1. Умумий маълумотлар Шамолнинг геологик иши Умумий маълумотлар

расм. Бархан қумлари. http://dic.academic.ru

Шамолнинг геологик иши саҳроларда ва яримсаҳроларда жуда яққол ифода-ланган бўлади. Бунда катта майдонларни эгаллаган қумли барханлар ҳосил бўлади (118-расм). Саҳролар Антрактикадан ташқари барча континентларнинг қуруқ ва ўта қуруқ иқлимли вилоятларида тарқалган. Улар иккита минтақани ташкил этиб, шимолий ва жанубий яримшарларда 10 ва 45°кенгликлар орсида жойлашган.

Саҳроларда жуда кам ёмғир ва қор ёғади (йилига 200 мм дан кам). Қуруқ ҳаво ёғин-сочинлар миқдоридан 10-15 марта ортиқ бўлган намликни буғлантириши мумкин. Бундай кучли буғланиш сабабли капилляр бўшлиқлар орқали доимо сизот сувларининг ер юзасига қараб вертикал ҳаракати содир бўлади. Бу сувлар тупроқдан темир ва марганецнинг оксидли бирикмаларини эритиб олиб чиқади ва қояли тоғ жинсларининг юзасида қўнғир ёки тим қора рангли юпқа пленка ҳосил қилади. Улар «саҳро тобланиши» дейилади.
Шамол ишининг характери бўйича саҳролар дефляцион ва ак­кумулятив турларга ажратилади.
Дефляцион саҳролар (Африкада гаммада, Ўрта Осиёда қир деб юритилади). Улар ғаройиб шаклларга эга бўлган қоялардан ёки қояли тошларнинг тўпламларидан иборат бўлади.

расм. Дефлацион саҳро (Монументлар водийси).

Бундай саҳроларга АҚШдаги Монументлар водийси (119-расм) ва Калахари саҳросини (Kalahari Desert) мисол қилиб кўрсатса бўлади. Калахари Жанубий Африкадаги қўшни Ботсвана, Намибия, ЖАР давлатлари ҳудудларида жойлашган.
Калахари – йирик саҳролардан бири бўлиб, унинг 600 минг км² ли катта қисми Ботсвана ҳудудида жойлашган.
Калахари саҳросидаги қумлар асосан қизил, қизғиш-қўнғир, пушти рангларга эга. Калахари чеккаларида ўсимликлар ўсади ва ҳайвонлар яшайди. Саҳро шу номли ботиқликда жойлашган.