1 вариант Рибосома структураларини тадқиқот қилиш

ДНК полимерланиши

1970 yillarning boshida Nobel mukofoti laureyati G.Korana laboratoriyasidan norvegiyalik olim Xyell Kleppe sintetik praymerlar ishtirokida yakka zanjirli qisqa DNK fragmentini amplifikasiya qilish usulini taklif etdi. Biroq, o‗sha davrda bu g‗oya amaliyotga joriy etilmasdan qolib ketdi. Polimer-zanjirli reaksiya (PZR) usuli 1983 yilda amerikalik biokimyogar olim Keri Mallis tomonidan ishlab chiqildi va amaliyotga joriy etildi. Uning maqsadi DNK-polimeraza fermenti yordamida dastlabki DNK molekulasini bir necha marta amplifikasiya qilish orqali nusxalar miqdorini ko‗paytirish bo‗lgan. PZR bo‗yicha ilk ilmiy tadqiqotlar natijalari 1985 yilda ―Science‖ jurnalida e‘lon qilingan. Usul molekular biologiya va meditsinada katta muvaffaqqiyat bilan foydalanilib kelinmoqda. 1993 yilda Keri Mallis ushbu ishlari uchun Nobel mukofotiga loyiq, deb topildi. Usulning mohiyati quyidagicha ifodalash mumkin. DNK ning nusxa olinishi lozim bo‗lgan bo‗lagi restriktazalar va vektorlar ishtirokisiz ko‗paytiriladi. Buning uchun quyidagi komponentlar zarur bo‗ladi: 1) ikki xil turdagi oligonukleotid – praymer, DNK fragmentining ikki uchiga gibridlanadi; 2) dezoksiribonukleotidtrifosfatlar – xom ashyo vazifasini bajaradi; 3) maxsus termostabil DNK-polimerazalar – sintezni amalga oshiradi. Praymerlar sintez qilinadi, polimeraza fermentlari esa termostabil bakteriyalardan olinadi. 1. Birinchi bosqichda qo‗sh zanjirli DNK 90 °C gacha qizdirilib, bir zanjirli DNK olinadi. 2. DNK ning ma‘lum uchlariga praymerlar gibridlanishi uchun aralashma 50-55 °C gacha sovutiladi. 3. So‗ngra temperatura 70 °C gacha ko‗tariladi, bunda DNK ning ikkala praymerlar saqlagan joyidan bir vaqtning o‗zida komplementar zanjir sintez qilinadi. 4. Ushbu sikl bitta reaksion aralashmada 20-30 marta qayta takrorlanadi. Uchinchi sikldan so‗ng DNK ning qo‗sh zanjirli bo‗laklari to‗planib boshlaydi. Har bir sikl natijasida sintezlangan fragmentlar dastlabki namunaning aynan o‗zi bo‗lib, zarur miqdorda to‗plangandan so‗ng jarayon to‗xtatiladi. Qizdirish va sovutish sikllari dasturlashtirilgan temperatura rejimida termostat-amplifikatorda amalga oshiriladi. Odatda PZR jarayonda nusxasi olinadigan DNK fragmentining uzunligi 3000 juft asos (3 kbp) dan ortmaydi. Turli polimerazalar aralashmasidan foydalanish, optimal sharoitni tanlash orqali 20-40 ming nukleotid juftiga yetkazish mumkin. PZR ning qo„llanilish sohalari. PZR turli sohalarda analiz hamda ilmiy eksperimentlarda keng qo‗llanilmoqda. Kriminalistika – jinoyat sodir etgan yoki etmaganligi aniqlashda; Ota-onalikni aniqlash; Organizmlarning qarindoshlik darajasini aniqlash; Irsiy va virusli kasalliklar, mutatsiyalarning diagnostikasida; Genlarni klonlashda

3.