O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
JIZZAX FILIALI
“AMALIY MATEMATIKA”
FAKULTETI
“IQTISODIYOT” YO’NALISHI
“IQTISODIY TA’LIMOTLAR
TARIXI” FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
TAYYORLADI: 925-21 GURUH TALABASI
F.RAXMATULLAYEV
Qabul qildi: R.XUDAYAROV
Mavzu:
Vilyam Petti asarlari, uning merkatilizmga munosabatlari
Reja:
Kirish
1.V.Petti haqida ma’lumotlar.
2.V.Petti asarlaridagi iqtisodiy munosabatlar.
3.V.Petti asarida ilgari surgan ijtimoiy siyosiy munosabatlar
4.Pettining asarlarining qiymati ularning jamiyat hayotiga qo’shgan hissasi.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
P.ning "Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir" degan fikri butun
dunyo iqtisodchilari tomonidan tan olinadi. P. tovarlar qiymatini ularni ishlab
chiqarish uchun sarflangan mehnat bilan aniqlash nuqtai nazaridan qoʻshimcha
qiymatnint kelib chiqishi muammosini hal etishga urindi. Uning fikriga kura, renta
qoʻshimcha qiymatning umumiy shakli boʻlib, yer rentasi va pul rentasi (foiz) tar-
zida namoyon boʻladi. P. differensial yer rentasi muammosini iqtisodchi olimlar
orasida birinchi boʻlib oʻrgandi, yerning bahosi toʻgʻrisidagi masala ham P.
tomonidan ilmiy jihatdan toʻgʻri qoʻyildi. P. davlat statistika xizmati tuzish zarurligi
masalasini koʻtardi va statistik maʼlumot toʻplashning ayrim yoʻnalishlarini belgilab
berdi.
Olimning tadqiqot usulida empirizm elementlari (unsurlari) bo'lishiga
qaramasdan (bu masalan, er bahosini talqin etishda ko'rinadi), davlatning iqtisodiy
faoliyatga aralashuvini qisman qo'llaydi (mamlakatdagi savdogarlar sonini
qisqartirishni talab etadi), u asosan erkin iqtisodiyot (laisser faire) prinsiplarini
qo'llaydi va merkantilistlardan farqli ravishda pul muomalasi va savdoni
erkinlashtirish tarafdori bo'lgan. U o'z tadqiqotlarida bir qancha metodik (shartli)
soddalashtirishlardan foydalaniladi:
Qiymat nazariyasi bilan daromadlar, ish haqi va renta to'g'risidagi
nazariyalar bevosita bir-biriga bog'liq. V.Petti boshqa (D.Rikardo, T.Maltus) klassik
maktab vakillari kabi, ish kuchini emas, balki mehnatni tovar deb hisobladi (aslida
ish kuchi ham tovardir).
V.Pettining «Siyosiy arifmetika» asari to'la ravishda uning vafotidan keyin
bosilib chiqdi (kitob uning o'g'li lord Shelbern tomonidan nashr etilgan). Buning
sababi shuki, unda Angliya va Fransiyani chog'ishtiruvchi ma'lumotlar bor edi. Bu
asar yangi fan - statistikaga asos soldi. Bu davrda hali bu tushunchaning o'zi yo'q edi
(«statistika» so'zi XVIII asr oxirida paydo bo'ldi).
PETTI (Petty) Uilyam (1623.26.5, Romsi shahri, Xempshir — 1687.16.12,
London) — ingliz klassik siyosiy iqtisodining asoschisi. Leyden, Parij va Oksford
universitetlarida tibbiyotdan taʼlim olgan. U serqirra qobiliyatga ega boʻlib, 1647-
yilda nusxa koʻpaytiradigan mashina ixtiro qilgan. 1649-yilda fizika doktori ilmiy
darajasini olgan, 1651-yilda musiqa va anatomiyadan professor P. yirik yer egasi
edi. P. Angliyada 17-asrda boʻlib oʻtgan burjua inqilobidan keyin oʻz hokimiyatini
mustahkamlab olgan ingliz burjaziyasining nazariyotchisi sifatida tanildi. "Soliqlar
va yigʻimlar haqidagi risola" (1662), "Soʻz donishmandlarga" (1665)
"Irlandiyaning siyosiy ana-tomiyasi" (1672), "Pul haqida soʻz" (1682), "Siyosiy
arifmetika" (1683) kabi asarlarida qiymatning mehnat nazariyasini asoslab berdi.
P. merkantilistlardan farqli ravishda, boylik manbai muomala sohasida emas,
ishlab chiqarishda deb hisoblagan. P. jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotini obʼyektiv
qonunlarga bogʻliq deb qaraydi, lekin ijtimoiy va iqtisodiy qonunlar tabiat
qonunlariga oʻxshash abadiy va uzgarmasdir, deb izohlaydi. P. iqtisodiy
hodisalarni tahlil qilishda tabiatshunoslik fanlarining tadqiqot usullaridan
foydalandi va uni statistik tahlil bilan toʻldirdi. P. mehnatning qiymat nazariyasini
birinchi boʻlib asoslab bergan.
