1-varian Oʻzbekiston Respublikasida bozor iqtisodiyotiga oʻtish davrida respublika iqtisodiyotida tuzilmaviy oʻzgarishlarni amalga oshirishda I. dan samarali foydalanilmoqda

1-variant1.Oʻzbekiston Respublikasida bozor iqtisodiyotiga oʻtish davrida respublika iqtisodiyotida tuzilmaviy oʻzgarishlarni amalga oshirishda I.dan samarali foydalanilmoqda. OʻzRda 1996-yildan boshlab respublika hukumati har yili davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlar mablagʻlari hisobidan kapital qoʻyilmalar limitlari, chet el investitsiyalari va hukumat kafolati b-n olingan kreditlar hiso-biga aniq qurilishlar dasturi, shuningdek, bevosita chet el I. va kreditlari hisobiga qurilishlar dasturidan iborat boʻlgan Davlat I. dasturini qabul qiladi. Respublika iktisodiyo-tiga I. kiritishda davlat byudjeti mablagʻlari, chet el investitsiyalari, korxonalarning oʻz mablagʻlari va aholi jamgʻarmalari qatnashmoqda. Respublikada aholining qimmatli qogʻozlarga jamoaviy I.ni amalga oshiradigan xususiylashtirish I. fandlari (XIF) va kompaniyalari tarmogʻi rivoj topdi.Davlat investitsiya qo‘mitasi ekspertlarining fikricha, qonun loyihasi mavjud tarqoq investitsiya qonunchiligini takomillashtirish maqsadida ishlab chiqilgan va O‘zbekiston Respublikasi qonunchilik tizimiga investitsion muhitning birligini, mahalliy va xorijiy investorlar huquqlarining teng huquqliligini, investitsion faoliyat yurituvchi sub'yektlarning iqtisodiy erkinligini ta'minlaydigan yagona qonuniy hujjat sifatida kiradi.Uning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:• investitsion munosabatlarni huquqiy tartibga solishni takomillashtirish;• investitsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish mexanizmlarini huquqiy tartibga solish va optimallashtirish;• investitsion faoliyatni tartibga solishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash;• tushunchalar tizimini tartibga solish;• investitsion qonunchilikdagi qarama-qarshiliklarni bartaraf etish va nizolarni hal qilish;• investitsiya loyihalarini amalga oshirishda davlat-xususiy sektor hamkorligini rivojlantirishga ko‘maklashish;2.Raqobat — mustaqil tovar ishlab chiqaruvchi (korxona)lar oʻrtasida tovarlarni qulay sharoitda ishlab chiqarish va yaxshi foyda keltiradigan narxda sotish, umuman iqtisodiyotda oʻz mavqeini mustahkamlash uchun kurash. P. koʻp qirrali iqtisodiy hodisa boʻlib, u bozorning barcha subʼyektlari oʻrtasidagi murakkab munosabatlarni ifodalaydi. Resurslarnn yetkazib beruvchilar oʻrtasidagi R. oʻzlarining iqtisodiy resurslarini (kapital, yer, ishchi kuchi) yuqori nd/shshrda sotish uchun amalga oshiriladi. Ishlab chiqaruvchilar va resurelarni yetkazib beruvchilar oʻrtasidagi R. bozor munosabatlari rivojlangan, iqtisodiyot toʻliq erkinlashgan sharoitda yaqqol namoyon boʻladi.Talab va taklif — bozor iqtisodiyotining fundamental tushunchalari. Talab (tovarlar va xizmatlarga talab) — xaridor, isteʼmolchining bozorda muayyan tovarlarni, neʼmatlarni sotib olish istagi; bozorga chiqqan va pul imkoniyatlari bilan taʼminlangan ehtiyojlari. Ehtiyoj pul va narx vositasida talabga aylanadi. Rasman olganda talab isteʼmol kattaligi miqdoridir. Tovarlar dunyosidagi xilma-xillikka moye ravishda talab hosil boʻladi. Masalan, oziqovqat tovarlari, sanoat mollari, maishiy va ijtimoiy xizmatlarga boʻlgan talablar tovarlarga talab tuzilmasini tashkil etadi. Mazmuni va harakati jihatidan haqiqiy, oʻsayotgan, barqaror qondirilgan, qondirilishi kechiktirilgan, qondirilmagan, meʼyordagi va boshqa talablarga boʻlinadi. Har bir isteʼmolchining, yaʼni alohida shaxs, oila, korxona, firmaning biror tovar toʻplamiga yoki tovarlarga bildirilgan talablari yakka talab deyiladi. Muayyan tovarga yoki tovarlar toʻplamiga barcha xaridorlar bildirgan talab yigʻindisi bozor talabi, barcha bozorlarda barcha tovarlarga jamiyat miqiyosida bildirilgan ijtimoiy talab yalpi talab deyiladi. 3.Davlatimiz rahbarining joriy yil 1 aprelda qabul qilingan “Ilmiy va innovatsion faoliyatni rivojlantirish bo‘yicha davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmoni ijrosi doirasida Samarqand viloyatining Urgut tumani innovatsion hududga aylantirilmoqda.Jumladan, tuman markazida “Sunʼiy yo‘ldosh texnologiyasi yordamida yer osti suv quvurlaridagi ko‘rinmas nosozliklarni aniqlash va yer osti infratuzilma obyektlari (suv, gaz, kanalizatsiya quvurlari, telekommunikatsiya va elektr tarmoqlari)ni xaritalash” innovatsion loyihasi ishlab chiqilmoqda. Loyiha “Maya International Infrastructure” O‘zbekiston-Isroil qo‘shma korxonasi bilan hamkorlikda amalga oshiriladi.нвестиция фаолияти инвестиция фаолияти субъектларининг инвестицияларни амалга ошириш билан боғлик бўлган ҳаракатлари мажмуаси тушунилади.​Инвестиция фаолиятини йўлга қўйишда ҳар бир мулк эгаси биринчи навбатда ўз манфоатини кўзлаб ягона бир мақсадга, яъни фойда олишга ёки ижтимоий самара олишга интилади.​Инвестиция фаолиятида инвестиция субъекти, инвестиция объекти, инвестор, емитент, инвестиция ресурслари каби тушунчалар мавжуд.​​Инвесторлар – ўз капиталини инвестиция фаолияти объектларига инвестициялашни амалга оширувчи инвестиция фаолияти субъектидир.​
2-variant 1.Investitsiya — (nem. –{Investition}-, lot. Investio) soʻzidan olingan boʻlib, asosan, ishlab chiqarishga uzoq muddatli qoʻyilmalar sarfi, yaʼni xarajatlar yigʻindisi deb talqin etilgan. Investitsiya — foyda (daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, yuridik va jismoniy shaxslar (investorlar) tomonidan cheklangan imkoniyatlardan samarali foydalanib, cheklanmagan ehtiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning turli sohalariga maʼlum muddatga sarflangan barcha turdagi boyliklardir. Real investitsiya asosiy fondlar va aylanma mablagʻlarga investorlar tomonidan qoʻyiladigan barcha turdagi boyliklar. Moliya investitsiyalar — qimmatli qogʻozlar (aksiya, obligatsiya) sotib olishga va bank depozitlariga uzoq muddatga jalb qilingan qoʻyilmalar. Intellektual investitsiyalar — mutaxassislarni tayyorlash, tajriba, ilmiy tekshirish, litzensiya va nou-xau berish, mualliflik huquqi va boshqalar. Investitsiyalar kim tomonidan kiritilishiga qarab 2 turga boʻlinadi: - Ichki investitsiyalar. - tashqi investitsiyalar. Ichki investitsiyalar — mamlakat hududida ichki investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar hisoblanadi. Tashqi investitsiyalar — foyda olish maqsadida chet el investorlari tomonidan boshqa davlat iqtisodiyotiga qoʻyiladigan investitsiyalardir. 2.Moliya bozori — oldisotdi obʼyekti pul (pulga tenglashtirilgan qogʻozlar) boʻlgan bozor. Bu bozorda moliya mablagʻlarini vaqtincha haq toʻlab ishlatish yoki ularni sotib olish yuzasidan boʻlgan munosabatlar; pul mablagʻlarining uni jamgʻarganlardan qarzga oluvchilarga oʻtishini taʼminlaydigan bozor institutlari. Ortiqcha mablagʻlarga ega boʻlgan xoʻjalik subʼyektlari oʻz moliyaviy resurslari ni mablagʻlarga muhtoj subʼyektlarga taklif qiladi. Moliya bozori banklarda, fond birjasida va auksionlarda oʻtkaziladi. Moliyaviy bitimlarning harakteriga karab, Moliya bozorini turkumlashning bir necha usullari mavjud. Qaytarishlik tamoyili boʻyicha Moliya bozori 2 ga ajraladi: qarz majburiyatlari (isteʼmolni kondiradigan pul) va kapital (mulk) bozori. Qarz majburiyatlari bozorida pul vaqtincha qarz sifatida bozorga chiqadi va olingan pul shaxsiy isteʼmol uchun ishlatiladi. Mulk bozorida qoʻyilgan puldan daromad olish huquqi sotiladi va sotib olinadi. Bu bozorda mablagʻlar kapital sifatida ishga solinib, foyda keltiradi. Shuni hisobga olib kapital bozorini 2 boʻgʻinga ajratish mumkin: ssuda kapitali bozori va qimmatli qogʻozlar bozori. Ssuda kapitali bozori — pul shaklidagi kapitalning foiz toʻlash sharti bilan qarzga berilishidir. Bu bozorda qisqa muddatli majburiyatlar muomalada boʻladi. Bular, asosan, davlat va banklarning majburiyatlari hisoblanadi. Qimmatli qogʻozlarning birlamchi va ikkilamchi bozorlarida aksiya, obligatsiya, veksel va boshqa oldisotdi qilinadi. Xoʻjalik hayotining baynalmilallashuvi natijasida jahon Moliya bozori paydo boʻldi. 3.Ilmiy texnik, texnologik yangiliklarni amaliyotga joriy etish innovatsiya loyihalarini ishlab chiqish hamda amaliyotga tadbiq etish bilan yo’lga qo’yiladi. Innovatsiya loyihalari, bizningcha, shakllantirilgan yangi texnik, texnologik g’oyalarni, ilmiy jihatdan asoslangan texnik, texnologik ishlanmalarni kuchli raqobat muhitida, makon va zamonda aniq maqsadlarga erishish uchun ehtimoli bo’lmish risklar asosida belgilangan muddatlarda amaliyotga joriy etilishiga qaratiladi va innovatsiya jarayonining keyingi uzviy ravishda bog’liq bo’lgan bosqichlarini tashkil etadi. Innovatsiya loyihalarini amalga oshirish uchun ularni moliyaviy asoslash va investitsiyalash muhim ahamiyatga ega. Bunda loyihaviy moliyalashtirish jarayonlari nuqtai nazaridan o’ziga xos xususiyatlarga ega innovatsion loyihalarni farqlash kerak: a) Investitsich loyihalari, masalan, yangi sanoat ob’ektlari qurilishiga (energetika, transport, aloqa va h.k.) yirik kapital qo’yilmalar; b) Ilmiy-texnik (innovatsiya) – ilg’or texnologiyalar, yangiliklar, mahsulotlar va xizmatlar. Ushbu ikki xil loyiha o’rtasida muhim farqlar mavjud: 1. Sanoat ob’ektlariga kapital qo’yilmalar haqidagi mavjud moliyaviy axborot, hattoki eng oddiy ilmiy-texnik loyihalarga qaraganda, ayniqsa, ularning erta bosqichlarida, ishonchliroqdir; 2. Innovatsion ilmiy-texnik loyihalar mavhumlikning yuqori darajasiga ega ekanligi bilan farq qilib, ular shunday afzallikka egaki, ular ishlanmaning erta bosqichidayoq katta bo’lmagan moliyaviy yo’qotishlar bilan to’xtatib qo’yilishi mumkin; 3. Ilmiy-texnik loyihalarda axborot investitsiyaviy loyihalarga qaraganda ko’proq cheklanganligi va mos emasligi bilan farq qiladi. Bu esa mustaqil ekspertlarning loyihalarini baholash bo’yicha fikrlarini korrelyatsiyalashni nihoyatda qiyinlashtiradi; 4. Innovatsiya loyihalari ko’p mezonliligi va yuqori darajali mavhumliligi bilangina farq qilmasdan, balki sifatli baholash bo’yicha ham farqlanadi.
3-вариант1. Investitsiyalar Moliyaviy investitsiyalar,Aqliy (intellektual) investitsiyalar,,Moddiy investitsiyalar Investitsiya turlаri.Mоddiy investitsiyalаr tаrkibigа аsоsiy fоndlаr, ya’ni binоlаr, аsbоb- uskunаlаr, inshооtlаr, kommunikatsiyalаr vа bоshqа turdаgi аsоsiy ishlаb chiqаrish fоndlаrining аktiv vа pаssiv qismlаri kirаdi.Аqliy (intеllеktuаl) investitsiyalаr miqdоri judа rаng- bаrаngdir, ya’ni ulаr mulkiy huquqlаr shаklidаgi investitsiyalаr, аqliy mеhnаtgа оid shаkldаgi investitsiyalаr vа tаbiiy rеsurslаrdаn fоydаlаnish shаk lidаgi investitsiyalаrdаn ibоrаt. Mulkiy huquqlаr guruhigа kirаdigаn investit siyalаrning turlаri bоzоr munоsаbаtlаrining nеchоg‘lik rivоjlаngаnligigа, milliy bоzоrlаrning o‘zigа хоs tоmоnlаrigа qаrаb hаr хil bo‘lаdi. Аqliy mеhnаtgа оid hаqhuquqlаr shаklidаgi investitsiyalаr tаrkibigа muаlliflik huquqlаri, «nоuхаu», kаshfiyotlаr, tоvаr bеlgilаrigqа bеrilаdigаn litsenziyalаr vа bоshqа хil egаlik huquqlаri kirаdi.Tаrkibiy tuzilishigа ko‘rа investitsiyalаr yalpi vа sоf investitsiyalаrgа аjrаtilаdi. Yalpi investitsiyalаr – bu ishlаb chiqаrish vоsitаlаrining iste’mol qilingаn qismini qоplаsh hаmdа ulаrning qo‘shimchа o‘sishi mаqsаdidа ishlаb chiqаrish jаmg‘аrmаlаri vа аhоli mаblаg‘lаri qo‘yilmаlаridir. Bоshqаchа so‘z bilаn аytgаndа, yalpi investitsiyalаr o‘z ichigа аmоrtizаtsiya vа sоf investitsiyalаrni оlаdi. 2. Qimmatli qog'ozlar portfeli - har qanday bo'lgan qimmatli qog'ozlar (barcha aksiyalari turlari, obligatsiyalar o'ziga xos aholi va (jismoniy yoki yuridik) bir kishi uchun tegishli va boshqa hujjatlar). Turlari qquyidagilar .qimmatli qog'ozlar blankalari xavfsizlik portfel, tajovuzkor investitsiya portfeli, Optimal qimmatli qog'ozlar portfeli, Qimmatli qog'ozlar ikki guruhga bo'linadi:birgalikda egalik qilish munosabatlarida vosita bo'ladigan qimmatli qog'ozlar - aksiya va HYPERLINK "http://www.hozir.org/miqdoriy-usullar-muvzu-aksiya-va-uni-baholash-aksiya.html"paylar;k redit munosabatlarida vosita bo'ladigan qimmatli qog'ozlar-obligatsiyalar, veksellar, depozit va investitsiya sertifikatlari, ipoteka va boshqalar. Aksiya -qimmatli qog'oz bo'lib, uning egasi aksiyadorlar jamiyatining sarmoyasida ishtirok etayotganini tasdiqlaydi hamda shu jamiyatfoydasininig bir qismini dividend tarzida olish, jamiyatni boshqarishda, uning foydasida ishtirok etish va jamiyat tugatilganda uning mulki qoldig'ini tasdiqlashda qatnashish huquqini beradi.3.
