Moliya tizimi iqtisodiy tizimning muhim unsuri, uning yordamida iqtisodiyot tartiblanadi, iqtisodiy oʻsish ragʻbatlantiriladi 5) Moliya quyidagi ikki funksiyani bajaradi: 1. Taqsimlash; 2. Nazorat. Bu funksiyalar moliya tomonidan bir vaqtning o'zida amalgaoshiriladi Har qanday (bir) moliyaviy operatsiya YalM va MDnitaqsimlash va shu taqsimlash ustidan nazoratning amalga oshirilishinianglatadi.Moliyaviy munosabatlaming asosiy tavsifi ularning taqsimlashgayo'naltirganligidadir. Shunga muvofiq moliyaning bosh yoki asosiyfunksiyasi taqsimlashdir. Moliya yordamida amalga oshirilishi lozimboMgan taqsimlash jarayoni murakkab va ko‘p qirrali jarayondir.Moliya YalMni taqsimlashning turli bosqichlariga xizmat qilib, uni birlamchi taqsimlashda va qayta taqsimlashda ishtirok etadi. Moliyaning funksiyalari moliya mexanizmi orqali amalgaoshiriladi
1) XYuSlarning moliyaviy resurslari ular umumiy resurslarining pul shaklida harakat qiladigan bir qismi hisoblanadi. Resurslarning pul shaklida amal qilishi moliyaviy resurslar mohiyatan tavsifining ajralmas qismi hisoblanib, bu narsa ularni XYuSning boshqa resurslari ko’rinishlaridan, xususan, ishlab chiqarish vositalari (dastgohlar, mashinalar, xomashyo va materiallar, ishlab chiqarishga mo’ljallangan binolar va shunga o’xshashlar)dan farq qiladi. Buni inobatga olgan holda XYuS vosita-larining “pul shakli” va “pul qiymati” tushunchalarini farqlamoq lozim. “XYuS vositalarining pul qiymati” tushunchasi, odatda, pul mablag’larining o’zini emas, balki turli maqsadlar uchun mo’ljallangan vositalar va fondlar (masalan, asosiy fondlar)ning qiymat jihatidan baho-lanishini anglatadi 2) Har qanday ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarish tizimining
asosiy bosqichlaridan biri rejalashtirishdir. Moliyaviy resurslaming muvozanatini va mutanosibligini ta’minlashga qaratilgan faoliyatga moliyaviy rejalashtirish deyiladi.Umumiy va oddiy ko'rinishda, moliyaviy rejalashtirishdeyilganda moliyaviy rejalami tuzish va amalga oshirish jarayoninazarda tutiladi. Moliyaviy rejani, xuddi uni ishlab chiqish, yaratishyoki tuzish jarayoni kabi moliyaviy ko'rsatkichlami ijodiy tahlilqilish, umumlashtirish va o'zaro bog'lash tizimi sifatida qarash kerak.
Moliyaviy rejalashtirishning ikki turi bo'lishi mumkin:
• strategik moliyaviy rejalashtirish;
• joriy moliyaviy rejalashtirish.
