Tоmchilаtib sug‘оrish usuli nimа?

(lokal) mahalliy mikro-sug`orishning bir turi bo`lib, unda sug`orma suv maxsus mikrosuvchiqargichlar (tomchilatgichlar) orqali kichik me’yorda o`simlikning ildiz osti qatlamiga beriladi.

49.Tоmchilаtib sug‘оrish usulining quyidаgi аfzаlliklаri bоr:

Tomchilatib sug`orishning asosiy afzalliklari-tuproqni mahalliy namlatishda sug`orma suvning sezilarli tejami. Tomchilatib sug`orish yordamida tik nishabliklarni sug`orish mumkin, sug`orma suv bilan birga o`g`it va zaharli kimyoviy moddalar berishi mumkin. Yomg`irlatib sug`orish bilan taqqoslaganda energetik sarf-xarajatlar kam, yerlarni tekislashga zaruriyat qolmaydi.

50.Yer kurrаsidа sug‘оrilаdigаn mаydоn ko‘lаmi, mln.gа

299,488 млн. га

51.Yer ustidan sug‘orish usulining xususiyatlari:

uning davriyligi, sug‘orishlararo

davrda tuproq namining sarf bo‘lishi, asosan, tuproqni namlantirishi, sug‘orishlar

orasida tuproq namining keskin o‘zgarishidir.

52.Yer ustidаn sug‘оrish usuli nimа?

bunda suv dala yuzasi bo‘ylab alohida

oqimchalar (sug‘orish egatlari) yoki yoppasiga oqim (yo‘laklab, cheklab) ko‘rinishida

taqsimlanadi. Ushbu taqsimot davomida suv o‘z harakat yo‘nalishi yoki tinch holatda

tuproqqa, asosan, gravitatsiya kuchi hisobiga shimiladi.

54.Yomg‘irlatib sug‘orish usulining xususiyatlari:

tuproqni, o‘simlikni va yer usti havo qatlamini namlantirishi, tuproq

namlanish qatlamining uncha chuqur bo‘lmasligi, kichik sug‘orish me’yorlari bilan

tez-tez sug‘orish va sug‘orish dalasi bo‘ylab suvni bir tekis taqsimlash mumkinligidir

55.Yomg‘irlаtib sug‘оrish usuli nimа?

sug‘orish suvini maxsus texnik qurilmalar yordamida

maydalab, kichik suv tomchilarga aylantirib, sun’iy yomg‘ir ko‘rinishida yer usti

qatlamidan o‘simlik va tuproqqa uzatish demakdir.

56.Yomg‘irlаtib sug‘оrish usulini qаndаy shаrоitlаrdа qo‘llаsh mumkin emаs?

57.Yomg‘irlаtib sug‘оrish usulining quyidаgi kаmchiliklаri mаvjud:

qimmatligi, sug‘orish jarayonida eng ko‘p energiya sarflanishi

(m=300 m3/ga ni amalga oshirish uchun 40 KVt soatdan-100 KVt soatgacha),

shamol vaqtida sug‘orish suvining notekis taqsimoti, mexanik tarkibi og‘ir

tuproqlarda tuproq qatlamini chuqur namlantira olmasligi, ba’zi qishloq xo‘jalik

ekinlarini, jumladan, uzumni bu uslubda sug‘organda teskari natija berishi va h.k.

58.Yomg‘irlаtib sug‘оrish usulining quyidаgi аfzаlliklаri bоr:

– sug‘orish jarayonini yuqori darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish;

– notekis yer relyefi sharoitida sug‘orish imkoniyatining tug‘ilishi;

– sug‘orish me’yorlarining katta o‘zgarishlarida (200 m3/ga dan 600 m3/ga

gacha) amalga oshirish mumkinligi;

– sug‘orish suvini chuqur sizilishga yo‘l qo‘ymasligi.

59.Yomg‘irlаtib sug‘оrishdа tоmchilаr kаttаligi vа yomg‘irlаtish jadalligi nimаgа qаrаb

bеlgilаnаdi?

Yomg‘irlatib sug‘orish usulini qo‘llashning asosiy sharti pm vm , ya’ni, sun’iy

yomg‘ir jadalligi ( pm ) qiymatining tuproq suv shimuvchanlik tezligi (vm ) dan har

doim kichik bo‘lishi.