Invеstitsiyaviy loyihalarni moliyalash uchun krеditlar quyidagi maqsadlarga bеrilishi mumkin: jihozlarni xarid qilish, o’z ishlab chiqarishini rivojlantirish va kеngaytirishga, qishloq xo’jaligi uchun minitеxnologiyalar va ixcham uskunalarga, shuningdеk tadbirkorlik faoliyatining xalq istе'moli mollarini ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasi bilan bog’liq boshqa turlarini rivojlantirishga. Invеstitsiyaviy loyihalarni ko’rib chiqish uchun zarur bo’lgan hujjatlar ro’yxati:Krеdit olish uchun ariza ,Ustav va Ta'sis shartnomasi nusxasi (notarial tarzda tasdiqlangan) ,Albatta pul oqimi tahlili ko’rsatilgan biznеs-rеja ,Korxonaning so’nggi uch yil uchun choraklar bo’yicha soliq inspеktsiyasi tomonidan tasdiqlangan buxgaltеrlik hisoboti, tarkibi: №1 shakl -balans, №2 shakl – moliyaviy natijalar haqida hisobot, dеbitorlik va krеditorlik qarzdorligi talqini ,,Ta'minot bo’yicha shartnoma (jihoz; xom ashyo va matеriallar; ishlab chiqarilayotgan mahsulotni sotish bo’yicha) ,,Ishlab chiqarishga mo’ljallangan ko’chmas mulkni tasdiqlovchi hujjat yoki ijara shartnomasi , Xarid qilinayotgan jihozlarning tеxnik pasportlari, raqobat varag’iInnovatsiya – bu bozor talabidan kelib chiqqan holda jarayonlar va mahsulotlarning sifatli o‘sish samaradorligini ta’minlash uchun joriy etilgan yangilikdir. Inson intellektual faoliyati, uning fantaziyasi, ijodiy jarayoni, kashfiyotlari, ixtirolari va ratsionalizatorligining yakuniy natijasi hisoblanadi.
4 – variant 1- Xorijiy investitsiyalar — chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. Chet el investitsiyalari ichki investitsiyalardan farqli holda tashqi moliyalashtirish manbaiga kiradi. Ular milliy iqtisodiyotga chetdan, ularning kelishini ragʻbatlantirgan holda jalb qilinadi. Lekin chet el kapitalini jalb qilishning hamma shakllari ha moliyalashtirishning tashqi manbai bulmasligi mumkin. Bu birinchi navbatda foiz to'lovlari bilan qaytarishni talab etadigan kreditlar va qarzlarga taaluqli. Chunki, chet el kreditlari va xalqaro moliya institutlari qarzlari maʼlum vaqt o'tgach asosiy qarz bilan birga belgilangan foizlarining qaytarilishini talalb etadi. Chetdan jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar bilan chet eldan kiritiladigan kreditlarninig o'ziga xos farqlari mavjuddir. Bu borada xorijiy investitsiyalar risklar doirasi bilan chet el kreditlari risklari kengligi farqlanadi.2 - Xorijiy investorning pul shaklidagi ulushi 5 million AQSH dollaridan kam bo’lmagan yangidan tashkil etilayotgan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar davlat ro’yxatidan o’tgan sanadan boshlab 10 yil mobaynida soliq qonunchiligida o’zgarishlar yuz bergan hollarda, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i, qo’shilgan qiymat, mol-mulk solig’i, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i, yagona ijtimoiy to’lov, yagona soliq to’lovi, shuningdek, Respublika yo’l jamg’armasiga hamda Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish uchun majburiy ajratmalar to’lashning mazkur korxonalar davlat ro’yxatidan o’tish sanasida amal qilgan me’yorlari va qoidalarini qo’llash huquqi berildi.2005 yilning 1 iyulidan boshlab to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etadigan va (ro’yxat bo’yicha) iqtisodiyot tarmoqlarida mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan korxonalar yuridik shaxslarning foydasidan olinadigan soliq, mulk solig’i, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va obodonlashtirish solig’i, mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan yagona soliq to’lashdan, shuningdek Respublika yo’l jamg’armasiga majburiy ajratmalar to’lashdan ozod qilingan.To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalar hajmi quyidagicha bo’lganda mazkur soliq imtiyozlari beriladi:300 ming AQSH dollaridan 3 million AQSH dollarigacha — 3 yil muddatga;3 milliondan ortiq AQSH dollaridan 10 million AQSH dollarigacha — 5 yil muddatga;10 million AQSH dollaridan ortiq bo’lganda — 7 yil muddatga.Keyingi qonun hujjatlarida investitsiyalash shart-sharoitlari yomonlashgan taqdirda imtiyozlar qancha muddatga berilgan bo’lsa, ana shu muddat mobaynida amal qiladi3 - Investitsion kompaniya - bu asosan qimmatli qog'ozlarga investitsiya qilish bilan shug'ullanadigan moliyaviy institut. Qo'shma Shtatlardagi ushbu kompaniyalar AQSh tomonidan tartibga solinadi. Qimmatli qog'ozlar va birja komissiyasi va 1940 yildagi investitsiya kompaniyasi to'g'risidagi qonunga muvofiq ro'yxatdan o'tgan bo'lishi kerak. Investitsion kompaniyalar o'z mijozlari nomidan pul investitsiya qiladilar, ular buning evaziga foyda va zararlarga ulush beradilar. Investitsion kompaniyalar qisqa muddatli savdo uchun emas, balki uzoq muddatli investitsiyalar uchun mo'ljallangan. Investitsiya kompaniyalari brokerlik kompaniyalari, sug'urta kompaniyalari yoki banklarni o'z ichiga olmaydi. Amerika Qo'shma Shtatlarining qimmatli qog'ozlar qonunida kamida uchta turdagi investitsiya kompaniyalari mavjud:Ochiq boshqaruv investitsiya kompaniyalari (investitsiya fondlari) Yuz miqdori sertifikatlari kompaniyalari: juda kam. boshqaruv kompaniyalari Yopiq boshqaruv investitsiya kompaniyalari (yopiq fondlar) UITs (birlik investitsiya trestlari): faqat qaytarib olinadigan birliklarni chiqaradi. Umuman olganda, ushbu investitsiya kompaniyalarining har biri 1933 yildagi Qimmatli qog'ozlar to'g'risidagi qonun va 1940 yildagi investitsiya kompaniyasi qonuni asosida ro'yxatdan o'tishi kerak.[2] 1940 yildagi investitsiya kompaniyasi to'g'risidagi qonunga binoan investitsiya kompaniyasining to'rtinchi va unchalik mashhur bo'lmagan turi bu Face-Simma Sertifikat kompaniyasidir. 1940-yildagi “Investitsiya kompaniyasi toʻgʻrisida”gi qonun bilan qamrab olinmagan kompaniyaning asosiy turi xususiy investitsiya kompaniyalari boʻlib, ular aktsiya yoki obligatsiyalarga investitsiyalarni amalga oshiradigan, lekin 250 dan kam investor bilan cheklangan va SEC tomonidan tartibga solinmagan xususiy kompaniyalardir.[3] Ushbu mablag'lar ko'pincha juda badavlat investorlardan iborat.
5 вариант1. O’zbekiston Respublikasining 2014-yil 9-dekabrdagi “Investitsiya faoliyati to’g’risida”gi qaytatahrirdagi qonunida investitsiyaga quyidagicha ta’rif berilgan:“investitsiyalar — qonunhujjatlarida ta’qiqlanmagan tadbirkorlik faoliyati va boshqa turdagi faoliyat obyektlariga kiritiladigan moddiyva nomoddiy ne’matlar hamda ularga bo’lgan huquqlar, shu jumladan intellektual mulkka bo’lgan huquqlar,shuningdek reinvestitsiyalar”1sifatida ta’riflanadi. Shunday qilib, “investitsiya” deganda kelgusida daromad(foyda) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida qonun doirasida iqtisodiyotning turli tarmog’lari vaboshqa sohalariga investorlar tomonidan quyiladagan barcha turdagi mulkiy, moliyaviy va intekllektualboyliklar tushuniladi. Qimmatli qogʻozlar – oʻz egasiga mulkka egalik huquqini va daromad koʻrinishida muayyan pul summasini olish huquqini beradigan pul yoki tovar hujjatlari (aksiya, obligatsiya, akkreditiv, veksel, chek va boshqalar). Qimmatli qogʻozlar taqdim etuvchi yoki egasining ayrim huquqlari qayd etilgan maxsus tarzda rasmiylashtirilgan moliyaviy hujjat. Qimmatli qogʻozlar maʼlum shaxs nomiga yozilgan (ismli), dastlab sotib olgan shaxs nomiga yozilgan va uning roziligi bilan boshqa shaxsga oʻtkaziladigan orderli va egasi yozilmaydigan (egasi koʻrsatilmaydigan) turlarga boʻlinadi.Investitsiya — (nemischa „Investition“, lotincha „Investio“) soʻzidan olingan boʻlib, asosan, ishlab chiqarishga uzoq muddatli qoʻyilmalar sarfi, yaʼni xarajatlar yigʻindisi deb talqin etilgan. Investitsiya — foyda (daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, xuquqiy va jismoniy shaxslar (investorlar) tomonidan cheklangan imkoniyatlardan samarali foydalanib, cheklanmagan extiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning turli soxalariga maʼlum muddatga sarflangan barcha turdagi boyliklardir. Koʻpchilik iqtisodiyotni tushunmaydiganlar Investitsiyani qarz deb tushunadi. Davlat qarzi hisoblab chiqilganda Investiitsiyalar hisobga olinmaydi.Aksiya – bu uning egasi hissadorlik jamiyati kapitaliga oʻzining maʼlum hissasini qoʻshganligiga va uning foydasidan dividend shaklida daromad olish huquqi borligiga guvohlik beruvchi qimmatbaho qogʻozdir. Bundan tashqari, aksiya korxonani boshqarishda qatnashish huquqini ham beradi.Obligatsiya (lotincha: obligatio — majburiyat) — qiymatiga nisbatan egasiga (qatʼiy belgilangan daromad keltiruvchi) qimmatli qogʻoz, qarzni qaytarib berish va foiz toʻlashni tasdiqlovchi majburiyatnoma. Fond birjalarida sotiladi. Obligatsiya aholi, korxona va tashkilotlar qoʻlidagi pul mablagʻlarini toʻplab, biror maqsad yoʻlida safarbar etish uchun chiqariladi. Obligatsiya, asosan, davlat, mahalliy va korporatsiya Obligatsiyalariga boʻlinadi. Daromad davlat tomonidan chiqariladigan Obligatsiya boʻyicha yutuq, kompaniyalar Obligatsiyalariga foiz shaklida toʻlanadi. Obligatsiya uyushtirilgan savdo orqali (birjalarda) va erkin joylashtiriladi. Obligatsiya moddiy yoki pul mablagʻi evaziga kafolatlangan yoki kafolatlanmagan, yaʼni Obligatsiya chiqaruvchilarning chin soʻzi va obroʻsi bilan taʼminlangan yoki taʼminlanmagan boʻlishi mumkin. Baʼzi Obligatsiyalar konvertirlanadi (Obligatsiya egasi uni boshqa Obligatsiyaga almashtirib olish huqukiga ega boʻladi). Obligatsiyaning bozor narxi uning nominalidan yuqori yoki past boʻladi.Investor Kapitalga ega bo’lgan shaxs, jismoniy yoki qonuniy, uni investitsiya g’oyalarini amalga oshirish huquqini beradi.Investor Juda bepul birlik moliyaviy dunyo. U qayerda, qancha va qanday maqsadlarga sarmoya kiritishni rejalashtirish uchun tanlov qilish huquqiga ega tenglik. Bitim shartlari haqida barcha zarur ma’lumotlarni o’z ichiga olgan holda, investor mustaqil ravishda investitsiyalar bo’yicha qaror qiladi va buning uchun barcha xavf va javobgarlikni o’z zimmalariga oladi.2)Xorijiy investitsiyalar — chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. Chet el investitsiyalari ichki investitsiyalardan farqli holda tashqi moliyalashtirish manbaiga kiradi.Bugungi kunda xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning bir qancha shakllari mavjud:Ulush qoʻshib qatnashishi orqali qoʻshma korxonalarni tashkil etish;100 % mol-mulk xorijiy investorga tegishli boʻlgan xorijiy korxonalarni tashkil etish;yirik xorijiy kompaniya va firmalarning shoʻʼba korxonalari va filiallarini tashkil etish;konsessiya va lizing shartnomalari tuzish;tenderlar eʼlon qilish;erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish;moliyaviy aktivlarni sotish va sotib olish.1998 yil 30 aprelda qabul qilingan “Chet el investitsiyalar to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 3-moddasida “Chet el investorlari asosan Daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida Taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob’ektlariga qo’shadigan barcha turdagi Moddiy va nomoddiy boyliklar hamda ularga doir huquqlar, shu jumladan, Intellektual mulkka doir huquqlar, chet el investitsiyalaridan olingan har qanday Daromad O’zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb e’tirof Etiladi”. Kapital (nem. Kapital; lot. Capitalis — bosh, asosiy), sarmoya — keng ma’noda — o’z egasiga daromad keltirish xususiyatiga ega bo’lgan jami vositalar va mablag’lar; yangi qiymat keltiruvchi, o’zini o’zi ko’paytiruvchi qiymat. Tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun kishilar tomonidan yaratilgan resurslar; tor ma’noda — ishlab chiqarish vositalari ko’rinishidagi ishga qo’yilgan, ishlab turgan daromad manbai (ashyoviy K.). K.ning paydo bo’lishiga tovar ishlab chiqarish, tovar muomalasi dastlabki shart hisoblanadi. Bozorda o’ziga xos, alohida tovar — ish kuchining paydo bo’lishi bilan oddiy tovar ishlab chiqarish kapitalistik ishlab chiqarishga aylanadi, tovar ishlab chiqarishning shu davrida tovar muomalasidagi pul K.ga aylanadi 3)Real sektor iqtisodiyoti tarkibi bu – milliy iqtisodiyotdagi tovar va xizmatlar ko’rsatuvchi turli tarmoq va sohalar yig’indisidan iborat bo’lib, ular o’zaro aloqada va bog’liqlikda iqtisodiy faoliyatda bo’ladilar. Real sektor iqtisodiyoti ichki va tashqi bozorga ne’matlar ishlab chiqaruvchi, zamon va bozor talabidagi o’zgarishlarga nisbatan moslanuvchan iqtisodiy subektlar faoliyati yig’indisidan iboratdir. Iqtisodiyotda real sektorning samarali faoliyat yuritishida moliyaviy sektor muhim o’rin egallaydi.Iqtisodiyotning real sektori – bu iqtisodiyotning yirik tarkibiy qismi bo’lib, u turli ishlab chiqarish sohalarini o’xshash tavsiflar, iqtisodiy maqsadlar, funktsiyalari orqali birlashtiradi va nazariy hamda amaliy jihatdan iqtisodiyotni boshqa qismlaridan farq qiladi47 . 2. Iqtisodiyotning real sektori – bu iqtisodiyotning material-buyum mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi, nomaterial boylikni yaratuvchi va xizmat ko’rsatish sohalarini o’z ichiga oladigan soha.―Investitsiyaning iqtisodiy mohiyati – bu asosiy va aylanma kapitalniKorxonani tashkil etish, rekonstruksiya yoki texnik qayta kurollantirishga sarflash; Moliyaviy investitsiya bo‗yicha – investorni moliyaviy kapitalini oshirishMaqsadida uning instrumentlaridan foydalanib, mablag‗larni aksiya, obligatsiya, Bank depozitlariga va boshqa qimmatli qog‗ozlarga qo‗yishdir. Investitsiya kengMa‘noda yuritilib, bu investitsion jarayondagi xudud, region yoki mamlakatdagiMoliya tizimini evolyusion jarayonining hozirgi holati bilan izohlanadi.InvestitsiyaSo‗zi Yevropaning rivojlangan mamlakatlari (AQSh, Kanada, Buyuk Britaniya, Yaponiya)da fond bozorlariga ko‗proq e‘tibor qaratilib, investitsiyalash qimmatliQog‗ozlar yordamida amalga oshiriladi degan tushunchalari mavjud. BoshqachaSo‗z bilan aytilganda portfel investitsiyasi so‗z bilan yuritiladi‖ Investitsiyalar hajmiga inflyasiya sur‘atlari ham jiddiy ta‘sir ko‗rsatadi. BuKo‗rsatkich yuqori bo‗lsa investorning kelajaqdagi daromadi qadrsizlanadi vaInvestitsiyalarni rag‗batlantiruvchi omillar ham kamayib ketishiga olib keladi.Investitsiyalar turli xil shakllarda amalga oshirilib, ularni tahlil qilish, rejalashtirishAlohida xususiyatlarini inobatga olgan holda yo‗nalishlarga ajratish mumkinBo‘ladi. Birinchidan, qo‗yilish obyekti bo‗yicha investitsiyalarni real va moliyaviyInvestitsiyalarga bo‗lib olamiz. Real investitsiyalar ular moliyaviy mablag‗larKorxona hisobidagi moddiy va nomoddiy boyliklarga yo‗naltiriladi. ModdiyInvestitsiyalar esa asosiy fondning ma‘lum bir qismlarini sotib olish bo‗lib, Investitsion loyihalar va innovatsion investitsiyalar tarkibida ishtirok etadi.
