1. XVII-XVIII asrlarda Usmoniylar imperiyasi tarkibidagi Arab davlatlari

Arab davlatlari

Reja

1.XVII-XVIII asrlarda Usmoniylar imperiyasi tarkibidagi Arab davlatlari.

2.Fransuzlarning Misrga ingliz-fransuz raqobati.

Javoblar
1.Usmonlilarning kelajagi Usmonning tushi deb atalgan afsonada yoritilgan. Unga ko‘ra yosh Usmon imperiyaning kelajagini oldindan ko‘ra oladi. Usmonning tushida imperiya katta daraxt shaklida bo‘lib, ildizlari 3 ta qit’aga cho‘zilgan, shoxlari esa osmonni qoplagan ekan. Uning tushida ildizlar 4 ta daryo – Dajla, Frot, Nil va Dunaygacha borib yetgan. Usmonlilar islom diniga qat’iy amal qilishgan va islom nomi bilan jang qiladigan zobitlarga tayanishgan.

Usmonli turklar degan nom XIII asrda, aniqrog‘i, 1299-yilda paydo bo‘ladi. Keyingi asrda esa hokimiyat kengayib borib, sharqiy O‘rtayer dengizi va Bolqon yarim oroligacha cho‘ziladi. 1326-yili Bursa shahri bosib olingach, u Usmoniylar davlatining yangi poytaxtiga aylangan. Muhim shahar hisoblangan Saloniki esa 1387-yil istilo qilingan. So‘ngra Usmoniylar Bolqon tomon yurish qilib, 1389-yilda Kosovodagi jangda g‘alaba qozonishadi. Shu tariqa Yevropaning boshqa hududlarini ham egallash boshlanib ketadi. O‘rta Sharqdagi salib yurishlari esa Bolqon va Anatoliyaning kattagina qismini egallab ulgurgan Usmonli turklarni to‘xtata olmadi. Qulab borayotgan Rim imperiyasining so‘nggi shahri Konstantinopol esa uzoq vaqt davom etgan janglardan so‘ng 1453-yilda Usmoniylar qo‘liga o‘tadi.

XVI va XVII asrlarga kelib Usmoniylar imperiyasi 3 qit’ada turli madaniyat, til va dinga mansub bo‘lgan xalqlarni o‘ziga bo‘ysundirgandi. 1683-yil Venaga bo‘lgan yurish muvaffaqiyatsiz yankun topgach, Imperiya sekin-asta tanazzulga yuz tutishni boshladi.

Usmoniylar imperiyasining qulashi

Usmoniylar boshqa xalqlar yashaydigan hududlarning ko‘pini mustamlaka qilgan. Ular orasida yunonlar, janubiy slavyanlar, vengriyaliklar va rimliklar Usmoniylar provinsiyasi bo‘lsa-da, vassal maqomini olgan. Imperiya eng katta hududni egallagan davrda maydoni 5 million kvadrat kilometrga teng bo‘lgan. U yerda 50 milliondan ortiq aholi yashagan. Bu yerlar Sulton hokimiyati ostida bo‘lgan paytlar juda ko‘p qo‘zg‘olonlar va urushlar bo‘lib turgan. Yillar o‘tgani sari imperiyada buyuk shaxslar yetishib chiqqan. Ko‘plari haqida eshitgandirsiz ham. Ular ajnabiylar bosqiniga qarshi qo‘zg‘olonlarga boshchilik qilishgan.

Qo‘zg‘olonlarning sababi faqatgina millatdagi farq bo‘lmagan. Nasroniylar va musulmonlar o‘rtasida ham ko‘pgina ziddiyatlar yuzaga kelgan. O‘rta Sharq va Shimoliy Afrikada aholining ko‘pi musulmon bo‘lgani uchun Bolqon hududlariga qaraganda kamroq nizolar bo‘lgan. Ammo Yevropa xalqlari va boshqalar ozodlikka erishishni istashardi. Ushbu muammolar imperiyani zimdan yemirib borgan. Iqtisodiyotga bo‘lgan e’tibor urushga qaratilgan. Imperiya hech qachon o‘z mustamlakalari bilan iqtisodiy hamkorlik qilmagan, shuning uchun ular bilan kerakli aloqa o‘rnatolmasdi. Masalan, ko‘p asrlar avval rimliklar mamlakatni juda yaxshi boshqargan. Ular yangi hududlarni mustamlakaga aylantirib, mahalliy xalq bilan kuchli aloqa o‘rnatgan. O‘sha hududlarda qurilish ishlarini olib borishgan va yaxshigina sarmoya kiritishgan. Usmoniylar esa mahalliy xalqni tazyiq ostiga olardi, soliq va bojlar undirardi. Davlat Konstantinopolga yaxshi e’tibor bergan-u, ammo boshqa hududlar rivojlanmay qolgan.