60.Yoppasiga ekiladigan ekinlar uchun quyidagi sug‘orish usuli tavsiya qilinadi:

60.Yoppasiga ekiladigan ekinlar uchun quyidagi sug‘orish usuli tavsiya qilinadi:- yer ustidan yo‘laklab, bostirib (sholi), yomg‘irlatib, SSS ni ko‘tarib (beda) sug‘orishni

62.Оrtiqchа nаmiqqаn mintаqа (gumid zоnа) uchun suv muvоzаnаti kоeffitsеntining

qiymаti-

62.Оrtiqchа nаmiqqаn mintаqа (gumid zоnа) uchun suv muvоzаnаti kоeffitsеntining qiymаti-α > 1,2

63.Daraxtlar ekish yerlarning sho‘rlanishiga qarshi kurashish tadbiriga kiradimi?

- kiradi

(Agromeliorativ tadbirlar. Bu tadbirlar natijasida sho‘r yerlardan foydalanish, sizot suvlari sathini gidrotexnik tadbirlarsiz pasaytirish, tuproq namligining bug‘lanish qiymatini pasaytirish ishlarini amalga oshirish mumkin. Bular quyidagilardir: 1. Sho‘rlangan tuproqning ustki qatlamini (eng ko‘p tuz to‘plangan qismi) chorak arshin (16,8 sm) kesib olib bir yerga uyish, 2-3 yil o‘tgandan so‘ng tuproq sho‘ri yomg‘ir-qor suvlari yordamida yuvilgach bu tuproqni go‘ng, qum va eski devor kesaklari bilan aralashtirib, kesib olingan joyga qayta to‘shash. 2. Ariq va zovurlarni qazish va tozalash davomida chiqadigan (rosh) tuproq hamda buzilgan, qulagan eski devor va uylardan chiqqan tuproqlarni mahalliy va mineral o‘g‘itlar bilan aralashtirib, yerga yoyish. 3. Almashlab ekish, tuproq unumdorligini qayta tiklash, tuproq strukturasini yaxshilash. 4. Daraxtlar ekish.)

64. 
    Yer osti suvlaridan qishloq xo‘jaligida foydalanish yerlarning sho‘rlanishiga qarshi kurashish tadbiriga kiradimi?
    

-kiradi (Gidrotexnik tadbirlar. Bu tadbirlar sizot suvlarining bug‘lanishini kamaytirish, ularning sathini pasaytirish va faol qatlamdan tuzni sun’iy zovurlar yordamida olib chiqib ketishdan iborat bo‘lib, ular quyidagilardir: 1. Yer osti suvlaridan qishloq xo‘jaligida foydalanish.)

64. 
    Yerlarni tekislash yerlarning sho‘rlanishiga qarshi tadbir hisoblanadimi?
    

-hisoblanadi (Meliorativ holati yomon yerlarda tekislash ishlari tuproq sho‘rlanishiga qarshi kurashda alohida ahamiyatga ega.)

64. 
    Yerlarning sho‘rlanishiga qarshi agromeliorativ tadbir, bu-
    

Agromeliorativ tadbirlar. Bu tadbirlar natijasida sho‘r yerlardan foydalanish, sizot suvlari sathini gidrotexnik tadbirlarsiz pasaytirish, tuproq namligining bug‘lanish qiymatini pasaytirish ishlarini amalga oshirish mumkin. Bular quyidagilardir: 1. Sho‘rlangan tuproqning ustki qatlamini (eng ko‘p tuz to‘plangan qismi) chorak arshin (16,8 sm) kesib olib bir yerga uyish, 2-3 yil o‘tgandan so‘ng tuproq sho‘ri yomg‘ir-qor suvlari yordamida yuvilgach bu tuproqni go‘ng, qum va eski devor kesaklari bilan aralashtirib, kesib olingan joyga qayta to‘shash. 2. Ariq va zovurlarni qazish va tozalash davomida chiqadigan (rosh) tuproq hamda buzilgan, qulagan eski devor va uylardan chiqqan tuproqlarni mahalliy va mineral o‘g‘itlar bilan aralashtirib, yerga yoyish. 3. Almashlab ekish, tuproq unumdorligini qayta tiklash, tuproq strukturasini yaxshilash. 4. Daraxtlar ekish. 5. Yaxob suvi berish. 6. «Qoqlama» dehqonchilik agrotexnikasini qo‘llash. Bunda sho‘r yerlar ikki marotaba (iyul va avgust oylarida) haydalib, sentabr oyida ekin (arpa, bug‘doy) ekilib, yerga 2-3 marotaba mola bosiladi. Qishki va bahorgi yog‘in-sochin natijasida bu yerlardan yuqori hosil olsa bo‘ladi. 7. Sho‘rga chidamli ekinlar ekish. Oq jo‘xori, yetmak, sho‘ra, qo‘ymiya ekinlari natriy karbonat – Na2CO3 ni o‘zlashtira oladi. Yetmak tuproqqa yaxshi soya berib, yer yuzasini qizishdan saqlaydi, oqibatda, tuproq orqali bug‘lanish kamayib, yer yuzasiga tuz to‘planish jarayoni sustlashadi. 119 8. Sug‘orishdan oldin sho‘r yer yuzasiga g‘ovak mato (qanor) yopish. Bunda, 1 ga maydonga 100-150 m3 suv sarflanadi. Sug‘orish tugab, yer qurigach o‘ziga tuzni shimigan quruq g‘ovak mato yer yuzasidan olinib, sho‘r yerga qayta to‘shash uchun yuviladi. Natijada, har bir ga maydondan 4500 kg gacha tuz olib chiqib ketish mumkin. 9. Yerlarni tekislash.