6-variant1:Investitsiya loyixasi mazmunini izohlang.--- Investitsiya loyihasi iqtisodiy, ijtimoiy naf va boshqa yo‘sindagi naf olish uchun investitsiyalarni amalga oshirishga yoxud jalb etishga qaratilgan, o‘zaro bog‘liq bo‘lgan tadbirlar kompleksi yoki alohida tadbirdir. Investitsiya loyihasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: loyihalashtirishga texnik topshiriqni ishlab chiqish;cinvestitsiya loyihasining loyihalovchisini aniqlash;loyihaoldi va loyiha hujjatlarini ishlab chiqish; investitsiya loyihasini ro‘yobga chiqarish maqsadida ishlarni amalga oshirish texnologiyalarini, uskunalarini va uslublarini aniqlash; moliyalashtirish manbalarini aniqlash; investitsiya faoliyati ishtirokchilarini aniqlash; investitsiya faoliyati ishtirokchilari va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa organlar bilan birgalikda loyihaoldi va loyiha hujjatlarini ekspertizadan o‘tkazish hamda kelishib olish, shu jumladan investitsiya loyihasining moliyaviy, iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik foydasini baholash; investitsiya loyihasini ro‘yobga chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qilish; loyihaoldi va loyiha hujjatlarida nazarda tutilgan shartlarga, shuningdek qonun hujjatlarida nazarda tutilgan talablarga muvofiq uskunalarni yetkazib beruvchini aniqlash va pudratchi tashkilotni tanlash; investor va investitsiya faoliyati ishtirokchilari tomonidan investitsiya loyihasi bo‘yicha qabul qilingan majburiyatlar hamda erishilgan kelishuvlarni bajarish, shu jumladan moliyalashtirishni amalga oshirish, uskunalarni yetkazib berish, montaj qilish hamda ishga tushirish-sozlash, qurilish va montaj ishlarini bajarish, investitsiya loyihasini ro‘yobga chiqarishdan olingan foydani taqsimlash; investor va investitsiya faoliyati ishtirokchilari hamda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa organlar tomonidan investitsiya loyihasi ro‘yobga chiqarilishining borishi yuzasidan monitoringni amalga oshirish.Investor kapitalni kelajakdagi moliyaviy daromad (foyda) yoki ustunlik (foiz) olish maqsadida taqsimlovchi shaxsdir.[1][2] Bu ajratilgan kapital orqali investor ko'pincha mulkning ayrim turlarini sotib oladi.[3] Investitsiyalar turlariga oʻz kapitali, qarz, qimmatli qogʻozlar, koʻchmas mulk, infratuzilma, valyuta, token, put va call optsionlari, fyuchers, forvard kabi derivativlar kiradi. Bu taʼrifda birlamchi va ikkilamchi bozordagi investorlar oʻrtasida hech qanday farq yoʻq. Ya'ni, biznesni kapital bilan ta'minlovchi ham, aktsiya sotib olgan kishi ham investordir. Aktsiyaga egalik qiluvchi investor aksiyador hisoblanadi.2. Инвестиция сиёсати. Инвестиция сиёсати Ўзбекистон Республикаси иқтисодиётида ва унинг алоҳида тармоқларида инвестицияларнинг зарур даражасини ва тузилмасини таъминлашга, инвестиция фаолияти субъектларининг инвестиция манбаларини топишга ва улардан фойдаланишнинг устувор тармоқларини аниқлашга йўналтирилган инвестициявий фаоллигини оширишга доир ўзаро боғлиқ тадбирлар мажмуи; Мамлакатнинг иқтисодий, ижтимоий ва экологик манфаатларини ҳисобга олган ҳолда Республика иқтисодиётига хорижий инвестицияларни жалб этишга, хорижий инвесторлар учун қулай шарт-шароитлар яратишга қаратилган ягона давлат инвеститция сиёсатини амалга оширишда иштирок этиш; - ягона давлат инвестиция сиёсатини амалга ошириш ҳамда инвестиция фаолиятини тартибга солиш соҳасидаги давлат органлари ва ташкилотларининг фаолиятини мувофиқлаштириш; 3.Investorlar turlari. Инвесторлар – фойда олиш мақсадида инвестиция фаолияти объектларига ўзининг маблағларини ва (ёки) қарз маблағларини ёхуд жалб қилинган бошқа инвестиция ресурсларини инвестиция қилишни амалга оширувчи инвестиция фаолияти субъектиўз капиталини инвестиция фаолияти объектларига инвестициялашни амалга оширувчи инвестиция фаолияти субъектидир.Институционал инвесторлар - булар мутахассислар бўлиб, уларга бегоналарнинг пулини бошқаргани учун ҳақ тўлайдилар. Якка инвесторлар -ўз молиявий манфаатлари учун шахсий маблағларини тасарруф этадилар. Ish strategiyasiga muvofiq, investorlar quyidagi toifalariga bo’linadi: portfel investorlari – ularning muddati, mumkin bo’lgan xatarlar va likvidlik darajasini hisobga olgan holda har xil turdagi moliyaviy vositalarning shaxsiy portfelini shakllantirish; Strategik investorlar – ma’lum bir aksiyadorlik jamiyatini to’liq nazorat qilish; Spekulyativ investorlar – fond bozorida savdo-sotiq bilan shug’ullanadilar, bitimlar bo’yicha foyda olish uchun qisqa muddatli operatsiyalarni amalga oshiradilar;
s7-variant.1:давлат инвестиция дастурларини қабул қилиш ва уларни республика бюджетидан молиялаштириш;​- йирик инвестиция лойиҳаларини молиялаштириш учун тўловлилик, муддатлилик ва қайтариб бериш асосида республика бюджетининг марказлашган инвестиция ресурсларини тақдим этиш;​- инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш учун жалб этилган кредитлар учун давлат кафолатини тақдим этиш;​- инвестиция ойиҳаларининг давлат комплекс экспертизасини олиб бориш;​- маҳаллий ва хорижий инвесторлар учун концессиялар тақдим этиш кабилар билан инвестиция фаолиятида қатнашади.​Инвестиция стратегиясининг асоси молиявий институтларининг фаолиятини мақсади ва чекловлари ҳисобланади. ​Стратегик мақсадлар инфляциядан маълум фоиз ортиқ бўладиган кафолатланган энг кам даромадни таъминлашдан иборат бўлиши керак. ​Молиявий сектор бу – қарз олиш ва уни қайтариш билан боғлиқ бўлган амалиётни ижро қиладиган воситалар ва институтлар тўпламидир. Молиявий тизим мулк эгалигини капиталдан ажратиш имкониятини беради. Молиявий секторга банклар, суғурта компаниялари, фонд биржалари, молиявий инвестиция компаниялари, ломбардлар ва бошқа молиявий институтлар киритилади Ўзбекистонда иқтисодиёт ва унинг реал секторини ривожлантиришга қаратилган давлат сиёсатининг асосий йўналишлари ва самаралари. Ўзбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга қаратилган ислоҳотлардан кўзланган мақсад ва унинг амалга оширилиши натижалари. ​
3.Инвестицияларни молиялаштириш манбалари бўйича таркиби​ МАНБАЛАР​ Давлат бюджети​ Хусусий корхоналар маблағлари​ Банк кредитлари​ Ташқи кредитлар ва бевосита чет эл инвестицияси. ​Жалб қилинган маблағлар​ Нобюджет фондлар​ Инвестиция фаолиятига таъсир этиш омиллари ва усуллари.​ Давлат томонидан инвестиция фаолиятини тартибга солиш, одатда, қуйидаги мақсадларда амалга оширилади:​ - инвесторларни рағбатлантириш;​ - миллий иқтисодиётга хорижий инвестицияларни жалб этиш;​ - мамлакат ҳудудида инвесторларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш;​ - лозим бўлса, ички инвесторлар манфаатларини, биринчи навбатда, юзага чиқариш ва уларни ҳимоялаш. ​

8-variant javoblari Ma’lumki, investitsiya jarayoni investitsiyalashda hodisa, holatlarning birin-ketin almashinuvini, foyda olish yoki boshqa ijobiy natijaga erishish uchun bo’ladigan ketma-ket harakatlarning majmuini anglatadi. Shu bilan birga, investitsiya jarayonining bosh nuqtasi qaerdan yoki nimadan boshlanadi? Yoki qaerdan «start» oladi? Biz, ko’pchilik iqtisodchilarning investitsiyalashning asosini jamg’armalar tashkil qiladi, degan fikriga qo’shilamiz. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda, investitsiya jarayonining bosh nuqtasini jamg’arma tashkil qiladi. Bundan ko’rinadiki, investitsiya jarayonini amalga oshirish uchun jamg’armalar bo’lishi talab etiladi. Jamg’armaning mavjud emasligi investitsiyalashni yo’qqa chiqaradi va investitsiyalash to’g’risida so’z yuritishning hojati ham bo’lmaydi. Demak, investitsiya jarayonini tushunishda resurslarni jamg’arish jarayonini ham birga olib qarash uning mohiyatini yanada oydinlashtiradi. Chunki, investitsiya qilishdan oldin resurslarni jamg’arish zarur bo’ladi. Bir vaqtning o’zida, bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan xo’jalik sub’ektlari o’rtasidagi kapitalning oqimi tezlashadi va bu jarayonda bir xo’jalik sub’ektning resurslarni jamg’arishi boshqalari uchun investitsiya qo’yishdan iborat bo’ladi

Chet el investitsiyalari deganda tadbirkorlik faoliyati va boshqa turdagi faoliyat obyektlariga chet ellik investorlar qo‘shadigan barcha turdagi mulkiy, moliyaviy va intellektual boyliklar tushuniladi. Chet ellik investorlar va chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar O‘zbekiston Respublikasi qonunlari bilan taqiqlanmagan va bunday korxonalarning ustavlarida nazarda tutilgan maqsadlarga javob beradigan faoliyatning har qanday turini amalga oshirishlari mumkin. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar deganda chet ellik investorlarning ulushbay ishtirokidagi (qo‘shma korxonalar) va butunlay chet ellik investorlarga qarashli korxonalar ( chet el korxonalari) tushuniladi. Bunday korxonalar O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga zid kelmaydigan har qanday shakllarda amal qiladi.O Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlarning faoliyatini soliq yo‘li bilan tartibga solish quyidagi umumiy qoidalar asosida amalga oshiriladi:manbalaridan qat’i nazar, barcha daromadlardan soliq to‘lanishi majburiyligi;— barcha hududiy-ma’muriy pog‘onalar uchun yagona bo‘lgan umumdavlat soliq siyosatini mahalliy hokimiyat idoralarining umumdavlat soliq siyosati doirasida soliqlarga oid qonun chiqarish faoliyatidagi mustaqilligi bilan uyg‘un holda amalga oshirish;o‘z faoliyati bilan eng muhim ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik muammolarni hal etishga ko‘maklashayotgan samarali ishlovchi korxonalarga imtiyoz berish, shuningdek xo‘jalik yuritishning ilg‘or shakllarini rag‘batlantirish sistemasi orqali soliq mezonlarining rag‘batlantiruvchi ahamiyatini ta’minlash;
9-вариант1..O’zbekiston Respublikasi investitsiya siyosati xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yanada qulay shart-sharoitlarni ta’minlash, xorijiy investitsiyalarni ishonchli huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmini barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada yaxshilashda MDH mamlakatlari orasida yetakchi hisoblanadi. Sohaning muhim me’yoriy hujjatlari Nizom. yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni rivojlantirishga to’g’ridan-to’g’ri qo‘yilmalar kiritayotgan xorijiy investorlar uchun maksimal darajada qulay investitsiya muhitini yaratish; - ishlab chiqarishlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash bo’yicha loyihalarni amalga oshirish uchun xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirish; - xorijiy investorlar bilan ishlashdagi turli byurokratik g’ovlar va to’siqlarni bartaraf etish; - xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar faoliyatiga davlat va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarga yo’l qo’ymaslik. 2. Chet ellik investor quyidagi huquqlarga ega: investitsiyalashni amalga oshirishning hajmlari, turlari va yo‘nalishlarini mustaqil belgilash; investitsiya faoliyatini amalga oshirish uchun yuridik va jismoniy shaxslar bilan shartnomalar tuzish; - o‘zining investitsiyalariga va investitsiya faoliyatining natijalariga egalik qilish, ulardan foydalanish va ularni tasarruf etish. Chet ellik investorning qaroriga binoan investitsiyalarga, ularning natijalariga egalik qilish, ulardan foydalanish, ularni tasarruf etish huquqlari O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida belgilangan tartibda boshqa yuridik va jismoniy shaxslarga berilishi mumkin. Huquqlar boshqa shaxsga berilganda taraflarning o‘zaro munosabatlari shartnomalar asosida tartibga . Chet ellik investorlarning majburiyatlari Chet ellik investorlar investitsiya faoliyatini amalga oshirish chog‘ida: O‘zbekiston Respublikasi hududida amalda bo‘lgan qonun hujjatlariga rioya etishlari; O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq soliqlar to‘lashlari va o‘zga to‘lovlarni bajarishlari; investitsiya loyihalarida sanitariya-gigiyena, ekologiya talablari va O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlaridan kelib chiqadigan o‘zga talablarga rioya etilganligi xususida ekspertiza xulosasini olishlari shart. 3. Investitsiya (lot. investio — oʻrash) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoklarga, ijtimoiyiqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzok, muddatli kapital kiritish (qoʻyish). Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra, I. kelajakda naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir. I. kapitalni muayyan muddatga bogʻlashni yoki band qilishni bildiradi. Bundan asosiy maqsad kapital qiymatini saklab qolish yoki boʻlmasa kapital qiymatini vaqtda oʻstirib borishdir. Iqtisodiy mazmuni jihatdan I. turli faoliyatlarga safarbar etilgan moddiy, nomoddiy boyliklar va ularga boʻlgan huquqlarni aks ettiradi. I. sifatida pul, qimmatli qogʻozlar (aksiya, obligatsiya, sertifikat, veksel), yer, bino, inshoot kabi boyliklar, intellektual mulk boʻlgan ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va b. ishlatiladi. I. loyihalariga mablagʻ qoʻyuvchilar — investorlar davlat, kompaniya, korxona, chet ellik fuqarolar, aholi va b. boʻlishi mumkin..Uning quyidagi turlari mavjud: davlat I.si — davlat byudjeti va moliya manbalari hisobidan kiritiladi; chet el I.si — xorijiy davlatlar, banklar, kompaniyalar, tad-birkorlar tomonidan kiritiladi; xususiy I. — xususiy, korporativ xoʻjalik va tashkilotlar, fukarolar mablagʻlari, shu jumladan, shaxsiy va jalb qilingan mablagʻlar hisobidan qoʻyiladi. I. qoʻyilish shakliga qarab moliyaviy (portfel) va real (ishlab chiqarish) I.ga boʻlinadi. Moliyaviy (portfel) I. — aksiya, obligatsiya va b. qimmatli qogʻozlarni sotib olishga qoʻyiladigan I., ; real I. — moddiy i. ch. (sanoat, q.x., qurilish va b.) soxa-siga, moddiy-ashyoviy faoliyat turlariga uzok, muddatli mablagʻlar qoʻyish shakllarida amalga oshiriladi. Jahon tajribasida I.ni moliyalashtirish turli usul va shakllarda, shu jumladan, korxonalarni aksiyadorlashtirish va aksiyalarni joylashtirish, byudjet mablagʻlari, bank kreditlari, lizing , bevosita chet el I.lari, ipoteka, byud-jetdan tashqari maxsus fondlar, amortizatsiya va xoʻjalik yuritish subʼyektlarining boshqa mablagʻlari hisobiga amalga oshiriladi. Investitsiya institutlari bu-?{= qimmatli qog'ozlarni hayot siklidagi jarayonda sodir (talab) bo'ladigan xizmatlarni belgilangan tartibda ko'rsatish bo'yicha tadbirkorlik faoliyati~ moliya bozorining fond segmentida qimmatli qog'ozlar bilan bog'liq operatsiyalar bo'yicha malakali xizmatlar ko'rsatuvchi moliyaviy institut~ fond (qimmatli qog'ozlar) bozorida professional faoliyat~ moliya bozorida investorlar uchun xizmat qilish faoliyati}
