1-variant “Umumiy kimyoviy texnologiya” fanining mazmuni, predmeti va metodi. Fanning mazmuni, vazifalari, predmeti va metodi

3. Oltingugurtdan kontakt sulfat kislota olish.
«ҚИСҚА ТИЗИМ» УСУЛИ. Бу ерда хомашё сифатида тоза тиббий олтингугурт ёки тоза газли олтингугурт ишлатилади. Қисқа тизим усулда сулфат кислотани ишлаб чиқариш қуйидаги учта асосий бўлимдан иборат бўлади: 1.Ўчоқ бўлими. У асосан иккита аппаратдан иборат. а) Олтингугурт ёқиш ўчоғи. б) Қозон фойдалангич. 2.Контакт бўлими. 3.Қуритиш - абсорбция бўлими. Бу бўлимларда мос равишда қуйидаги реакциялар кетади. 1.S(c) + 02(г) SO2(г) + Q26 2.SO2(г) + 0,502 (г) SO3(г) + Q16 (2) 3.SO3(г) + H2O(с) H2SO4(с) + Q17 (3) “Қисқа тизим” усулида маҳсулот сифатида купорос мойи ва олеумни хар қандай концентрацияда, тоза ҳолда ишлаб чиқариш мумкин. Ҳозирги вақтда ва келажакда бу тизим бўйича сулфат кислота ишлаб чиқариш жуда кенг ривож топади. Бу тизим бўйича яратилган қурилмалар қуввати жахонда энг йирик, яъни йилига 500000т. ва ундан ортиқ, АҚШ да эса йилига 1000000т. сулфат кислота моногидрати ишлаб чиқарадиган қурилмалар бордир. Улар ихчам, жуда автоматлашган, кам ишчи талаб қиладиган, SO2 ни SO3 га иккиламчи оксидлаш усулини қўллайдиган қурилмалардир.
62-variant
1. Oltin olish texnologiyasi.
Gidrometallurgik jarayonlarda oltinni ajratib olishda tanlab eritish, ya’ni sianlash muhim ahamiyatga ega. Sianlash natijasida oltinni qattiq fazadan suyuq fazaga o‘tkaziladi. Keyin suyuq eritma sorbsiya-desorbsiya jarayonlari bilan boyitilib (smolalar ishtirokida), so‘ng elektroliz orqali yuqori sifatli sof oltin ajratib olinadi [1].
Hosil bo‘lgan mahsulotni tarkibida kerakli oltinning konsentratsiyasini oshirish uchun boyitiladi. Boyitish jarayonida yirik va sof holda uchraydigan tug‘ma oltin donachalari gravitatsion usulda ajratib olinib suyuqlantirish pechlariga oltin quymalari olish uchun jo‘natiladi [4]Bundan qolgan juda mayda oltin zarrachalari saqlovchi mahsulot gidrometallurgik usullar yordamida qayta ishlanadi [5]. Dastlab tanlab eritish amalga oshiriladi. Bunda NaCN (natriy sianid)ning eritmasi bilan O₂ (kislorod) yordamida oksidlab kompleks birikma olinadi:
4Au + 8NaCN + O₂ + 2H₂O = 4Na[Au(CN)₂] + 4NaOH
Jarayonda boshqa yo‘ldosh reaksiyalar ham amalga oshadi. Ya’ni tanlab eritiluvchi mahsulot takibida Fe, Ni, Cu, Zn, Co va boshqa elementlar ham bo‘ladi [6]. Bular ham sianid eritmasida erib quyidagi birikmalarni hosil qiladi:
Fe + 6NaCN + 0,5O₂ + H₂O = Na₄[Fe(CN)₆] + 2NaOH
Ni + 4NaCN + 0,5O₂ + H₂O = Na₂[Ni(CN)₄] + 2NaOH
Cu + 3NaCN + 0,25O₂ + 0,5H₂O = Na₂[Cu(CN)₃] + NaOH
Zn + 3NaCN + 0,5O₂ + H₂O = Na[Zn(CN)₃] + 2NaOH
Co + 6NaCN + 0,5O₂ + H₂O = Na₄[Co(CN)₆] + 2NaOH
Dastlab ohak suv bilan birikib ishqor hosil qiladi: CaO + H₂O = Ca(OH)₂
So‘ngra u kompleks birikmalar bilan ta’sirlashib ularni eritma hajmidan cho‘ktiradi:
Na₄[Fe(CN)₆] + Ca(OH)₂ = Fe(OH)₂↓ + 4NaCN + Ca(CN)₂
Na₂[Ni(CN)₄] + Ca(OH)₂=Ni(OH)₂↓ + 2NaCN + Ca(CN)₂
2Na₂[Cu(CN)₃] + Ca(OH)₂= 2CuOH↓ + 4NaCN + Ca(CN)₂
Na[Zn(CN)₃] + Ca(OH)₂= Zn(OH)₂↓ + NaCN + Ca(CN)₂
Na₄[Co(CN)₆] + Ca(OH)₂= Co(OH)₂↓ + 4NaCN + Ca(CN)₂
Bu cho‘ktiruvchi moddani odatda “himoyalovchi ishqor” deb ham yuritiladi. Himoyalovchi ishqor bilan ishlov berish jarayoni o‘rtacha ishqoriy muhitda olib boriladi (pH = 10 – 11). Bunda hosil bo‘lgan gidroksidlar cho‘kib shlam qatlamini hosil qiladi va bu shlamlarni og‘ir metallarni ajratib olishga jo‘natiladi. Sianli oltin saqlagan eritma esa sorbsiyalash jarayoniga beriladi.