P.ning "Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir" degan fikri butun
dunyo iqtisodchilari tomonidan tan olinadi. P. tovarlar qiymatini ularni ishlab
chiqarish uchun sarflangan mehnat bilan aniqlash nuqtai nazaridan qoʻshimcha
qiymatnint kelib chiqishi muammosini hal etishga urindi. Uning fikriga kura, renta
qoʻshimcha qiymatning umumiy shakli boʻlib, yer rentasi va pul rentasi (foiz) tar-
zida namoyon boʻladi. P. differensial yer rentasi muammosini iqtisodchi olimlar
orasida birinchi boʻlib oʻrgandi, yerning bahosi toʻgʻrisidagi masala ham P.
tomonidan ilmiy jihatdan toʻgʻri qoʻyildi. P. davlat statistika xizmati tuzish
zarurligi masalasini koʻtardi va statistik maʼlumot toʻplashning ayrim
yoʻnalishlarini belgilab berdi.
Pettining «Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir» degan fikri
butun dunyo iqtisodchilari tomonidan tan olinadi. Petti tovarlar qiymatini ularni i.
ch.
uchun
sarflangan
mehnat
bilan
aniqlash
nuqtayi
nazaridan qoʻshimcha qiymatnint kelib chiqishi muammosini hal etishga urindi.
Uning fikriga kura, renta qoʻshimcha qiymatning umumiy shakli boʻlib, yer rentasi
va pul rentasi (foiz) tar-zida namoyon boʻladi. Petti differensial yer rentasi
muammosini iqtisodchi olimlar orasida birinchi boʻlib oʻrgandi, yerning bahosi
toʻgʻrisidagi masala ham Petti tomonidan ilmiy ji-hatdan toʻgʻri qoʻyildi.
Petti davlat statistika xizmati
tuzish
zarurligi
masalasini
koʻtardi
va
statistik maʼlumot toʻplashning ayrim yoʻnalishlarini belgilab berdi.
2.V.Petti XVII asrdagi eng taniqli shaxslar qatoridan o'rin oladi (Mak-
Kulloxning 1845 yilda bergan bahosi). U iqtisodiyotni o'rganishda yangi usulni
qo'lladi, ko'rinib turgan voqealarni sharxlashdan ularning mohiyatini tahlil etishga
o'tdi. V.Petti tadqiqot predmeti sifatida ishlab chiqarish sohasi muammolarini tahlil
etishdir. Uning fikricha, boylik paydo bo'lishi va ko'payishi faqat moddiy ne'matlar
yaratish sohasida ro'y beradi, bu jarayon savdo va savdo kapitalining hech qanday
ishtirokisiz bo'ladi.
Olimning tadqiqot usulida empirizm elementlari (unsurlari) bo'lishiga
qaramasdan (bu masalan, er bahosini talqin etishda ko'rinadi), davlatning iqtisodiy
faoliyatga aralashuvini qisman qo'llaydi (mamlakatdagi savdogarlar sonini
qisqartirishni talab etadi), u asosan erkin iqtisodiyot (laisser faire) prinsiplarini
qo'llaydi va merkantilistlardan farqli ravishda pul muomalasi va savdoni
erkinlashtirish tarafdori bo'lgan. U o'z tadqiqotlarida bir qancha metodik (shartli)
soddalashtirishlardan foydalaniladi:
• muomala sohasining ishlab chiqarishga teskari ta'siri inkor etiladi;
• pul va tovar bozorlarining o'zaro bog'liqligi ko'zda tutilmaydi;
• tovarlar va xizmatlar qiymati (qimmati) paydo bo'lish tabiatida xarajatlar
xarakteristikasi (sabab-oqibat prinsipi) qo'llaniladi;
• ish haqini ishchi mehnati bahosi sifatida talqin etish, oqibatda erkin
raqobat sharoitida ish haqining minimal bo'lishi va boshqalar.
U iqtisodiy jarayonlarga xos ichki qonuniy aloqalar va ularning sababiy
munosabatlarini ko'rsatishga intildi. Uni «
faqat tabiatda ko'rinarli asosga ega
bo'lgan sabablargina
» qiziqtirar edi. Petti iqtisodiyotga tabiatshunoslikda
qo'llaniladigan usulni kiritib, shu bilan birga iqtisodiy tahlilning statistik usulidan
ham keng foydalandi.
V.Pettining dastlabki asarlarida merkantilistlarning ta'siri ancha kuchli
bo'lgan, ammo keyingi «
Do'stlaringiz bilan baham: |