10-bilet 1-Инвестиция фаолияти инвестиция фаолияти субъектларининг инвестицияларни амалга ошириш билан боғлик бўлган ҳаракатлари мажмуаси тушунилади. Инвестиция фаолиятини йўлга қўйишда ҳар бир мулк эгаси биринчи навбатда ўз манфоатини кўзлаб ягона бир мақсадга, яъни фойда олишга ёки ижтимоий самара олишга интилади. Инвестиция фаолиятида инвестиция субъекти, инвестиция объекти, инвестор, емитент, инвестиция ресурслари каби тушунчалар мавжуд.- инвестициялар, улар ҳаракатланиши, инвестиция фаолияти иштирокчилари муносабатлари, уларни тартибга солиб туриш бўйича қулай ҳуқуқий базани яратиш, амалдаги қонунчилик-ҳуқуқий базасини такомиллаштириш; - иқтисодий туб ислоҳотларни амалга ошириш, мақсадли инвестицион сиёсатни юргизиш; - инвестицион жараённи яхшилаш ва барча инвестицион жараён иштирокчиларининг фаоллигини ошириш, хорижий инвестицияларни жалб этиш; - давлат бошқарув органлари, ҳукумат ташкилотларининг назорат этиш функцияларини янада такомиллаштириш. Давлат инвестиция сиёсати - бу иқтисодиётнинг устивор тармоқларини ривожлантириш, қўллаб-қувватлаш, марказлашган инвестияциялаш жараёнидан номарказлашган инвестиция жараёнига ўтиш, устивор инвестицион лойиҳаларни қўллаб қувватлашга қаратилган механизм, услублар йиғиндиси ҳисобланади. Давлат инвестиция сиёсати мавжуд камчиликларни бартараф этиш, муаммоларни тезкорлик билан ҳал қилиш ва шу асосда инвестиция иштирокчиларининг эркин ҳаракат қила олишлари учун қулай иқтисодий, инвестицион муҳит яратишга қаратилган.Чет эл инвесторлари, асосан, даромад (фойда) олиш мақсадида тадбиркорлик фаолияти ва қонун хужжатларида таъқиқланмаган бошқа турдаги фаолият объектларига қўшадиган барча турдаги моддий ва номоддий бойликлар ва уларга доир ҳуқуқлар, шу жумладан интеллектуал мулкка доир ҳуқуқлар, чет эл инвестицияларидан олинган ҳар қандай даромад Ўзбекистон Республикаси ҳудудида чет эл инвестициялари деб эътироф этилади. 2-savol.Investitsiya — (nemischa „Investition“, lotincha „Investio“) soʻzidan olingan boʻlib, asosan, ishlab chiqarishga uzoq muddatli qoʻyilmalar sarfi, yaʼni xarajatlar yigʻindisi deb talqin etilgan. Investitsiya — foyda (daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, xuquqiy va jismoniy shaxslar (investorlar) tomonidan cheklangan imkoniyatlardan samarali foydalanib, cheklanmagan extiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning turli soxalariga maʼlum muddatga sarflangan barcha turdagi boyliklardir. Koʻpchilik iqtisodiyotni tushunmaydiganlar Investitsiyani qarz deb tushunadi. Davlat qarzi hisoblab chiqilganda Investiitsiyalar hisobga olinmaydi.Pul har qanday mamlakat iqtisodiyotida muhim rol o'ynaydi. Barcha iqtisodiy va biznes sub'ektlari muntazam ravishda operatsiyalarini amalga oshiruvchi va naqd pulsiz va naqd yordamida o'tkazilgan tranzaksiyalar qilish. Ya'ni, u iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va biznes kengaytirish uchun havola etadi.Реал инвестициялар бу пул маблағларини корхонанинг моддий ва номоддий активларига сарфланишидан иборат асосий фондлар (асосий капитал)га инвестициялар; Ер участкаларини сотиб олишга харажатлар; номоддий активлар (патентлар, лицензиялар, илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишланмалари)га инвестициялар; моддий айланма маблағлари захираларини тўлдириш харажатлари. 3-savol.Инвестиция жараёни – пул таклиф қилувчилар (вақтинча бўш маблағларга эга бўлганлар) ни пул талаб қилаётганлар (уларга эҳтиёж сезаётганлар) билан учраштириш механизмидир. Иккала томон одатда молиявий институтларда ёки молиявий бозорда учрашадилар. Айрим вақтда, хусусан мулкий қийматлар (масалан, кўчмас мулк) билан битим имзоланганда сотувчи ва ҳаридорлар бевосита муомалага киришадилар. Инвестиция жараёнининг бош иштирокчилари - Давлат, - Компаниялар, - Хусусий шахслар бўлиб, уларни ҳар бири инвестиция жараёнида талаб томонида ёки ҳамда таклиф томонида туриб иштирок этиши мумкин.Инвестиция жараёни иштирокчилари. Давлат Компаниялар Хусусий шахслар Молия бозорида Чет эл корхоналари Кушма корхоналар Маҳалий инвесторлар Pensiya jamgʻarmasining asosiy vazifalari: fuqarolarning ijtimoiy taʼminotga va ijtimoiy sugʻurtaga boʻlgan davlat tomonidan kafolatlangan huquqlarini toʻliq amalga oshirish; davlat ijtimoiy sugʻurtasiga badal va ajratmalarni yigʻish va jamlash; "Fuqarolarning davlat pensiya taʼminoti toʻgʻrisida" qonunga muvofiq pensiyalarning oʻz vaqtida toʻlanishiga, shuningdek, ijtimoiy sugʻurta boʻyicha nafaqalar toʻlash harajatlarini mablagʻ bilan taʼminlash va boshqa Pensiya jamgʻarmasi mablagʻlaridan ijtimoiy taʼminot organlari tomonidan tayinlanadigan pensiyalar; bolalikdan nogironlarga, davlat pensiya taʼminoti huquqiga ega boʻlmagan keksa va mehnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqalar; vaqtincha mehnatga layoqat-sizlik nafaqalari, shu jumladan, homiladorlik va tugʻish nafaqasi; bola tugʻilganda beriladigan nafaqalar; dafn marosimi nafaqalari; qonun hujjatlariga muvofiq, Pensiya jamgʻarmasidan mablagʻ bilan taʼminlanadigan boshqa toʻlovlarberiladi.
11-variant.1.Investitsiyalar ob’ektiga ko’ra turlari?---- Инвестицияларнинг мўлжалланган объектига кўра турлари: Инвестициялар мўлжалланган объектига кўра капитал, молиявий ва ижтимоий турларга бўлинади. Асосий фондларни яратиш ва такрор кўпайтиришга, шу жумладан янги қурилишга, модернизация қилишга, реконструкция қилишга, техник жиҳатдан қайта жиҳозлашга, шунингдек моддий ишлаб чиқаришнинг бошқа шаклларини ривожлантиришга киритиладиган инвестициялар капитал инвестициялар жумласига киради. Акциялар, корпоратив, инфратузилмавий ва давлат облигацияларига, шунингдек қимматли қоғозларнинг бошқа турларига киритиладиган инвестициялар молиявий инвестициялар жумласига киради. Инсон салоҳиятини, кўникмаларини ва ишлаб чиқариш тажрибасини ривожлантиришга, шунингдек номоддий бойликларнинг бошқа шаклларини ривожлантиришга киритиладиган инвестициялар ижтимоий инвестициялар жумласига киради.Aksiya (nemischa: Aktie; niderlandcha: Actie; lotincha: actio – farmoyish; ruxsatnoma, faoliyat) – aksiyador jamiyat chiqargan qimmatbaho qogʻoz. Oʻz egasining aksiyadorlar jamiyati kapi-talida hissasi borligini va shunga muvofiq, topilgan foydaning bir qismini divi-dend shaklida olishini, uni boshqarishda ishtirok etish huquqini tasdiqlaydi. A. qimmatli qogʻozlarning keng tarqalgan qismi, hissabay qogʻozlar turkumiga kiradi. A. chiqargan jamiyat emmitent, uni sotib olganlar esainvestorlar deb ataladi. 2. So'nggi yillarda lizing sifatida ijara bu shakli mashhur bo'lib. Nima operatsiya bu turdagi tadbirkorlarni jalb etiladi?kreditor mijozning iltimosiga ayrim uskunalar sotib oldi va qarzdor mulkni to'liq najot uchun huquqini o'zida saqlab qoladi, shundan keyin vaqt muayyan davrda, o'tgan xususiy ko'rsatmasiga yuboradi. bitim tomonlar o'rtasida yozma kelishuv va partiyalar tomonidan imzolangan. shartnoma asosiy shart-sharoitlar, shuningdek, huquq va kontragentlar majburiyatlarini belgilaydi.lizing bir savolga javoban, maxsus xususiyatlarni aniqlik kerak. - qarz oluvchi boshqa aytganda, bevosita naqd pul, beruvchi yoki zarur mulkini sotib kompaniyasi va lizing oluvchi ta'minlash uchun tayyor investor: Misol uchun, bu operatsiya uch a'zolari borligi o'z ichiga oladi. Lizing lizing shakli bir necha faoliyatini birlashtiradi. investitsiya faoliyatini amalga oshiradi qarz beruvchi, sotib uskunalar. Bu keyin vaqtincha foydalanishga, ya'ni lizing oluvchiga bu uskunalar uzatadi, kuch kredit munosabatlari kirib keladi.Rossiya bozorida lizing qat'iy oshib bormoqda, nima tushunish demakdir sanoati, rivojlantirishda ijobiy dinamikasi. Bu tendentsiya qulay kredit shartlari va usuli qo'llash imkoniyati tufayli jadal amortizatsiya. Bundan tashqari, lizing to'lovlarini hisoblash standart kredit munosabatlari amalga oshirilishi mumkin amortizatsiya ajratmalarni, qilgan. lizing shartnomasi ro'yxatdan tashqari bank kredit taqdirda ancha kam vaqt va harakat sarflash kerak bo'ladi .3 .Инвестиция сиёсати. Инвестиция сиёсати Ўзбекистон Республикаси иқтисодиётида ва унинг алоҳида тармоқларида инвестицияларнинг зарур даражасини ва тузилмасини таъминлашга, инвестиция фаолияти субъектларининг инвестиция манбаларини топишга ва улардан фойдаланишнинг устувор тармоқларини аниқлашга йўналтирилган инвестициявий фаоллигини оширишга доир ўзаро боғлиқ тадбирлар мажмуи; Мамлакатнинг иқтисодий, ижтимоий ва экологик манфаатларини ҳисобга олган ҳолда Республика иқтисодиётига хорижий инвестицияларни жалб этишга, хорижий инвесторлар учун қулай шарт-шароитлар яратишга қаратилган ягона давлат инвеститция сиёсатини амалга оширишда иштирок этиш; - ягона давлат инвестиция сиёсатини амалга ошириш ҳамда инвестиция фаолиятини тартибга солиш соҳасидаги давлат органлари ва ташкилотларининг фаолиятини мувофиқлаштириш;
12.1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning asosiy va aylanma ishlab chiqarish fondlariga investitsiyalarni moliyalashtirishning o`ziga xos manbalari shakllantirilgan bo`lib bunday manbalari korxonalarning o`z o`zini moliyalashtirish tamoyillariga asoslangan holda quyidagi manbalari mavjuddir:1. Korxona va jismoniy shaxslar jamgarmalari;2. Bank kreditlari xisobiga moliyashtiriladigan investitsiyalar:aShunday qilib, investitsiya faoliyati o’zining aniq tasniflash mezonlari va yo’nalishlariga ega bo’lgan faoliyat turi sifatida uni moliyalashtirish quyidagi:– qimmatli qog’ozlar bozori orqali moliyalashtirish;– xorijiy investitsiyalar asosida moliyalashtirish;– tijorat banklari va xalqaro moliya institutlar mablag’lari hisobidan ulush qo’shish orqali moliyalashtirish mexanizmi yoki kredit liniyalari orqali moliyalashtirish;– sinditsiyalashtirilgan kreditlar asosida moliyalashtirish mexanizmi;– investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish mexanizmi;– venchurli moliyalashtirish;– korporativ moliyalashtirish;– lizing orqali moliyalashtirish kabi mexanizmlar majmui hisobiga amalga oshiriladi.2.Aksiyadorlar jamiyati pulni bir yerga toʻplab biznesga qoʻyish uchun tuziladi. Uning tashkilotchilari taʼsischilar deb yuritiladi. Taʼsischi firmalar, banklar, davlat va ayrim fuqarolar boʻlishi mumkin. Aksiyadorlar jamiyatining afzalligi shundaki, u mayda pulni toʻplab yirik pulga aylantirish, yaʼni kapital boʻla oladigan pulga aylantirishdan, mayda puldorlarning pulini ham biznesga qoʻyishdan iborat. Aksiyadorlar jamiyatini boshqarishning oliy organi – aksiyadorlar majlisi, soʻngra – direktorlar kengashi va quyi boʻgʻini – boʻlinmalar boshqarmasidan iborat. Ustav kapitali — aksiyadorlik jamiyatining ustavida kayd etilgan pul ifodasidagi dastlabki, boshlangʻich kapital. Ustav kapitali aksiyalar sotishdan tushumlar, taʼsischilarning xususiy qoʻyilmalari va davlat qoʻyilmalari hisobidan yuzaga keladi. dividendlar korporatsiya foydani oʻz aksiyadorlariga taqsimlash dir.[1] Agar korporatsiya foyda yoki ortiqcha daromad olsa, u foydaning bir qismini aktsiyadorlarga dividend sifatida to'lashi mumkin.3. Investitsiya fondi - aktsiyadorlik jamiyati yoki umuman egalik qiladigan mulkiy majmuasi dimal egalik jismoniy va yuridik shaxslar. Investitsiya fondini tuzatish boshqaruv kompaniyasi Investor manfaatlariga ko'ra.Investitsion fondlarning asosiy vazifasi - professional bo'lmaganlar uchun qimmatli qog'ozlar bozoriga kirishni ta'minlash, iqtisodiyotda pul mablag'larini jalb qilishdir. Shu bilan birga, aktivlarni boshqarish litsenziyalangan professional bozor ishtirokchilari tomonidan amalga oshiriladi. Qimmatli qogʻozlar - oʻz egasiga mulkka egalik huquqini va daromad koʻrinishida muayyan pul summasini olish huquqini beradigan pul yoki tovar hujjatlari (aksiya, obligatsiya, akkreditiv, veksel, chek va boshqalar). Qimmatli qogʻozlar taqdim etuvchi yoki egasining ayrim huquqlari qayd etilgan maxsus tarzda rasmiylashtirilgan moliyaviy hujjat. Veksel (nem. Wechsel — ayirboshlash) — koʻrsatilgan muddatda muayyan miqdordagi pulni toʻlash majburiyati qayd etilgan qarzdorlik haqidagi rasmiy hujjat; qimmatli qogʻoz. 