64. 
    Yerlarning sho‘rlanishiga qarshi biologik tadbir, bu-
    

organik o‘g‘itlar kiritish, sholi, beda, qashqar beda, tuya yo‘ng‘ichqa ekish orqali pastki qatlamga yuvilgan ozuqa elementlarini yuqoriga ko‘tarish

64. 
    Yerlarning sho‘rlanishiga qarshi fizik tadbir, bu-
    

yerni chuqur haydash va yumshatish, ho‘llash, 1 ga maydonga 200-500 t qum solish, so‘ngra sho‘r yuvish. Bu tadbirlar tuproq qatlamini havo va suv o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi.

64. 
    Yerlarning sho‘rlanishiga qarshi gidrotexnik tadbir, bu-
    

tadbirlar sizot suvlarining bug‘lanishini kamaytirish, ularning sathini pasaytirish va faol qatlamdan tuzni sun’iy zovurlar yordamida olib chiqib ketishdan iborat bo‘lib, ular quyidagilardir: 1. Yer osti suvlaridan qishloq xo‘jaligida foydalanish. 120 2. Sug‘oriladigan maydonlarning yerdan foydalanish koeffitsienti (YFK) qiymatini oshirish ( k = ,0 88 − ,0 92 ω ). Sug‘oriladigan yerlar orasida sug‘orilmaydigan yerlarning bo‘lishi, sho‘r yuvish yoki sug‘orish jarayonida, sizot suvlarining sug‘oriladigan yerlardan sug‘orilmaydigan yerlarga oqib borishiga va u yerlardan bug‘lanishiga (quruq zovur) sabab bo‘ladi. Quruq zovur maqsadida yerlarning bir qismidan foydalanilmaslik, bu yerlarni minerallashgan sizot suvlarining bug‘lanish havzasiga aylanib qolishiga va kelajakda butkul ishga yaroqsiz bo‘lib qolishiga olib keladi. 3. Sun’iy zovurlar qazish va sho‘r yuvish ishlarini amalga oshirish. Yerlarning sho‘rlanishiga qarshi kurashishda yerlarning meliorativ holatini chuqur tahlil qilgan holda, yuqorida zikr etilgan tadbirlar bilan birga olib borilsa, ko‘zlangan maqsadga erishiladi.

64. 
    Yerlarning sho‘rlanishiga qarshi kimyoviy tadbir, bu-
    

Kimyoviy tadbirlar. Bentonit gil tuproqlarini qo‘llash. Bu tuproqlar tarkibida «mont-morillonit» minerallar mavjud bo‘lib, tuproq namlanganda ular juda kuchli darajada shishib, o‘zidan suv o‘tkazmaydigan xususiyat kasb etadi. Markaziy Osiyo (Xorazm, Angren, Buxoro, Dalvarzin va h.k.) da katta miqdorda bentonit zaxiralari mavjudligini, ularni qum va shag‘alli kanal o‘zanlarida qo‘llash yaxshi natijalar berishi tajribalarda tasdiqlanganligini hisobga olsak, bu tadbirning qanchalik hayotiy ekanligini ko‘rish mumkin.