1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

Burun boşluğu. Burun boşluğu ağız boşluğunun üstün-
də yerləşir. Bunları bir-birindən damaq ayırır. Burun boşlu-
ğunun arxa hissəsi oval formalı deşiklərlə udlaq boşluğu ilə 
əlaqələnir. Bəzi səslərin tələffüzündə hava axını həmin de-
şiklərdən burun boşluğuna keçir və oradan da xaricə çıxır. 
Burun boşluğunun divarları qığırdaq və sümükdən ibarət-
dir. Buna görə də səsin tələffüzü zamanı burun boşluğunun 
quruluşunda heç bir dəyişiklik baş vermir. Bu və ya başqa 
bir səsin yaranmasında burun boşluğunun iştirakı yumşaq 
damağın hərəkətindən asılı olur. Bu üzv yumşaq damağın 
vasitəsilə səsin tələffüzündə ya tam iştirak edir, ya da bu 
prosesdən əsasən təcrid olunur. Burun boşluğunun iştirakı 
ilə formalaşan danışıq səslərində (məsələn, m, n səslərində) 
fərqləndirici burun çalarlığı meydana çıxır. Burun tələffüzü 
pozulduqda səs tutqun olur və xoşagəlməz tıntınlıq yaranır. 
Ümumiyyətlə, aydın və rəvan nitq üçün danışıq üzvü kimi 
burun boşluğu çox vacibdir.
Burun boşluğunun rezonator vəzifəsi ikidir. Bunlar-
dan biri səsi qüvvətləndirməkdən, digəri isə bəzi səslərə 
burun çalarlığı verməkdən ibarətdir.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
391
Danışıq səslərinin yaranmasında, müxtəlif şəkil alma-
sında ağız olduqca mühüm rol oynayır. Ağız bir neçə üzv-
dən ibarətdir: ağız boşluğu, dil, dişlər, yuvaqlar, damaq, dilçək, 
dodaqlar, çənələr. Səsin tələffüzündə bu ağız üzvlərinin hər 
biri müəyyən zəruri vəzifə yerinə yetirir.
Ağız boşluğu. Ağız boşluğu arxadan udlaq boşluğu ilə 
hüdudlanır. Bu, öz forma və həcmini daha çox dəyişən üzv-
dür. Ağız boşluğu dilin hərəkəti ilə qeyri-bərabər hissələrə 
bölünür, alt çənənin aşağı düşməsi ilə daralır, ordun daxili 
əzələlərinin hərəkəti ilə eninə dəyişilir və s. Ağız boşluğu 
rezonatorların ən başlıcasıdır. Belə ki, nitq səsləri burada 
formalaşır. Ağız boşluğu səsin müxtəlif formaya düşməsi 
üçün, bir növ, laboratoriyadır. Ağız boşluğu udlaq boşlu-
ğundan gələn zəif səsləri qəbul edərkən üz vəziyyətini də-
yişməklə onları müəyyən qədər qüvvətləndirir və müxtəlif 
rəngə salır. Dildəki sait və samitlər, onların müxtəlif növlə-
ri, əsasən, ağız boşluğunun fəaliyyəti nəticəsində yaranır. 
Deməli, ağız boşluğunun rezonator vəzifələrindən biri sə-
sin formalaşmasına xidmət 
etməkdir.
Səsin yaranması və for-
malaşmasında nitq rezona-
torlarının (ağız, burun, ud-
laq boşluqları) rolu müxtəlif 
olur, lakin vəhdət halında 
fəaliyyət göstərirlər.
Dil. Danışıq səslərinin 
formalaşmasında iştirak 
edən çox mühüm üzvlər-
dən biri dildir. Dil mürək-
kəb əzələlər sistemindən 
ibarətdir. Bu əzələlərin bir 
qrupu ancaq dilin gövdəsi-