13-variant:1. Молиявий инвестициялар– даромад олиш (худди фоизлар, дивидендлар ва ижара ҳақи сингари) ва асосий капитал қийматини кўпайтириш мақсадида инвестор тасарруфида бўлган корхона активлари. Моҳият жиҳатдан «қимматли қоғозларга (акция, облигация ва бошқа қимматли қоғозлар), яъни молиявий активларга жойлаштирилган капитал молиявий инвестицияларни англатади» . Молиявий инвестициялар Асосий капиталнинг элементларини сотиб олиш билан боғлиқ бўлиб, кўпчилик ҳолларда инвестицион лойиҳалар доирасида амалга оширилади. Молиявий инвестиция юридик ва жисмоний шахсларнинг ихтиёрида мавжуд бўлган бўш пул маблағларидан самарали фойдаланишни таъминлайди 2:Qimmatli qogʻozlar - oʻz egasiga mulkka egalik huquqini va daromad koʻrinishida muayyan pul summasini olish huquqini beradigan pul yoki tovar hujjatlari (aksiya, obligatsiya, akkreditiv, veksel, chek va boshqalar). Qimmatli qogʻozlar taqdim etuvchi yoki egasining ayrim huquqlari qayd etilgan maxsus tarzda rasmiylashtirilgan moliyaviy hujjat. Qimmatli qogʻozlar maʼlum shaxs nomiga yozilgan (ismli), dastlab sotib olgan shaxs nomiga yozilgan va uning roziligi bilan boshqa shaxsga oʻtkaziladigan orderli va egasi yozilmaydigan (egasi koʻrsatilmaydigan) turlarga boʻlinadi.Korxonalarning aksiya, obligatsiyalari va davlat obligatsiyalari Qimmatli qogʻozlarning asosiy turlari hisoblanadi. Qimmatli qogʻozlar korxona kapitalida qatnashish yoki pulni ssudaga taqdim etish va dividend yoki foiz tarzida daromad olish huquqini beradi. Qimmatli qogʻozlar oʻz egasiga daromad keltirgani uchun fond birjasit maʼlum kurs boʻyicha oldi-sotdi qilinadi3.Investitsiya faoliyat yo'nalishlari qanday olib boriladi. Инвестиция фаолияти - инвестиция фаолияти субъектларининг инвестицияларни амалга ошириш билан боғлик бўлган ҳаракатлари мажмуаси тушунилади.Инвестиция фаолиятини йўлга қўйишда ҳар бир мулк эгаси биринчи навбатда ўз манфоатини кўзлаб ягона бир мақсадга, яъни фойда олишга ёки ижтимоий самара олишга интилади.Инвестиция фаолиятида инвестиция субъекти, инвестиция объекти, инвестор, емитент, инвестиция ресурслари каби тушунчалар мавжуд. Инвестиция фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш қуйидагилар орқали амалга оширилади:инвестиция фаолиятининг норматив-ҳуқуқий базасини такомиллаштириш; инвестиция фаолиятини ривожлантириш учун қулай шарт-шароитлар яратиш ва Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг кафолатларини тақдим этиш; Ўзбекистон Республикаси ҳудудида махсус иқтисодий зоналарни ва кичик саноат зоналарини барпо этиш; асосий фондларни тезлаштирилган амортизация қилиш ҳуқуқини бериш;техник жиҳатдан тартибга солиш нормалари, қоидалари ва талабларини белгилаш; рақобатни қўллаб-қувватлаш чораларини қўллаш; ер участкаларига ва бошқа табиий ресурсларга эгалик қилиш ҳамда улардан фойдаланиш шартларини белгилаш. Инвесторларга бозорда уларни устувор мавқега қўювчи мутлақ қоидалар ва ҳуқуқлар берилишига йўл қўйилмайди. Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги инвестицияларни ва инвестиция фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш соҳасидаги ваколатли давлат органидир.
14.1. Real investitsiyalar (kapital qo‘yilmalar) – mablag‘larni moddiy va HYPERLINK "https://hozir.org/nomoddiy-aktivlarni-auditi-nomoddiy-aktivlarga.html"nomoddiyHYPERLINK "https://hozir.org/nomoddiy-aktivlarni-auditi-nomoddiy-aktivlarga.html" aktivlarga 
(innovatsiyalarga) avanslashtirish. Kapital qo‘yilmalar quyidagi mezonlar bo‘yicha turkumlanadi: 
• tarmoq tuzilmasi bo‘yicha (sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport, aloqa, savdo va b.); 
• mulkchilik shakli bo‘yicha (davlat, xususiy, aralash va b.); 
• takror ishlab chiqarish tuzilmasi bo‘yicha (yangi qurilish, kengaytirish, tiklash, texnik 
qayta qurollantirish, faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar quvvatlarini saqlab qolish; Xorijiy investitsiyalar — chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklaridir. Investor kapitalni kelajakdagi moliyaviy daromad (foyda) yoki ustunlik (foiz) olish maqsadida taqsimlovchi shaxsdir 2. Moliya — markazlashgan va markazlashmagan maqsadli pul fondlarini hosil qilish, jamlash, taqsimlash va qayta taqsimlash yoki ishlatish yuzasidan paydo boʻladigan iqtisodiy munosabatlarga aytiladi. Kapital (nem. Kapital; lot. capitalis — bosh, asosiy), sarmoya — keng ma'noda — o'z egasiga daromad keltirish xususiyatiga ega bo'lgan jami vositalar va mablag'lar; yangi qiymat keltiruvchi, o'zini o'zi ko'paytiruvchi qiymat. Tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun kishilar tomonidan yaratilgan resurslar; tor ma'noda — ishlab chiqarish vositalari ko'rinishidagi ishga qo'yilgan, ishlab turgan daromad manbaiRaqobat kurashida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’lgan narsa 
bahodir. Umuman, baho talab va taklif muvozanatining natijasi bo’lib, raqobat orqali yuzaga keladi. Ma’lumki, har bir tovarga talab yuqori bo’lsa, baho ham ko’tarilishi kerak. Shunga ko’ra tovarlar sarf- xarajatiga ko’ra juda yuqori yoki juda past bahoda sotilishi mumkin. Yuzaki qaraganda sun’iy ravishda talabni ko’tarish tufayli bahoni oshirish mumkinga o’xshaydi. Mavjud sharoitga ko’ra shunday holat ham yuz beradi. Lekin 
raqobat natijasida bunday holat doimiy yoki uzoq cho’zilishi mumkin emas. Baribir ko’p tovar sotishga intilish ustun keladi. 3. Ivestitsiyalar subyektlari bo’yicha ularni asosiy uch guruhga ajratish mumkin, ya’ni bular: - davlat investitsiyalari;- xususiy investitsiyalar; - chet el investitsiyalariga bo’lish mumkin Investitsiya uchun obyektlar Korxonalarga investitsiya San’atga investitsiya Uy-joy ko’chmas mol-mulk investitsiyasi Tijorat ko’chmas mulkka investitsiya Korxonalarning qarz majburiyatlariga investitsiyalar Davlat-xususiy sektor hamkorligiga investitsiyalar Bank HYPERLINK "http://invest-in-uzbekistan.org/uz/deposit"instrumentlariHYPERLINK "http://invest-in-uzbekistan.org/uz/deposit" (depozit va omonatlar) Mulk — moddiy va maʼnaviy neʼmatlarning muayyan kishilar egaligida boʻlishi va ular tomonidan oʻzlashtirilishi; mulkka egalik HYPERLINK "https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Egalik_huquqi"huquqi hamda mulk obʼyektlariga egalik, ularni boʻlish, taqsimlash boʻyicha kishilar oʻrtasida yuzaga keladigan iqtisodiy munosabatlar.
15-VARINAT:1. Инновацион фаолият ўз ичига маълум босқичли жараёнларни олади. Ушбу босқичли жараёнлар ўртасидаги боғлиқликни қуйидагича ифодалаш мумкин.
2.Moliyaviy Investitsiyalarni amalga oshirish xususiyarlariga tarif bering. Молиявий инвестициялар– даромад олиш (худди фоизлар, дивидендлар ва ижара ҳақи сингари) ва асосий капитал қийматини кўпайтириш мақсадида инвестор тасарруфида бўлган корхона активлари. Моҳият жиҳатдан «қимматли қоғозларга (акция, облигация ва бошқа қимматли қоғозлар), яъни молиявий активларга жойлаштирилган капитал молиявий инвестицияларни англатади» . Молиявий инвестициялар Асосий капиталнинг элементларини сотиб олиш билан боғлиқ бўлиб, кўпчилик ҳолларда инвестицион лойиҳалар доирасида амалга оширилади. Молиявий инвестиция юридик ва жисмоний шахсларнинг ихтиёрида мавжуд бўлган бўш пул маблағларидан самарали фойдаланишни таъминлайди. Молиявий инвестициялар жорий (қисқа) ва узоқ муддатли инвестицияларга ажратилади. Жорий (қисқа) инвестициялар – эркин сотиладиган ва бир йилдан кўп бўлмаган муддатда эгалик қилишга қаратилган қимматли қоғозлар, улар, одатда, бозор (ликвидли) қимматли қоғозлари, деб аталади. Инвестициялаш Инвестиция қилишда турлича воситалар қўлланилиши мумкин: пул, валюта, кредит, қимматли қоғозлар, мулк (моддий ва номоддий), турли товар-хом ашёлар ва ҳ.к. Булар ичида қимматли қоғозларга инвестиция қилиш инвесторнинг талабларини қондиришнинг энг самарали ва кенг тарқалган усулларидан бири ҳисобланади. Бошкарув таъсирининг усулларини таснифлаш масалалари бугунги кунда баҳсли бўлиб, бу айниқса ҳудудий бошқарув соҳасида яққол кўринади.
3.Moliyaviy Investitsiyaga ta'rif bering. Молиявий инвестициялар– даромад олиш (худди фоизлар, дивидендлар ва ижара ҳақи сингари) ва асосий капитал қийматини кўпайтириш мақсадида инвестор тасарруфида бўлган корхона активлари. Моҳият жиҳатдан «қимматли қоғозларга (акция, облигация ва бошқа қимматли қоғозлар), яъни молиявий активларга жойлаштирилган капитал молиявий инвестицияларни англатади» . Молиявий инвестициялар Асосий капиталнинг элементларини сотиб олиш билан боғлиқ бўлиб, кўпчилик ҳолларда инвестицион лойиҳалар доирасида амалга оширилади. Молиявий инвестиция юридик ва жисмоний шахсларнинг ихтиёрида мавжуд бўлган бўш пул маблағларидан самарали фойдаланишни таъминлайди

16-variant1. Капитал қурилиш ва капитал қўйилма тушунчалари бир-бири билан ўзаро чамбарчас боғлиқ тушунчалардир. Капитал қурилиш – асосий фондларни кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришнинг шаклларидан бири. Капитал қўйилмалар капитал қурилишни амалга оширишнинг молиявий манбаси ҳисобланади. Моҳият жиҳатидан янги қурилиш, кенгайтириш, таъмирлаш, техник қайта қуроллантириш ва амалдаги объектларни модернизация қилиш йўли билан ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш асосий фондларини барпо этиш жараёни капитал қурилишни англатади. Унинг ёрдамида жисмоний ва маънавий жиҳатдан эскирган асосий фондлар янгиланади.«Капитал қурилиш» тушунчаси адабиётларда ва амалиётда икки хил тарзда талқин қилинади: – моддий ишлаб чиқаришнинг тармоғи сифатида; – ишлаб чиқариш фаолиятининг тури сифатида. Тармоқ сифатида капитал қурилиш қуйидаги асосий белгилари бўйича характерланади: аниқ мақсадга йўналтирилган маҳсулот ишлаб чиқариш; технологик жараёнларнинг умумийлиги; малакали мутахассисларнинг мавжудлиги. Ишлаб чиқариш фаолиятининг тури сифатида капитал қурилиш қуйидаги комплекс ишларни бажариши асосида корхоналар бино ва иншоотларини барпо этишни (яратишни) тавсифлайди: қурилишни амалга ошириш учун ускуналар монтажи; лойиҳа-қидирув ишлари; қурилиш майдонини тайёрлаш; санитар-техник қурилмаларни (канализатсия, сув ўтказгичлар ва ҳ.к.) барпо этиш ва бошқалар.Kapital qo'yilmalarni moliyalashtirish manbalari Davlat byudjeti ablaglari‐---bank kreditlari Korxonaning o'z mablag'lari-----chet el investitsiyalari va kreditlari Axoli mablaglari-------byudjetdan tashqari fondlar mablaglari Boshqa mablaglar2 .Инвестиция муҳити – бу моддий ва номоддий сармояларни иқтисодиётга киритиш учун оддий ва содда тартибларнинг амал қилиши, қулай бўлиши ва манфаатларга тўлиқ жавоб беришидир. Ушбу шарт-шароитлар иқтисодиётнинг таркибий ўзгаришига хизмат қилади.«Инвестиция муҳити» тушунчаси вазиятнинг қулайлик даражасини белгилаб беради, у ёки бу мамлакатда, хусусан, минтақа, тармоқ ва хар бир корхонада вужудга келиб, инвестицияларга нисбатан қўлланади ҳамда ишлаб чиқариш ва умуман иқтисодиётни ривожлантиришга жалб қилиниши мумкин бўлади.Сиёсий омиллар -хорижий инвестицияларга нисбатан давлат сиёсати - халқаро шартномаларга амал қилиш; - давлатнинг иқтисодиётга аралашиш даражаси; - халқаро шартномаларда иштирок этиш тизими; - давлат аппарати ишларининг самарадорлиги; - сиёсий барқарорлик; - бошқалар.3.Молиявий сектор бу – қарз олиш ва уни қайтариш билан боғлиқ бўлган амалиётни ижро қиладиган воситалар ва институтлар тўпламидир. Молиявий тизим мулк эгалигини капиталдан ажратиш имкониятини беради. Молиявий секторга банклар, суғурта компаниялари, фонд биржалари, молиявий инвестиция компаниялари, ломбардлар ва бошқа молиявий институтлар киритилади.Реал сектор иқтисодиёти таркиби бу – миллий иқтисодиётдаги товар ва хизматлар кўрсатувчи турли тармоқ ва соҳалар йиғиндисидан иборат бўлиб, улар ўзаро алоқада ва боғлиқликда иқтисодий фаолиятда бўладилар. Реал сектор иқтисодиёти ички ва ташқи бозорга неъматлар ишлаб чиқарувчи, замон ва бозор талабидаги ўзгаришларга нисбатан мосланувчан иқтисодий субектлар фаолияти йиғиндисидан иборатдир.