. U yoki bu davr mobaynida davlatning mumkinbo'lgan moliyaviy holatini oldindan ko'ra bilish va moliyaviy rejako'rsatkichlarini asoslashga moliyaviy bashoratlash deyiladi.Nazariya va amaliyotda moliyaviy bashoratlash ikkiga ajratiladi:
• o'rta muddatli (5—10 yillik) moliyaviy bashoratlash;
• uzoq muddatli (10 yildan ortiq) moliyaviy bashoratlash. Moliyaviy bashoratlash moliyaviy rejalarni tuzish bosqichidanoldin sodir bo'ladi. Unda jamiyatning ma’lum bir davrdagitaraqqiyotiga bag'ishlangan moliyaviy siyosat konsepsiyasi ishlabchiqiladi. Moliyaviy bashoratlashning bosh maqsadi ma’lum birdavrda aslida mavjud bo'lish ehtimol tutilgan moliyaviy resurslaming
Moliyaviy bashoratlash turli metodlar qo'llanishini taqoza etadi
3) 3 Tekshiruv korxona va tashkilotlar faoliyatining ayrimtomonlarini qamrab oladi. Tadqiq etish jarayonida bajarilgan ishlar,material, yoqilg'i va energiyalarning sarflanish hajmlari nazorattarzida o'lchanadi. Shuningdek, tadqiq etish so'rash, kuzatish vainspeksiya qilish hollari orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Nadzor (nazorat) moliyaviy faoliyatning ma’lum bir turiga(masalan, sug'urta, investitsion, bank va boshqa faoliyatlar) litsenziyaolgan iqtisodiy sub’ektlar ustidan nazorat organlari tomonidanamalga oshiriladigan nazoratni anglatadi. U qoidalar vanormativlarning buzilishi litsenziyaning bekor qilinishiga olibkeladigan u o'matilgan holatlar ustidan nazorat qilishni ko'zdatutadi.Iqtisodiy tahlil moliyaviy nazoratni amalga oshirish metodisifatida xo'jalik faoliyatining natijalari, moliyaviy holatning ahvoligaumumiy baho berish va ulardan samarali foydalanish imkoniyatlariniasoslash maqsadida davriy yoki yillik moliyaviy va buxgalteriyahisobotlarini detallashtirilgan tarzda o'rganishni ko'zda tutadi. Taftish moliyaviy nazoratning ancha keng tarqalgan metodisanalib, nazoratning haqiqiy va hujjatli usullarini qo'llash yordamidaamalga oshiriladigankorxona, tashkilot va muassasalar moliyaxo'jalikfaoliyatini o'zaro bog'langan umumiy tekshiruvidaniboratdir 4)Konsorsium — tadbirkorlarning yirik moliyaviy operatsiyalarini birgalikda amalga oshirish maqsadida birlashuvi (masalan, yirik miqyosli loyihalarga juda kata miqdorda va uzoq muddatli kredit berish yoki investitsiyalar qoʻyish). Konsorsium (lot. consortium -shirkat, ishtirok etish) — kompaniyalar, banklarning kapitaltalab, juda keng koʻlamdagi iqtisodiy loyihani amalga oshirish yoki qarzlarni hamkorlikda joylashtirish uchun tuzilgan vaqtinchalik birlashmasi. K. aʼzolarining huquq va majburiyatlari K. toʻgʻrisidagi bitimda belgilab qoʻyiladi. Qoʻyilgan vazifani bajarish uchun K. ishtirokchilari badallari hisobidan yagona moliya va moddiy fondlar barpo etadi, byudjet mablagʻlari va bankdan kredit oladi. K. oʻz buyurtmachilari oldida hamkorlikda javobgar hisoblanadilar. Vazifa bajarilgach, K. tarqaydi. Dastlab K. bank sohasida maydonga kelgan. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida mamlakatda chet el firmalari va banklari bilan hamkorlikda K.lar vujudga keladi. 5)Moliyaquyidagiikkifunksiyanibajaradi:
1. Taqsimlash;
2. Nazorat.
Bu funksiyalar moliya tomonidan bir vaqtning o'zida amalgaoshiriladi
Har qanday (bir) moliyaviy operatsiya YalM va MDnitaqsimlash va shu taqsimlash ustidan nazoratning amalga oshirilishinianglatadi.Moliyaviy munosabatlaming asosiy tavsifi ularning taqsimlashgayo'naltirganligidadir. Shunga muvofiq moliyaning bosh yoki asosiyfunksiyasi taqsimlashdir. Moliya yordamida amalga oshirilishi lozimboMgan taqsimlash jarayoni murakkab va ko‘p qirrali jarayondir.Moliya YalMni taqsimlashning turli bosqichlariga xizmat qilib,
uni birlamchi taqsimlashda va qayta taqsimlashda ishtirok etadi.
Moliyaning funksiyalari moliya mexanizmi orqali amalgaoshiriladi