2. 1798 yil 19-mayda hamma narsa tayyor edi va erta tongda quyoshli tongda frantsuz kemalarining armiyasi - "Orion" flagmani boshchiligidagi yirik jangovar kemalar, fregatlar, korvetlar, brigalar va barcha turdagi transport vositalari (jami 350 kema, unda 30 ta - artilleriya bilan minginchi armiya) - Tulon portiga hujumdan (bir paytlar noma'lum kapitan Bonapart shaxsiy qahramonlik va jasorat ko'rsatgan port) hujumdan chiqib, yo'lga chiqdi.

Qohiradagi general Bonapart

Baron Jan-Leon

Misrda tsivilizatsiya vujudga kelganini bilgan Napoleon ekspeditsiyada frantsuz ilmining turli xil bilim sohalaridagi barcha ranglarini olib ketdi. Misrga yo'l olayotgan Britaniya floti bilan xavfli to'qnashuvni oldini olish uchun Bonapart Gibraltar orqali o'tish niyati haqida mish-mishlarni juda mohirlik bilan tarqatdi. Bu mish-mish Britaniyalik kontr-admiral Horatio Nelsonga etib keldi va uni aldadi: u Gibraltarda Napoleonni qo'riqlayotgan edi.

Maltaga tushish 1798 yil

Ayni paytda, frantsuz floti portni tark etib, to'g'ridan-to'g'ri sharqqa Maltaning sohiliga qarab bordi. 9-iyun kuni orol ozgina qarshilik ko'rsatdi yoki umuman yo'q edi. Dengiz qurollari tahdidi ostida ritsarlar jangsiz taslim bo'ldilar va Maltada general Vaubois boshchiligidagi 4000 kishilik garnizon qoldi. Frantsiya bayrog'i La Valletta qal'asi ustida ko'tarildi. Napoleon bu bilan Rossiya imperatori Pol I ni o'ta xafa qildi, u bolaligidan Malta ordeni bilan hamdard bo'lgan va shundan ko'p o'tmay (1798 yil dekabrda) Buyuk ustoz unvonini Quddusning Aziz Yuhanno ordeni bilan qabul qilgan va knyazlarning ritsarlariga boshpana bergan. Rossiyada buyurtma.

Pol I portreti grossmeyster sifatida kiyingan Maltaning ordeni ish

Vladimir BOROVIKOVSKIY

Maltaning bosib olinishi haqidagi xabar Nelsonga etib kelganida, u frantsuz flotini ta'qib qilishga shoshildi. Ingliz otryadining tezligi inglizlarga nisbatan shafqatsiz hazil qildi va frantsuzlar uchun yordamchi ekanligini isbotladi; admiralning to'liq suzib yurgan eskadrilyasi dengiz bo'ylab yugurdi, tunda ingliz kemalari Krit shimolidan o'tib, asta-sekin suzib yurgan frantsuz flotiliyasi yonidan o'tib ketdi. Nelsonning eskadrilyasi Iskandariyaga etib kelgan, ammo Bonapart yoki frantsuzlar haqida hech kim umuman eshitmagan. Horatio Nelson frantsuz floti Aleksandretta yoki Konstantinopolga yo'l oldi deb qaror qildi va u erga shoshildi. Bir muncha vaqt frantsuz flotining mag'lubiyati kechiktirildi.

Admiral Nelsonning portreti

Lemuel Frensis ABBOTT

Nelson ketganidan 48 soat o'tgach, frantsuz floti Nil bo'yiga etib keldi va Napoleon Iskandariyadan bir necha kilometr naridagi Marabou baliqchilar qishlog'iga kelib tushdi. 1-iyul kuni o'zini sodiq askarlar bilan quruqlikda topgan general Bonapart endi hech narsadan qo'rqmadi va darhol o'z qo'shinini Iskandariyaga ko'chirdi.

Napoleonning 1798 yil 3-iyulda Iskandariyaga kirishi. U arab oilasiga kechirim beradi

Giyom-Fransua KOLSON Turkiya Sultoni Selim III Jon Yung

18-asrning oxirida Misr turk sultonining mulki hisoblangan, ammo aslida uni yaxshi qurollangan feodal otliqlar tepasi - Mameluklar boshqargan. Mamlakatni o'z qo'liga olish uchun kelgan Bonapart o'zini turk sultoni bilan urushda emasdek qilib ko'rsatdi va uning maqsadi arablarni zulm, talonchilik va shafqatsizlikdan Mameluk beklaridan ozod qilish edi. Shuning uchun Bonapart mahalliy aholiga murojaatida Misr xalqini frantsuzlarga ishonishga, Mameluklar bo'yinturug'ini tashlash va yangi, baxtli hayot boshlash uchun ular bilan birlashishga chaqirdi.