17-variant:1. Iste'mol krediti tezkor kreditdan juda farq qiladi, chunki u uzoqroq to'lov muddatiga ega va shuning uchun katta miqdordagi qarzni taklif qiladi. Misol uchun, iste'mol krediti avtomobil sotib olish, yangi kvartirani ta'mirlash uchun juda mos keladi, ular nafaqat qarzlardan qutulish, balki kredit tarixini boshlamaslik uchun ko'pincha mikrokreditlarni to'lash uchun uzoq muddatli kreditdan foydalanadilaBa'zi kreditorlar to'lovga layoqatsiz mijozlar xavfini kamaytirish uchun mijozlarga yosh chegaralarini o'rnatadilar. Shunday qilib, ba'zi kompaniyalar faqat 21 yoshga to'lgan odamlarga qarz berishadi, boshqalari esa 18 yoshli mijoz bilan shartnoma imzolashga tayyor. Maksimal yosh chegarasi firibgarlarning keksa odamlarga kredit olishiga yo'l qo'ymaslik uchun o'rnatiladi. Shuning uchun, tanlangan kreditorga so'rov yuborishdan oldin, vaqtni behuda sarflamaslik uchun yosh chegaralarini o'rganing.Kredit resurslarining asosiy manbalari quyidagilardan iborat:korxonalarning amortizatsiya ajratmalari;mahsulot sotishdan olingan pul tushumlari;korxonalarning ishlab chiqarish, fan va texnikani rivojlantirish fondlari, moddiy ragʻbatlantirish fondlari;korxonalar foydasi. Ular davlat byudjeti va kredit tizimi bilan hisob-kitob qilinguncha, shuningdek uning tegishli qismi korxona ehtiyojlari uchun foydalanguncha bankdagi hisoblarida saqlanadi;Kapital qoʻyilmalar, kapital mablagʻlar — i.ch. va noishlab chiqarishga tegishli asosiy fondlarni yaratishga, ularni yangilashga va harakatdagi fondlarni koʻpaytirishga, obʼyektlarni qurishga sarf qilinadigan, i. ch.ga qoʻyilgan mablagʻ. K.q. davlat byudjetidan ajratilgan mablagʻlar, banklarning kreditlari, korxona, firma, kompaniyalarning foydasi va amortizatsiya fondlari, aholi jamgʻarmalari hisobidan amalga oshiriladi. K.q. ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish, ularni zamonaviylashtirish va iqtisodiy rivojlanishni taʼminlovchi muhim omil hisoblanadi. K.q. dastlab pul shaklida boʻlib, pulga resurslar sotib olinadi va bu resurslar i.ch. ning moddiy omiliga aylanadi, natijada iqgisodiy oʻsish yuz beradi.2.Foyda — tovarlar va xizmatlarni sotishdan olingan daromadning bu tovarlarni ishlab chiqarish va sotish xarajatlaridan ortiq qismi. Korxonalar va tadbirkorlar xoʻjalik faoliyati moliyaviy natijalarining asosiy koʻrsatkichlaridan biri. F. pulda ifodalanadi. F. bozor daromadi boʻlib, uning qonunqoidalariga binoan vujudga keladi, taqsimlanadi va ishlatiladi. F. kapital, ishlab chiqarish omili sifatida tovar va xizmatlar narxi tarkibiga kiradi, ular sotilgach, pul shaklida kapital sohibi ixtiyoriga keladiInvestitsiya — (nemischa „Investition“, lotincha „Investio“) soʻzidan olingan boʻlib, asosan, ishlab chiqarishga uzoq muddatli qoʻyilmalar sarfi, yaʼni xarajatlar yigʻindisi deb talqin etilgan. Investitsiya — foyda (daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, xuquqiy va jismoniy shaxslar (investorlar) tomonidan cheklangan imkoniyatlardan samarali foydalanib, cheklanmagan extiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning turli soxalariga maʼlum muddatga sarflangan barcha turdagi boyliklardir. Koʻpchilik iqtisodiyotni tushunmaydiganlar Investitsiyani qarz deb tushunadi. Davlat qarzi hisoblab chiqilganda Investiitsiyalar hisobga olinmaydi.Ichki investitsiyalar — mamlakat hududida ichki investorlar tomonidan amalga oshiriladigan investitsiyalar hisoblanadi. Tashqi investitsiyalar — foyda olish maqsadida chet el investorlari tomonidan boshqa davlat iqtisodiyotiga qo'yiladigan investitsiyalardir.Investitsiyalarning moliyaviy (tijorat), byudjet va iqtisodiy samaradorligi mavjud. Savdo - loyihaning investorlarning investitsion jozibadorligini va uning moliyaviy imkoniyatlarini tavsiflaydi. Byudjet - loyihaning federal, mintaqaviy yoki mahalliy byudjetlar uchun moliyaviy ta'sirini ko'rsatadi. Iqtisodiy - investitsion loyiha ishtirokchilarining qiymat jihatidan ifodalanishi mumkin bo'lgan to'g'ridan-to'g'ri manfaatlaridan tashqaridagi barcha xarajatlar hisobga olinadi, xarajatlar hisobga olinadi va ularni natijalar bilan muvofiqlashtiradi.3.Zamonaviy innovatsion kompaniya faoliyati bir necha asosiy bosqichlarni o'z ichiga oladi:kompaniya korxona rahbarlari innovatsion salohiyatini tahlilchilar uchun zarur operatsiyalari bir qator amalga oshiriladi, va, birinchi navbatda, ishlab chiqarish, barcha asosiy xususiyatlari bilan korxonaning barcha muammolarni, belgilaydi. Bundan tashqari, uning qismlari ehtiyot rivojlanishini amalga oshirilayotgan innovatsion jarayonning kompaniya.tahlil va nazorat qilish zamonaviy tizimi bilan korxonaning innovatsion faoliyat rejasiga muvofiq, barcha o'zgarishlar, tashkil etish va amalga oshirish uchun bir qator tadbirlarni. zarur bo'lsa zudlik bilan zarur o'zgarishlar va o'zgarishlar qildi.Sugʻurta — tabiiy ofatlar (zilzila, suv toshqini, yogʻin va boshqalar), har xil baxtsiz hodisalar roʻy berishi natijasida koʻrilgan zararni qoplash va boshqa pul qoplamalari toʻlash uchun maqsadli pul jamgʻarmalarini tashkil etish va undan foydalanish bilan bogʻliq iqtisodiy munosabatlar tizimi. Sugʻurta koʻp asrlik tarixga ega. Sugʻurta muassasalari dastlab oʻrta asrlarda, dengiz orqali olib boriladigan savdodagi xavfxatarlar bilan bogʻliq holda paydo boʻldi. Keyinchalik boshqa sohalarga gʻam yoyildi. Ijtimoiyiqtisodiy taraqqiyotning turli bosqichlarida sugʻurta fuqarolarning manfaatlarini ishonchli himoya etuvchi vosita boʻlgan.
18-variant1.Moliyaviy Investitsiyalarni amalga oshirish xususiyarlariga tarif bering. Молиявий инвестициялар– даромад олиш (худди фоизлар, дивидендлар ва ижара ҳақи сингари) ва асосий капитал қийматини кўпайтириш мақсадида инвестор тасарруфида бўлган корхона активлари. Моҳият жиҳатдан «қимматли қоғозларга (акция, облигация ва бошқа қимматли қоғозлар), яъни молиявий активларга жойлаштирилган капитал молиявий инвестицияларни англатади» . Молиявий инвестициялар Асосий капиталнинг элементларини сотиб олиш билан боғлиқ бўлиб, кўпчилик ҳолларда инвестицион лойиҳалар доирасида амалга оширилади. Молиявий инвестиция юридик ва жисмоний шахсларнинг ихтиёрида мавжуд бўлган бўш пул маблағларидан самарали фойдаланишни таъминлайди. Молиявий инвестициялар жорий (қисқа) ва узоқ муддатли инвестицияларга ажратилади. Жорий (қисқа) инвестициялар – эркин сотиладиган ва бир йилдан кўп бўлмаган муддатда эгалик қилишга қаратилган қимматли қоғозлар, улар, одатда, бозор (ликвидли) қимматли қоғозлари, деб аталади. Инвестициялаш Инвестиция қилишда турлича воситалар қўлланилиши мумкин: пул, валюта, кредит, қимматли қоғозлар, мулк (моддий ва номоддий), турли товар-хом ашёлар ва ҳ.к. Булар ичида қимматли қоғозларга инвестиция қилиш инвесторнинг талабларини қондиришнинг энг самарали ва кенг тарқалган усулларидан бири ҳисобланади. Бошкарув таъсирининг усулларини таснифлаш масалалари бугунги кунда баҳсли бўлиб, бу айниқса ҳудудий бошқарув соҳасида яққол кўринади.2.Inovatsion faoliyat bosqichlari. Инвестиция фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш Ўзбекистон Республикасини ва унинг ҳудудларини ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг давлат вазифалари бажарилишини таъминлайдиган инвестиция сиёсатини амалга ошириш, инвестициялар самарадорлигини ошириш, Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги турли инвестиция объектларига қўйилмалар учун хавфсиз шарт-шароитларни таъминлаш мақсадида давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан амалга оширилади. Инвестиция фаолияти - инвестиция фаолияти субъектларининг инвестицияларни амалга ошириш билан боғлик бўлган ҳаракатлари мажмуаси тушунилади.Инвестиция фаолиятини йўлга қўйишда ҳар бир мулк эгаси биринчи навбатда ўз манфоатини кўзлаб ягона бир мақсадга, яъни фойда олишга ёки ижтимоий самара олишга интилади.Инвестиция фаолиятида инвестиция субъекти, инвестиция объекти, инвестор, емитент, инвестиция ресурслари каби тушунчалар мавжуд. Инвесторлар – фойда олиш мақсадида инвестиция фаолияти объектларига ўзининг маблағларини ва (ёки) қарз маблағларини ёхуд жалб қилинган бошқа инвестиция ресурсларини инвестиция қилишни амалга оширувчи инвестиция фаолияти субъектиўз капиталини инвестиция фаолияти объектларига инвестициялашни амалга оширувчи инвестиция фаолияти субъектидир.3.. Капитал қурилиш ва Капитал қўйилмалар тушунчаси. Капитал қурилиш ва капитал қўйилма тушунчалари бир-бири билан ўзаро чамбарчас боғлиқ тушунчалардир. Капитал қурилиш – асосий фондларни кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришнинг шаклларидан бири. Капитал қўйилмалар капитал қурилишни амалга оширишнинг молиявий манбаси ҳисобланади. Моҳият жиҳатидан янги қурилиш, кенгайтириш, таъмирлаш, техник қайта қуроллантириш ва амалдаги объектларни модернизация қилиш йўли билан ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш асосий фондларини барпо этиш жараёни капитал қурилишни англатади. Унинг ёрдамида жисмоний ва маънавий жиҳатдан эскирган асосий фондлар янгиланади. «Капитал қурилиш» тушунчаси адабиётларда ва амалиётда икки хил тарзда талқин қилинади:– моддий ишлаб чиқаришнинг тармоғи сифатида;– ишлаб чиқариш фаолиятининг тури сифатида.Капитал қурилиш соҳасида буюртмачи хизматининг (кейинги ўринларда — буюртмачи хизмати) асосий вазифалари, функциялари, ҳуқуқлари жавобгарлиги ва фаолиятининг ташкилий асосларини белгилайдиKapital (nem. Kapital; lot. capitalis — bosh, asosiy), sarmoya — keng ma'noda — o'z egasiga daromad keltirish xususiyatiga ega bo'lgan jami vositalar va mablag'lar; yangi qiymat keltiruvchi, o'zini o'zi ko'paytiruvchi qiymat. Tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun kishilar tomonidan yaratilgan resurslar; tor ma'noda — ishlab chiqarish vositalari ko'rinishidagi ishga qo'yilgan, ishlab turgan daromad manbai (ashyoviy K.). K.ning paydo bo'lishiga tovar ishlab chiqarish, tovar muomalasi dastlabki shart hisoblanadi. Bozorda o'ziga xos, alohida tovar — ish kuchining paydo bo'lishi bilan oddiy tovar ishlab chiqarish kapitalistik ishlab chiqarishga aylanadi, tovar ishlab chiqarishning shu davrida tovar muomalasidagi pul K.ga aylanadi

19-variant 1. Moliya bozori — oldisotdi obʼyekti pul (pulga tenglashtirilgan qogʻozlar) boʻlgan bozor. Bu bozorda moliya mablagʻlarini vaqtincha haq toʻlab ishlatish yoki ularni sotib olish yuzasidan boʻlgan munosabatlar; pul mablagʻlarining uni jamgʻarganlardan qarzga oluvchilarga oʻtishini taʼminlaydigan bozor institutlari. Ortiqcha mablagʻlarga ega boʻlgan xoʻjalik subʼyektlari oʻz moliyaviy resurslari ni mablagʻlarga muhtoj subʼyektlarga taklif qiladi. Moliya bozori banklarda, fond birjasida va auksionlarda oʻtkaziladi. Fond bozori, qimmatli qogʻozlar bozori — moliya bozorining kimmatli qogʻozlar emissiyasi va ularning oldisotdisi bilan shugʻullanadigan sohasi. Fond bozorining asosiy vazifasi: investitsiyalarni, yaʼni kengaytirilgan takror ishlab chiqarishga va texnika ravnaqiga zarur investitsiya mablagʻlarini toʻplash hamda taqsimlash; qimmatli qogʻozlar paketlaridan foydalangan hodda mulk egaligini oʻzgartirish; qimmatli qogʻozlar oldisotdisi yoʻli bilan bozorni qayta taqsimlash; qimmatli qogʻozlar chiqarish yordamida davlat qarzini moliyalashtirish va boshqalar.Fond birjasi - qimmatli qogʻozlar va boshqa moliyaviy vositalar oldisotdi qilinadigan birja; pul kapitali harakatiga xizmat koʻrsatadigan moliya bozorining dastaklaridan biri. Bozor infratuzilmasining muhim boʻgʻini, qimmatli qogʻozlar (davlat obligatsiyalari, korxonalar aksiya va obligatsiyalari, bank kredit biletlari, tijorat veksellari), valyuta oldisotdisi boʻyicha muntazam va tashkiliy faoliyat koʻrsatadi.Aksiyadorlar jamiyati – daromad topish maqsadida hissadorlik tamoyiliga binoan uyushgan sherikchilik jamiyati. Aksiyadorlar jamiyati boshqa sherikchilik korxonasidan farqliroq, muomalaga nominal qiymati koʻrsatilgan aksiyalar chiqarish va uni sotish yoʻli bilan tarqatish bunday jamiyatning moliyaviy negizini tashkil etadi. Aksiya egalari dividend shaklida daromad oladilar. Iqtisodiyotning real sektori– iqtisodiyotning moddiy va nomoddiy ne’matlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlari majmui, iqtisodiyotning moliya sektoriga tegishli bo‘lgan moliyaviy, kredit va valyuta operatsiyalari bundan mustasno.Iqtisodiyotning real sektori (real ishlab chiqarish sektori) yalpi ichki mahsulot yaratiladigan tarmoqdir. Qazib olish va qayta ishlash sanoati, qishloq xoʻjaligi, sanoat, maishiy va boshqa xizmatlar koʻrsatish korxonalaridan tashkil topgan sanoat ishlab chiqarishini oʻz ichiga oladi.

