1. Tuzlarning gidrolizi Gidroliz darajasi Konstantalarga oid masalalar Foydalanilgan adabiyotlar. Tuzlar gidrolizi

CH₃COONa +H₂O = CH₃COOH + NaOH

CH₃COO^- + +H₂O = CH₃COOH + OH^-

( 1-b)_*C bC bC

[ CH₃COOH] [OH^-] bCbC b²C

K_g=-----------------------------= --------------=----------

[CH₃COO^-] ( 1-b)_*C ( 1-b)
b²C

K_g=--------------;

( 1-b)
Agar gidrolizlanish darajasi juda kichik bo’lsa, 1 - b = 1 bo’ladi va formula soddalashadi:


K_g

K_g= b²C ; b²= --------------

C
Demak, gidroliz darajasi kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlarning konsentratsiyasi qancha kichik bo’lsa gidroliz darajasi shuncha yuqori bo’ladi.
Agar kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuzlarning gidrolizlanish tenglamasi qarab chiqilsa:

NH₄Cl+H₂O= NH₄OH + HCl

NH₄⁺ +H₂O = NH₄OH + H⁺

(1- b)C bC bC

[NH₄OH] _*[ H⁺] bC  bC b²C² b²C

K_g= ------------------- = ---------------= -------------= --------------

[NH₄⁺] (1- b)C (1- b)C (1- b)
b²C K_g

K_g=------------------; (1- b) =1 ; b²C =K_{g ;} b² = -----

(1- b) C
Kuchsiz asos bilan kuchli kislotadan iborat bo’lgan tuzlar uchun gidroliz darajasi tuzning konsentratsiyasiga teskari bog’langan. Eritma qancha suyultirilgan bo’lsa gidroliz shuncha tez boradi.
Agar ammoniy asetatning (CH₃COONH₄) gidrolizlanishi hisobga olinsa,
bu modda ham anion va ham kation bo’yicha gidrolizga uchraydi:


CH₃COONH₄ + H₂O = CH₃COOH + NH₄OH

CH₃COO^- + NH₄⁺ + H₂O = CH₃COOH + NH₄OH

b C bC (1- b)_*C (1- b )_*C

Kw (1- b)_*C_* (1- b )_*C ( 1-b)²

Kg= -----------= --------------------------= -------

K_as*K_kis b C_* bC b²
( 1-b)² ( 1-b)² Kw

Kg= -----------; ----------= ---------

b² b² K_as*K_kis
Demak, kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzning gidroliz darajasi eritma konsentratsiyasiga bog’liq emas.

Gidroliz jarayoni farmatsiyada katta ahamiyatga ega. Ko’pgina dori moddalari eritmada tayyorlanadi.Ayniqsa tuzlar, oqsillar, va boshqa holatlarda gidroliz jarayoni hisobga olinishi kerak. Masalan. yiringli yaralarni tuzatish uchun Pb(NO₃)₂ ishlatiladi. Bu tuz gidrolizlanishi tufayli PbOHNO₃ hosil bo’lib asosiy ta’sir etuvchi modda ana shu ekan.
Qondagi va biologik suyuqliklarda kuchli va kuchsiz elektrolitlar borligi uchun ularda pH doimiy ushlab turiladi. Buning sababi biologik suyuqliklarda Na₂HPO₄, NaH₂PO₄,H₂CO₃, NaHCO₃ va boshqalarning borligidir.
Tirik organizm yashashi uchun energiya kerak. Odam o’ziga kerak bo’ladigan energiyani oziq moddalarning bosqichli gidrolizlanish jarayonida oladi. Ayniqsa oqsillar, yog’lar, uglevodlar, murakkab efirlar, peptidlar, glukozidlar gidrolizida ancha miqdorda energiya ajraladi.

Biokimyoviy jarayonlarda gidrolizning ahamiyati beqiyosdir. Polisaxaridlar va disaxaridlarning o’zlashtirilishi sababi ularning fermentlar ta’sirida monosaxaridlarga to’la gidrolizlanishidir. Shunungdek oqsillar va lipidlar ham to’la gidrolizlangandan so’ng o’zlashtiriladi.

Kislota va asoslarning elektron nazariyasi.
Gidroliz darajasi va gidroliz konstantasi
Gidroliz qaytar jarayon bo’lganligi sababli, uni masalalar ta’siri qonuni asosida talqin qilish mumkin. Uni miqdoriy jihatdan harakterlash uchun gidroliz darajasi va gidroliz konstantasi tushunchalari kiritilgan.
Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo’lgan tuzlarning gidrolizlanish doimiysini topish uchun suvning ion ko’paytmasini asosning dissotsiyalanish doimiysiga bo’lish kerak.
Kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlarning gidrolizlanish doimiysini topish uchun suvning ion ko’paytmasini kislotaning dissotsiyalanish doimiysiga bo’lish kerak.
Kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo’lgan tuzlarning gidrolizlanish doimiysini topish uchun suvning ion ko’paytmasini kislota va asosning dissotsiyalanish konstantalari ko’paytmasiga bo’lish kerak.
Amfoter gidroksidlar.
Suvda yomon erib, kislotalar bilan ham ishqorlar bilan ham reaktsiyaga kirishadigan gidroksidlar amfoter gidroksidlar deyiladi.

Eruvchanlik ko’paytmasi.
Yomon eriydigan elektrolitlarning eruvchanligi ularning eruvchanlik ko’patmasi bilan harakterlanadi.
Oz eriydigan elektrolitning to’yingan eritmasidagi ionlar kontsentratsiyalarining ko’paytmasi ayni temperaturada o’zgarmas miqdordir. Bu miqdor eruvchanlik ko’paytmasi deb ataladi.
Kuchli elektrolitlarning elektrostatik nazariyasi.
Hozirgi zamon elektrolitlar eritmalarining nazariy asoslari 1923 yilda P. Debay va E. Xyukkelь tomonidan taklif qilindi. Bu nazariyada elektrolitlar to’la dissotsiyalanishi asosida quyidagi ikki omil hisobga olinadi. 1). Elektrostatik tortishuv va itarishuv kuchlari eritmadagi ionlar go’yo kristall panjaralarida joylashgan ionlar kabi yuqori tartibli simmetriya holatda bo’ladi. 2). