1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

II. Türk dillərinin fonetikasına dair məlumat. Mah-
mud Kaşqarlı türk dillərinin fonetik sistemi üzərində bö-
yük axtarışlar aparmış, səs, hadisə və qanunlarına dair 
külli miqdarda fakt toplamışdır. Alim əsərdə türk dilləri-
nin səsləri haqqında məlumat verir, bu dillər üçün səciy-
yəvi olan səsləri fərqləndirir. O, türk dillərinə xas olan 
ƞ
 
, 
1
А.Н.Кононов. Махмуд Кашгарский и его «Дивану лугат ит-турк», «Советская тюрко-
логия», №1, Баку, 1972.
2
Yenə orada.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
57
F tip li səslərin tələffüzünə toxunur, bunları qeyri-millət-
lərin nümayəndələrinin tələffüz edə bilmədiyini göstərir.
Mahmud Kaşqarlı ilk dəfə olaraq türk dillərində ahəng 
qanununun olmasını aşkar etmişdir. O, dildə saitlərin sait-
lərlə, saitlərin samitlərlə və hətta samitlərin samitlərlə hə-
mahəngləşdiyi halları incəliyi ilə qeyd edə bilmişdir
1
.
Mahmud Kaşqarlının fonetikaya dair fikirləri türk dil-
lərinin tarixi fonetikasını yaratmaqda ən yararlı mənbədir.
III. Türk dillərinin lüğəvi vahidləri və onların seman-
tikasına aid məlumat. Mahmud Kaşqarlı bu əsərində, 
əsasən, Orta Asiyadakı türk dillərinə aid minlərlə lüğəvi 
vahid toplamışdır. Tədqiqatçı lüğətə xalis türk mənşəli 
sözləri daxil etməyi nəzərdə tutmuşdur. Sözlər qeydə alı-
nanda və onun elmi şərhi verilərkən həmin leksik vahidin 
hansı dilə mənsub olduğu və necə işləndiyi göstərilir.
Lüğətə daxil edilmiş sözlər insan fəaliyyətinin müxtə-
lif sahələri ilə bağlıdır. Buna görə də bu əsər hər hansı bir 
sahənin deyil, türk xalq dillərinin əhatəli lüğətidir. Mahmud 
Kaşqarlı lüğətdə sözləri şərh edərkən onların semantik cəhə-
tini nəzərdən qaçırmır, bu və ya başqa lüğəvi vahidin hansı 
mənanı ifadə etdiyini nümunələr əsasında aydınlaşdırır.
Lüğətdə leksik material şərh edilərkən diqqəti cəlb 
edən məsələlərdən biri də sözlərin hərfin sayına görə (iki, 
üç, dörd, beş, altı hərfli sözlər) qruplaşdırılmasıdır
2
. Bu 
məsələdə ərəb yazısının xüsusiyyətləri əsas götürüldüyün-
dən sözlərin çoxunda səslə hərfin miqdarı qeyri-bərabərdir. 
Məsələn, dörd hərfliyə yağmur sözü misal göstərilmişdir.