Investitsiya — (nemischa „Investition“, lotincha „Investio“) soʻzidan olingan boʻlib, asosan, ishlab chiqarishga uzoq muddatli qoʻyilmalar sarfi, yaʼni xarajatlar yigʻindisi deb talqin etilgan. Investitsiya — foyda (daromad) olish yoki ijtimoiy samaraga erishish maqsadida, davlat, xuquqiy va jismoniy shaxslar (investorlar) tomonidan cheklangan imkoniyatlardan samarali foydalanib, cheklanmagan extiyojni qondirish uchun iqtisodiyotning turli soxalariga maʼlum muddatga sarflangan barcha turdagi boyliklardir.Kapital (nem. Kapital; lot. capitalis — bosh, asosiy), sarmoya — keng ma'noda — o'z egasiga daromad keltirish xususiyatiga ega bo'lgan jami vositalar va mablag'lar; yangi qiymat keltiruvchi, o'zini o'zi ko'paytiruvchi qiymat. Tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun kishilar tomonidan yaratilgan resurslar; tor ma'noda — ishlab chiqarish vositalari ko'rinishidagi ishga qo'yilgan, ishlab turgan daromad manbai (ashyoviy K.) investitsiya siyosati — O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida va uning alohida tarmoqlarida investitsiyalarning zarur darajasini va tuzilmasini ta’minlashga, investitsiya faoliyati subyektlarining investitsiya manbalarini topishga va ulardan foydalanishning ustuvor tarmoqlarini aniqlashga yo‘naltirilgan investitsiyaviy faolligini oshirishga doir o‘zaro bog‘liq tadbirlar majmui; investor — foyda olish maqsadida investitsiya faoliyati obyektlariga o‘zining mablag‘larini va (yoki) qarz mablag‘larini yoxud jalb qilingan boshqa investitsiya resurslarini investitsiya qilishni
20-вариант1 - Investitsiyalar bilan shug'ullanayotganda, o'zingizning harakatlaringiz uchun aniq siyosatni ishlab chiqish va quyidagilarni aniqlash kerak: · Investitsiyaning asosiy maqsadlari (strategik yoki portfel xarakteri);· investitsiya portfelining tarkibi, qimmatli qog'ozlarning maqbul turlari; · Qog'oz sifati, portfelni diversifikatsiya qilish va boshqalar. ostida investitsiya portfeli investorga tegishli qimmatli qog'ozlar majmuini anglatadi. Odatda, bozorda sotiladigan qimmatli qog'ozlar risk/daromad nisbati bo'yicha baholanadi, uni boshqarish jarayonida yaxshilash maqsadga muvofiqdir. Bu munosabatlar fond bozorining turli tarmoqlari uchun baholanishi va kuzatilishi kerak. Portfel - bu turli darajadagi garov va tavakkalchilikka ega bo'lgan korporativ aktsiyalar, obligatsiyalarning o'ziga xos to'plami. Portfel odatda davlat tomonidan kafolatlangan foizli qimmatli qog'ozlarni o'z ichiga oladi, ya'ni. asosiy va joriy tushumlar bo'yicha minimal yo'qotish xavfi bilan. Portfel investitsiyasining asosiy vazifasi, odatda bitta qimmatli qog'oz uchun erishib bo'lmaydigan rentabellik va tavakkalchilik nuqtai nazaridan bunday investitsiya xususiyatlariga ega bo'lgan qimmatli qog'ozlar yig'indisini ta'minlashdan iborat. Portfelni shakllantirish jarayonida ma'lum xususiyatlarga ega yangi investitsiya sifatiga erishiladi. Shunday qilib, qimmatli qog'ozlar portfeli investor o'zi uchun maqbul xavf ostida kerakli rentabellikni ta'minlaydigan vositadir. Ushbu omillarning nisbati qimmatli qog'ozlar portfelining turini aniqlash imkonini beradi. 2- Lizing — bu kreditning pulsiz shakli boʻlib, odatda ishlab chiqarish vositalari va boshqa moddiy boyliklarni keyinchalik foydalanuvchilar tomonidan muntazam ravishda haq toʻlab borib, sotib olish sharti bilan uzoq muddatli ijaraga berish. Lizing (ing. lease foydalanish) — mashina, asbob-uskuna, transport vositalari, ishlab chiqarish inshootlarini uzoq muddatli ijaraga olish; uzoq muddatli foydalaniladigan tovarlar eksportini kreditlashning shakllaridan biri. L.ning, asosan, moliyaviy va oddiy turi bor. Moliyaviy L. — muayyan muddatga ijaraga beruvchining kapital harajatlarini toʻliq qoplashga yetarli toʻlovlardan iborat boʻlib, mulk egasiga bir miqdor foyda ham beradi. Oddiy L. — ijara davrida ijaraga olingan mulk qisman amortizatsiyalanadi. L. kompaniyasi asbob-uskunalar sotib olib, ularni ijarachi firmaga, odatda 1 yildan 10—15 yilgacha ijaraga beradi. L.da ijarachining shartnoma muddati tugagandan soʻng asbob-uskunlarni qoldiq qiymati boʻyicha sotib olish (bu holda egalik huquqi yangi sohibga oʻtadi); yangi kelishuv asosida shartnoma muddatini choʻzish; moddiy boyliklarni L. kompaniyalariga qaytarish va boshqa koʻzda tutilishi mumkin. Tomonlar L. shartnomasida koʻrsatilgan davr mobaynida uni buzishga haqi yoʻq. L. kompaniyalari mashina va usku-nalar sotib olish uchun shaxsiy va qarzga olingan mablagʻlardan foydalanadilar. Davlat, odatda, ularga bankdan qarz olishlari uchun imtiyozli sharoitlar yaratib beradi. Ijara (arab. — ijora) — 1) tarixiy-etnografik atama. Islom dini Tapkalgan davlatlarda yer egalari tomonidan yerni ishlash uchun dehqonlarga berish shartlaridan biri; yer egasining haqini pul bilan toʻlash. Yer egasi haqi hosildan ulush (natura tarzida) beriladigan boʻlsa muzoraʼa deb atalgan. 20-asrning 20-yillariga qadar Oʻrta Osiyoda ham keng rasm boʻlgan (qarang Korandalik); 2) mol-mulkni yollash va undan foydalanish boʻyicha shartnoma. Unga koʻra, bir tomon (I. beruvchi) ikkinchi tomon (I. oluvchi)ga maʼlum toʻlov, yaʼni I. haqi evaziga mol-mulkni vaq-tincha foydalanish uchun beradi. I. haqi mol-mulkning qiymati va keltiradigan daromadiga bogʻliq boʻlib, oʻzaro kelishuv bilan belgilanadi. 3 - Investitsiyalarning turlari
Tadbirkorlik faoliyatining obyektlariga investitsiyalar turli xil shakllarda amalga oshirilishi mumkin. Hisob, tahlil, rejalashtirish va nazorat uchun ular alohida belgilari bo‘yicha turkumlanadi. Pul mablag‘lari qo‘yilmasi obyektlari bo‘yicha real va moliyaviy investitsiyalarga bo‘linadi. Real investitsiyalar (kapital qo‘yilmalar) – mablag‘larni moddiy va HYPERLINK "https://hozir.org/nomoddiy-aktivlarni-auditi-nomoddiy-aktivlarga.html"nomoddiyHYPERLINK "https://hozir.org/nomoddiy-aktivlarni-auditi-nomoddiy-aktivlarga.html" aktivlarga (innovatsiyalarga) avanslashtirish Moliyaviy investitsiyalar – bu mablag‘larni davlat va korporativ (aksiyadorlik jamiyatlarining aksiyalari va obligatsiyalari) qimmatli qog‘ozlarga qo‘yish, maqsadli pul omonatlari, boshqa korxonalarning ustav kapitalig qo‘yilmalar. Ishtirok etish xarakteri bo‘yicha
bevosita va bilvosita moliyaviy investitsiyalarga bo‘linadi. Bevosita investitsiyalar investorni pul 
mablag‘larini qo‘yish obyektlarini tanlashda bevosita ishtirok etishini nazarda tutadi. Bilvosita 
investitsiyalar moliyaviy vositachilar – tijorat banklari, investitsiya kompaniyalari va fondlari, 
sug‘urta kompaniyalari orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy vositachilar yig‘ilgan mablag‘larni 
investor manfaatlarida samarali foydalanishni ta’minlash uchun o‘zining xohishi bo‘yicha 
joylashtiradi. O‘zining xizmatlari uchun ular haqlarini oladilar.
21-variant:1.Partfel Investitsiya haqida tushuncha. Портфель инвестициялар (портфоИио инвестментс) - шундай инвестицияларки, бунда капитални даромад олиш мақсадида корхоналарнинг акциялари, облигациялари ва бошқа қимматли қоғозларини сотиб олиш учун сарфланади. Бундай инвестициялар корхоналарнинг молиявий хўжалик фаолияти устидан назорат ўрнатиш ҳуқуқини бермайди. Портфел инвестицияда, яъни икинчи бозорда сотилувчи қимматли қоғозларни сотиб олишда, аслида зарар хажми сарфланган капитал суммасидан кам бўлади. 2. Xorijiy investitsiyalar mohiyati va amalga oshirish sabablari. Bir davlatdan boshqa davlatga daromad olish uchun yo’naltirilgan har qanday shakldagi mulkni to’la qonli ravishda xorijiy investitsiya deyishimiz mumkin. Ammo shunday mulk shakllari borki, biz ularni xorijiy investitsiya deya olmaymiz. Masalan, elchixona chet davlat mulki hisoblanadi, yoki xorijiy fuqaro shaxsiy uy sotib olsa bu xorijiy shaxs mulki hisoblanadi, lekin xorijiy investitsiya bo’la olmaydi. Xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir. 1998-yil 30-aprelda qabul qilingan «CHet el investitsiyalari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 3-moddasida «CHet ellik investorlar asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob’ektlariga qo’shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan, intellectual mulkka doir huquqlar, shuningdek chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O’zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb e’tirof etiladi». Xorijiy investitsiyalarining umumiy ta’rifi F. Xeniusning 1947-yil AQSHda chop etilgan tashqi savdo lug’atining 2-nashrida quyidagicha berilgan: «Xorijiy investitsiyalar – bu bir mamlakat hududidan ikkinchi mamlakat hududiga kiritilgan, eksport kilingan investitsiyalar 3Bozor sharoitida investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish yo'nalishlari O'zbekiston Respublikasi iqtisodiyotni barqarorlashtirish korxonalar ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun bir qancha tadbirlar hamda investitsiya dasturlari va loyihalarini ishlab chiqilmoqda. Hozirgi paytda investitsiyalarning tashkil etish va moliyalashtirish investitsiya siyosatining quydagi yo'nalishlariga asosan amalga oshirilmoqda: — tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish borasida aniq maqsadni ko'zlab siyosat o'tkazish, tovarlarni eksport qilishda xorij investitsiyalari uchun o'z daromadlaridan foydalanishlarida birmuncha imtiyozlar tartibini joriy etish; — xorijiy investitsiyalari asosan kapital manbalarini Respublika iqtisodiyotiga jalb etish uchun huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy shartsharoitlarini yanada takomillashtirish; — O'zbekistonga jahon talablari darajasidagi texnikalar olib keladigan iqtisodiyot tizimni rivojlantirishga yordam beradigan xorij investitsiyalariga nisbatan ochiq eshiklar siyosati o'tkazish. Hozirgi sharoitda Respublikada investitsiya bazasini rivojlantirish va chuqurlashtirish islohotlar strategiyasining muhim sharti bo'lib qoldi. O'zbekiston Respublikasi bir qancha rivojlangan mamlakatlar bilan qo'shma korxonalar barpo etmoqda. Hamkorlikda ishlab chiqarilgan mahsulotlar va tovarlar ichki bozorni ta'minlamoqda va eksport qilinmoqda. Ma'lumki, investitsiyalar budjet tomonidan yoki budjetdan tashqari manbalar tomonidan moliyalashtirilishi mumkin. Budjet tomonidan investitsiyalarni moliyalashtirilishiga umumdavlat va mahalliy budjetlarning loyihalarni moliyalashtirish nazarda tutiladi. Budjetdan tashqari manbalarga esa o'z moliyaviy mablag'lari, qarzga olgan mablag'lari, jalb qilingan moliyaviy mablag'lar, 23 budjetdan tashqari fondlarning mablag'lari va chet el investitsiyalari kiradi. Hozirgi kunda o'z mablag'lari bilan loyihalarni moliyalashtirish jahon amaliyotida keng tarqalgan. O'z mablag'lariga korxonaning foydasi, amortizatsiya ajratmalari, ichki xo'jalik rezervlari va boshqalar kiradi. Korxona o'z loyihalarini o'zi moliyalashtiradi degani — bu korxona rivojlangan, moliyaviy mabla yetarli korxona deganidir. Xullas, ikki guruhdan markazlashgan, ya'ni budjetdan tashqari manbalarning hissasi hozirgi kunda ortgani e'tirof qilinmoqda. Quyidagi 4-jadvalda investitsion resurslar tarkibi ko'rib o'tiladi. 4-jadval Investitsion resurslar tarkibi Guruhlar Davlat mablag'lari Korxona mablag'lari Tip O'z mablag'lari Jalb qilingan mablag'lar Qarz mablag'lari O'z mablag'lari Jalb qilingan mablag'lar Jalb qilingan mablag'lar Guruhlarda manbalarning tashkiliy tarkibi Davlat budjeti. Quyi budjetlar (mahalliy). Budjetdan tashqari fondlar (Pensiya fondi, bandlik fondi va boshqalar) Davlat kredit tizimi Davlat sug'urta tizimi Davlat qarzi (davlat tashqi va ichki qarzi, xalqaro kredit va boshqalar.) Korxonaning o'z investitsion mablag'lari Badallar, aksiyani sotish, qo'shimcha aksiyalarni emissiya qilish Rezident investitsion kompaniyaning investitsion resurslari, shuningdek, pay investitsion resurslari Rezident —sug'urta kompaniyalari investitsion resurslari Rezident — nodavlat pensiya fondi investitsion resurslari Bank, tijorat kreditlari, budjet va maqsadli kreditlar Xorijiy investorlarning investitsion mablag'lari, tijorat banklari, xalqaro moliya kredit institutlari, korxona, institutsional investorlarning kreditlar
