1. Usullarning umumiy tavsifi Tig‘li asboblar bilan ishlov berish

Xoninglash — jilvir qayroqchalar bilan teshiklarga toza ishlov berish jara- yonidan iborat; teshik shaklini katta aniqlikka yetkazadi, yuzasi g‘adirbudurligini sezilar-sezilmas darajaga olib keladi va kam deformatsiyalangan qatlam qoldiradi. Biroq teshib og‘ib ketgan bo‘lsa, xoninglash uni to‘g‘rilay olmaydi. Bu ishni oldingi ishlovda to‘g‘rilash lozim bo‘ladi.
Xoninglash silindrsimon maxsus kallak (xon) yordamida bajariladi. Uning ichiga radius yo‘nalishi bo‘yicha bir tekis kengaya oladigan qilib qayroqchalar o‘rnatilgan. Kallak qayroqchalari bilan birga teshik ichida borib-kelib va ayni paytda, aylanib turadi. Natijada teshik yuzasida ingichka izlar — to‘r hosil qiladi. Detal ishlayotgan paytda to‘r ichini moy qoplab olganidan ishqalanishni va yeyilishni kamaytiradi. Avtomobil va traktor dvigatellarining silindrlari, silindrlar blokidagi vkladishlar o‘rnatiladigan teshiklar, stanoklarning orqa babkasidagi pinol teshigi, havoni siqib haydab beruvchi mexanizm (êîìïðåññîð)larning silindrlari va sh.k. xoninglanadi. Bir tomoni berk teshiklarga ham ishlov berish mumkin, faqat, bunda qayroqchalar harakatini cheklamaslik maqsadida halqa ariqcha qoldirish kerak.
Xoninglashning hozirgi zamon darajasida diametri 6 mm dan 500 mm va undan kattaroq teshiklarga ishlov berish mumkin. Teshikning uzunligi o‘z diametridan kichkina bo‘lishi ham, 1 m va undan ortiqroq bo‘lishi ham mumkin. Diametri uncha katta bo‘lmagan teshiklarga ishlov berishda silliqlashga qaraganda xoning lash samaraliroq. Xon (kallak)ning qayroqchalari kesish jarayonida yaxshi ishtirok etadi — bir vaqtning o‘zida ishlaydigan qiruvchi donalar soni silliqlovchi g‘ildiraknikiga qaraganda 400 martagacha ko‘p, biroq aylanish tezligi taxminan 60 marta kam. Uzun teshiklarga xon bilan ishlov berish uncha qiyin emas, konsol holda o‘rnatilgan silliqlovchi g‘ildirak esa SMAD tizimining qattiqligini ancha kamaytirib yuboradi, natijada unumdorlik va aniqlik pasayadi. Bundan tashqari, xonning qayroqchalari ishlov berilayotgan yuzaga katta bosim bermaydi: 0,2—1,5MPa (2—15 kg/sm²); kesish mintaqasidagi harorat 50—150°C oraliqda bo‘lgani sababli, deformatsiyalangan qatlam sezilmas darajada bo‘ladi.
Xonning konstruksiyasi 1-rasmda ko‘rsatilgan. Korpus (1)ning aylanasi bo‘ylab to‘rtta tutqich (2) joylashgan. Ularga qayroqchalar (3) yopishtirilgan. Tutqichlar — suruvchi detallar (4)ga o‘rnatilgan. Ular markaziy tayoqchaning ikkita konus yuzasiga tayanib turadi.
Stanokning gidravlik tizimi bilan ulangan shtok (6) markaziy tayoqchani suradi. Shunda uning ikkita konusli yuzasi suruvchi detallarni o‘zi bilan birga harakatga keltiradi, natijada qayroqchalar (3) radius bo‘yicha tashqariga turtib chiqadi va yuza xoninglanadi.