3.Arab davlatlari dunyoning ikki qit'asida (Osiyo va Afrikada) joylashgan. XX asr boshlarida barcha arab davlatlari mustamlaka yoki yarim mustamlaka bo'lganlar. Xususan, Osiyoda joylashgan arab davlatlari Tur-kiya imperiyasi tarkibiga kirgan. Afrika qit'asidagi Misr va Sudan — Buyuk Britaniyaning; Tunis, Jazoir va Marokash — Fransiyaning; Marokashning bir qismi — Ispaniyaning; Liviya esa Italiyaning mustamlakasi edi. Birin-chi jahon urushi natijasida Turkiya imperiyasi quladi. Biroq bu hodisa barcha arablarga ham mustaqillik keltirgani yo'q. Saudiya Arabistoni va Yaman mustaqil davlatlarga aylandi. Osiyodagi arab hududlari (Millatlar Ligasining mandat tizimiga asosan) Buyuk Britaniya va Fransiya nazorati ostiga berildi. Shimoliy Afrikada yashovchi arab xalqi mustamlaka zulmi ostida qolaverdi. Bunga qarshi xalq milliy-ozodlik kurashini tobora kuchaytirdi.

Suriya to'it asr davomida Turkiya mustamlakasi bo'lib kelgan. Birinchi jahon urushi oxirida esa u Fransiya qo'shinlari tomonidan ishg'ol etildi. XX asr boshlarida ham Suriyada o'rta asrlarga xos ishlab chiqarish munosabatlari hukmron edi. Aholining asosiy qismi qishloq xo'jaligi bilan shug'ullanar, yerning ko'pchiligi katta yer egalari (feodallar) qo'lida edi. Dehqonlar (fallohlar)ning katta qismi bir par-cha yerga ham ega emasdi. Ular- ijaraga yer olib ishlashga majbur edilar. Sanoat juda sekin rivojlanmoqda, o'z vatanida ish topa olmagan ziyolilar chet elga ketishga majbur bo'lardi. Suriya xalqi Turkiyaning Antanta davlat-

lariga to'lashi zarur bo'lgan tovonning bir qismini to'lashga majbur etildi. Bu esa, o'z navbatida, aholi turmush darajasini yanada yomonlashtirib yubordi.

1918-yilning noyabr oyidayoq Suriya xalqining milliy-ozodlik kurashi boshlandi. Fallohlar partizan guruhlarini tuza boshladilar. 1919-yil La| takiyada ko'tarilgan qo'zg'olon 3 yil davom etdi. Pari] tinchlik konferensi--yasida Suriyani mustaqil davlat deb tan olishgach, Suriya Bosh kongressi qonuniy mudofaa holati e'lon qildi. 1919-yilning noyabrida joylarda Xalq milliy kengashi tuzildi. Kengash parti/an harakati uchun mablag' va qurol to'plash bilan shug'ullandi. Partizan guruhlariga ko'ngillilarni jalb etdi. Milliy kengash dekabr oyida Suriya hukumatini tuzdi. Biroq mamlakat amiri Faysalning Fransiya bilan kelishuvchilik siyosati milliy-ozodlik kura­shi kuchayishiga to'g'anoq bo'la boshladi.

Faysal 1920-yil boshlarida davlat to'ntarishi o'tkazdi va parlament tarqatib yuborildi. Mart oyida o'zini Suriya qiroli deb e'lon qildi. 1920-yilning aprel oyida, San-Remo sharinomasiga ko'ra, Suriya Fransiyaning mandati nazoratiga berildi. Iyul oyida Fransiya armiyasi Damashq shahriga kiri-tiidi.

Harbiy vazir Yusuf Azma boshchiligidagi vatanparvar kuchiar Fransiya qo'shinlariga qarshi tengsiz jang qildiiar va katta talafot ko'rdilar. Qirol Faysal esa taslimchilik yo'lini afzal ko'rdi. U armiyani qurolsizlantirdi, Damashqni esa Fransiya qo'shinlariga jangsiz topshirdi. Fransiya harbiy ma'muriyati Faysalga ishonmas edi. Uni Buyuk Britaniya manfaatlariga xizmat qiluvchi shaxs, deb hisoblardi. Shuning uchun ham Faysalni Suriyadan chiqarib yubordi.

1925—1927-yillar Suriya tarixiga milliy-ozodlik kurashining eng yuksalgan davri bo'lib kirdi. Chunki 1925-yilning iyul oyida Jabel-Druz viloyatida dehqonlar ko'targan qo'zg'olon boshlandi. Uning ta'sirida butun mamlakat miqyosida partizanlar harakati kuchaydi. Qo'zg'olonga Xalq partiyasi (1925-yil fevralida tuzilgan) rahbarlik qildi. 18-oktabrda partizanlar Damashq shahrini egailadilar. Fransiya armiyasi Damashqdan chiqib ketishga .majbur bo'ldi.

Biroq fransuzlar 2 kun davomida shaharni artilleriya va havodan bombardimon qildiiar. Oqibatda vatanparvar kuchiar Damashqni tashlab chiqishga majbur bo'ldilar. Vaqtdan yutish maqsadida ayyor fransuz harbiy ma'muriyati vatanparvar kuchiar vakillari bilan muzokara olib boraboshladi. O'z ahvolini yaxshilab olgach esa, 1926-yilning may oyida hujumga o'tdi. 1927-yilning bahoriga kelib qo'zg'olonni to'la bostirishga erishdi. Fransuz ma'muriyati ayni paytda mahalliy kuchlarga qismanyon bosish siyosatini ham qo'llay boshladi.