22.1. Investitsiya institutlari bu-?{= qimmatli qog'ozlarni hayot siklidagi jarayonda sodir (talab) bo'ladigan xizmatlarni belgilangan tartibda ko'rsatish bo'yicha tadbirkorlik faoliyati ~ moliya bozorining fond segmentida qimmatli qog'ozlar bilan bog'liq operatsiyalar bo'yicha malakali xizmatlar ko'rsatuvchi moliyaviy institut ~ fond (qimmatli qog'ozlar) bozorida professional faoliyat ~ moliya bozorida investorlar uchun xizmat qilish faoliyati} Fond birjasi - qimmatli qogʻozlar va boshqa moliyaviy vositalar oldisotdi qilinadigan birja; pul kapitali harakatiga xizmat koʻrsatadigan moliya bozorining dastaklaridan biri. Bozor infratuzilmasining muhim boʻgʻini, qimmatli qogʻozlar (davlat obligatsiyalari, korxonalar aksiya va obligatsiyalari, bank kredit biletlari, tijorat veksellari), valyuta oldisotdisi boʻyicha muntazam va tashkiliy faoliyat koʻrsatadi. ..2investitsiya loyihasi – iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa foyda olish uchun investitsiyalarni amalga oshirishga yoxud jalb etishga qaratilgan, oʻzaro bogʻliq boʻlgan tadbirlar majmui;. Investitsiya loyihasi - bu boshlang'ich (g'oyalar) ning yakuniy ijrosidan ma'lum bir loyihani yakunlovchi barcha hujjatlar to'plamidir (biznesning ishlash ko'rsatkichlariga erishish). Qoida tariqasida, bunday loyiha amalga oshirishning bir necha bosqichlarini o'z ichiga oladi - sarmoyaviy, to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar, ekspluatatsiya, ekspluatatsiya va tugatish va tugatish. Investitsiya riski – ko‘zda tutilmagan sabablarga ko‘ra inves-
tit siya mablag‘larining samara keltirmasligi oqibatida moliyaviy yo‘qotish ehtimoli. Investitsiya riskini pasaytirish maqsadida investitsiya mablag‘ini sarf- lash oldindan puxta hisob-kitob qilinishi lozim. Bu investitsiya loyihasini ishlab chiqish orqali amalga oshiriladi 3. investitsiya faoliyati – investitsiya faoliyati subyektlarining investitsiyalarni amalga oshirish bilan bogʻliq harakatlari majmui; investitsiya faoliyatining ishtirokchisi – investitsiyalarning amalga oshirilishini buyurtmalarni bajaruvchi sifatida yoki vestorning topshirigʻi asosida taʼminlaydigan investitsiya faoliyati subyekti; Investitsiyalarni amalga oshirish shakllari uyidagilardan iborat: yuridik shaxslarni tashkil etish yoki ularning ustav fondlarida (ustav kapitallarida) ulushli tarzda, shu jumladan mol-mulk va aksiyalar (ulushlar) sotib olish yoʻli bilan ishtirok etish; konsessiyalarni olish, shu jumladan tabiiy resurslarni qidirish, oʻzlashtirish, qazib olish yoki ulardan foydalanishga doir konsessiyalarni olish, shuningdek mahsulot taqsimotiga oid bitimlarda ishtirok etish; mulk huquqini, shu jumladan intellektual mulk obyektlariga boʻlgan mulk huquqini, mualliflik huquqlarini, patentlar, tovar belgilari, foydali modellar, sanoat namunalari, firma nomlari va nou-xau, ishchanlik obroʻsini (gudvillni), shuningdek savdo va xizmat koʻrsatish sohasi obyektlariga boʻlgan mulk huquqini ular joylashgan yer uchastkalari bilan birgalikda olish; Oʻzbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan qimmatli qogʻozlarni, jumladan qarz majburiyatlarini olish; Investorlar qonun hujjatlariga zid boʻlmagan boshqa shakllarda ham investitsiyalarni amalga oshirishi mumkin. Investitsiya faoliyati investitsiyalar kiritishning turli shakllarini birlashtirish vositasida amalga oshirilishi mumkin.
23-вариант:1. Investitsiya fondi nimap-Investitsiya jamg'armasi bu qimmatli qog'ozlarni birgalikda sotib olish uchun ishlatiladigan ko'plab investorlarga tegishli bo'lgan kapital ta'minoti bo'lib, bunda har bir investor o'z aktsiyalariga egalik qilish va boshqarish huquqini saqlab qoladi.Investitsiya jamg'armasi sarmoyaviy imkoniyatlarning keng tanlovini, boshqaruvning katta tajribasini va sarmoyadorlarning mustaqil ravishda sotib olishlari mumkin bo'lgan narxlardan pastroq bo'lishini ta'minlaydi. Investitsion fondlarning turlariga o'zaro fondlar, birja ayirboshlash fondlari, pul bozori fondlari va to'siq fondlari kiradi.BOSH SAHIFA investitsiya fondi Investitsiya fondlari yordamida individual sarmoyadorlar fond aktivlarini qanday investitsiyalash kerakligi to'g'risida qaror qabul qilmaydi. Ular shunchaki fondni maqsadlari, xatarlari, to'lovlari va boshqa omillarga qarab tanlashadi. Fond menejeri fondni nazorat qiladi va u qaysi qimmatli qog'ozlarga, qancha miqdorda va qachon sotib olinishi va sotilishi kerakligiga qaror qiladi. Investitsiya fondi keng asosli bo'lishi mumkin, masalan, S&P 500-ni kuzatib boradigan indeks fondi yoki uni faqat kichik texnologiyalar aktsiyalariga mablag 'kiritadigan ETF kabi diqqat bilan yo'naltirish mumkin.
2 - Investitsiya moliyalashtirish manbasi sifatida lizing tashkilotning investitsiya faoliyatini moliyalashtirishning mohiyatidir. Lizing sub'ektlariga bunday faoliyatni amalga oshiradigan yuridik shaxs sifatida qaralishi mumkin, ya'ni shartnomada mulkni sotadi. Ushbu tomon lizing beruvchisi deb ataladi. Shunga ko'ra, ikkinchi tomon shartnoma bo'yicha mulkni oluvchidir. Kiralangan mulkni sotadiganlar orasida uskunalar va mashinalar ishlab chiqaradigan tashkilotlar kiradi.
Barcha lizing operatsiyalari ikkita asosiy guruhga bo'linadi: operatsion va moliyaviy lizing. Lizingning birinchi turi - lizing muddati to'liq qaytarib berishni nazarda tutmasligi kerak. Lizing beruvchi lizing oluvchining ijara xisobidan kelib chiquvchi xarajatlarni qoplamaydi. Moliyaviy lizing - bu to'liq qayta to'lovga ega bo'lgan operatsiya. Lizing to'lovlari xarajatlarni qoplaydi va lizing beruvchiga sobit foyda beradi. Lizing shaklidan foydalanishning asosiy ustunligi korxonalar uchun zarur bo'lgan uskunalarni bir martalik asosiy kapital xarajatlarisiz sotib olish uchun yaxshi imkoniyatdir.
3 - Ivestitsiyalar faoliyatining subyektlari bo’yicha ularni asosiy uch guruhga ajratish mumkin, ya’ni bular: - davlat investitsiyalari; - xususiy investitsiyalar; - chet el investitsiyalariga bo’lish mumkin. Davlat investitsiyalariga- shu davlatning davlat byudjeti va mahalliy byudjet shaklidagi mablag’larning bir qismini, ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlash, ijtimoiy va iqtisodiy o’sishni ta’minlash uchun joylashtirish tushuniladi Xususiy investitsiyalar esa – turli xil xususiy korxona va tashkilotlar, firmalar, tadbirkorlar hamda aholi tomonidan biror bir faoliyatga foyda olish maqsadida joylashtirgan mablag’lari kiradi. Bunda davlat va yuqori vazirligi bo’lmagan xususiy yuridik va jismoniy shaxslar, xo’jalik uyushmalari, jamiyatlar, shirkatlar shuningdek jamoat tashkilotlari va boshqa yuridik shaxslar va jismoniy shaxslar tomonidan mablag’lar ajratish yo’li bilan amalga oshiriladi. Chet el (xorijiy) investitsiyalar – bu chet eldan kirib kelayotgan mablag’lar oqimi hisoblanadi. Investitsiyaning ushbu turi ham davlat va xususiy turlarini o’z ichiga oladi. Bunda investitsiya faoliyati davlatlar, yuridik shaxslar va chet el fuqarolari tomonidan chet el investitsiyalarini berish yo’li orqali amalga oshiriladi.
24-вариант1. Investitsiya (lot. investio — oʻrash) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoklarga, ijtimoiyiqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzok, muddatli kapital kiritish (qoʻyish). Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra, I. kelajakda naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir. I. kapitalni muayyan muddatga bogʻlashni yoki band qilishni bildiradi. Bundan asosiy maqsad kapital qiymatini saklab qolish yoki boʻlmasa kapital qiymatini vaqtda oʻstirib borishdir. Iqtisodiy mazmuni jihatdan I. turli faoliyatlarga safarbar etilgan moddiy, nomoddiy boyliklar va ularga boʻlgan huquqlarni aks ettiradi. I. sifatida pul, qimmatli qogʻozlar (aksiya, obligatsiya, sertifikat, veksel), yer, bino, inshoot kabi boyliklar, intellektual mulk boʻlgan ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va b. ishlatiladi. I. loyihalariga mablagʻ qoʻyuvchilar — investorlar davlat, kompaniya, korxona, chet ellik fuqarolar, aholi va b. boʻlishi mumkin..Uning quyidagi turlari mavjud: davlat I.si — davlat byudjeti va moliya manbalari hisobidan kiritiladi; chet el I.si — xorijiy davlatlar, banklar, kompaniyalar, tad-birkorlar tomonidan kiritiladi; xususiy I. — xususiy, korporativ xoʻjalik va tashkilotlar, fukarolar mablagʻlari, shu jumladan, shaxsiy va jalb qilingan mablagʻlar hisobidan qoʻyiladi. I. qoʻyilish shakliga qarab moliyaviy (portfel) va real (ishlab chiqarish) I.ga boʻlinadi. Moliyaviy (portfel) I. — aksiya, obligatsiya va b. qimmatli qogʻozlarni sotib olishga qoʻyiladigan I., ; real I. — moddiy i. ch. (sanoat, q.x., qurilish va b.) soxa-siga, moddiy-ashyoviy faoliyat turlariga uzok, muddatli mablagʻlar qoʻyish shakllarida amalga oshiriladi. Jahon tajribasida I.ni moliyalashtirish turli usul va shakllarda, shu jumladan, korxonalarni aksiyadorlashtirish va aksiyalarni joylashtirish, byudjet mablagʻlari, bank kreditlari, lizing , bevosita chet el I.lari, ipoteka, byud-jetdan tashqari maxsus fondlar, amortizatsiya va xoʻjalik yuritish subʼyektlarining boshqa mablagʻlari hisobiga amalga oshiriladi. Investitsiya institutlari bu-?{= qimmatli qog'ozlarni hayot siklidagi jarayonda sodir (talab) bo'ladigan xizmatlarni belgilangan tartibda ko'rsatish bo'yicha tadbirkorlik faoliyati~ moliya bozorining fond segmentida qimmatli qog'ozlar bilan bog'liq operatsiyalar bo'yicha malakali xizmatlar ko'rsatuvchi moliyaviy institut~ fond (qimmatli qog'ozlar) bozorida professional faoliyat~ moliya bozorida investorlar uchun xizmat qilish faoliyati} 2. Lizing - bu qapital quyilmalarini moliyalashtirishning uziga xos shakli bulib, mulklarni ijaraga olish shakli bilan uxshashliq tomonlarga ega. Iqtisodiy munosabatlarning ijara shaklida, mulkni ijaraga oluvchi, mulk egasiga yoqi moliya muassasasiga iste’mol qilingan qiymatni, ijara foizini va banq tulovini tulab boradi. Lizing shaklida esa mulkdan foydalanuvchi bir vaqgning uzida, xam texnika vositasi yoqi usqunalarni xarid qilishni, xam xaridni moliyalashtirishni amalga oshiradi. Lizingga mol oluvchi uz-uzidan bir qancha ustunliqlarga - imtiyozlarga ega bulib qoladi, chunonchi:■ korxona mulkiga solinadigan soliq miqdori qamayadi, chunqi lizing obyeqtlari qiymati lizing shartnomasi muddati tu- gab, mulk uning ixtiyoriga uttandan qeyingina mulkni uz balansa aqtivida aqs etgiradi. Bungacha usha qiymat lizing beruvchining balansida turadi; ■ foyda soligi mivdori qamayadi, chunqi lizing tulovlari maxsulot tannarxiga qiradigan xarajatdir. Bundan tashqari, lizing oluvchida buxgalteriya xisobi soddalashib, soliqning bir qismini tulash va qarzni xisoblash lizing qompaniyasi zimmasida buladi; ■ lizing mulkini sotuvchi, lizing operatsiyalarida qatnashar eqan, maxsulot ishlab chiqarishni qaytadan boshlashga, xatto uni qengaytirish imqoniyatiga ega buladi, xamda maxsulot sotishdan va lizing usqunasiga extiyot qismlar sotishdan, bu usqunalarga servis xizmati ko’rsatishdan va uni taqomillashtirishdan daromadi or- tadi. 3. Investitsion faoliyatni moliyalashtirish manbalari.Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning asosiy va aylanma ishlab chiqarish fondlariga investitsiyalarni moliyalashtirishning o`ziga xos manbalari shakllantirilgan bo`lib bunday manbalari korxonalarning o`z o`zini moliyalashtirish tamoyillariga asoslangan holda quyidagi manbalari mavjuddir:1. Korxona va jismoniy shaxslar jamgarmalari;2. Bank kreditlari xisobiga moliyashtiriladigan investitsiyalar:aShunday qilib, investitsiya faoliyati o’zining aniq tasniflash mezonlari va yo’nalishlariga ega bo’lgan faoliyat turi sifatida uni moliyalashtirish quyidagi:– qimmatli qog’ozlar bozori orqali moliyalashtirish;– xorijiy investitsiyalar asosida moliyalashtirish;– tijorat banklari va xalqaro moliya institutlar mablag’lari hisobidan ulush qo’shish orqali moliyalashtirish mexanizmi yoki kredit liniyalari orqali moliyalashtirish;– sinditsiyalashtirilgan kreditlar asosida moliyalashtirish mexanizmi;– investitsiyalarni loyihaviy moliyalashtirish mexanizmi;– venchurli moliyalashtirish;– korporativ moliyalashtirish;– lizing orqali moliyalashtirish kabi mexanizmlar majmui hisobiga amalga oshiriladi.