1 V bob. O‘rnatilgan tizimlarda kiritish/Chiqarish

---

 
1 
V bob. O‘RNATILGAN TIZIMLARDA KIRITISh/ChIQARISh 
 
Kiritish/chiqarish (k/ch) komponentlari o‘rnatilgan tizim platalariga ulangan 
kiritish/chiqarish qurilmalariga axborotni jo‘natish va ulardan axborotlarni qabul 
qilib olishga javobgandir. K/Ch platasi, kiritish qurilmalaridan etakchi protsessorga 
ma’lumotlarni keltirish uchun mo‘ljallangan, kiritish komponentlaridan; etakchi 
protsessordan axborotlarni olib chiqarish qurilmasiga etkazuvchi, chiqish 
komponentidan; 
yoki 
ikkalasini 
ham 
vazifasini 
bir 
paytda 
bajaruvchi 
komponentdan tashkil topgan bo‘ladi (6.1-rasm). 
6.1-rasm. Birinchi kompyuterlarda bitli shinadan foydalanish arxitekturasi. 
U o‘z navbatida platada o‘yilgan keng egiluvchan ko‘p simli yoki asosiy plata 
raz’yomlaridan chiquvchi alohida simli o‘tkazish liniyalaridan iborat. 
Birinchi avlod mikroprotsessor shinalari kiritish/chiqarish qurilmalarida
foydalanishni boshlaydigan bo‘lsak Birinchi marta 1980 yilda IBM kompaniyasi 
tomonidan kompyuterlarga shina ISA (Industry Standard Architecture) o‘rnatish 
va plata ISA 8-bitnli, 16-bitnli malumotlarni uzatgan. O‘rnatilgan qurilmalarda 
PC/104 versiyasi quvvati yuqori bo‘lib, plata bilan bog‘liqligi va stekni 
joylashuvini yuqori quvvatda amalga oshiradi. Extended Industry Standard 
Architecture (EISA) oxirgi versiyasi shina ISA 32-bitgacha bo‘lgani keng 
tarqalgan.
Har qanday elektromexanik tizim o‘rnatilgan tizim platasiga o‘lanishi va k/ch 
qurilmasi sifatida faoliyat olib borishi mumkin. 

---

 
2 
6.2-rasm. 30 pinli SIMM ko‘rinishi (single in-line memory module – bir 
tomonlama xotira moduli) 
 
6.3-rasm. 168 pinli DIMM ko‘rinishi (dual in-line memory module, ikki 
tomonlama xotira moduli)

---

 
3 
6.4-rasm. Fon Neyman arxitekturasiga asoslangan kiritish/chiqarish blok-
sxemasi . 
Kiritish/chiqarish yuqori darajali guruh bo‘lib, chiqarish qurilmalari kichik 
ostguruhlariga, 
kiritish 
qurilmalari 
kichik 
ostguruhlariga 
va 
ikkala 
kiritish/chiqarish qurilmalar kichik ostguruhlariga bo‘linishi mumkin. Chiqaruvchi 
qurilma k/ch platasidan ma’lumotlarni qabul qilib olib, qaysidir ma’noda 
printerlarga, disklarga yoki monitorlarga yoki yonib o‘chuvchi LED chiroqlariga 
inson ko‘rishi uchun uzatadi. Sichqoncha, klaviatura yoki boshqaruv pulьti kabi 
kiritish qurilmasi k/ch komponentlariga ma’lumotni uzatadi. Ba’zi k/ch qurilmalari 
ikkala vazifani bir paytda bajaradi, masalan: tarmoq qurilmasi ma’lumotni 
internetdar qabul qilib va jo‘natishi mumkin. Kiritish/chiqarish qurilmasi 
o‘rnatilgan plataga klaviatura yoki masofaviy boshqaruv pulьti kabi simli yoki 
simsiz ma’lumot uzatish muhiti orqali ulanishi mumkin yoki LED chiroqlari kabi 
o‘rnatilgan plataning o‘zida joylashgan bo‘ladi.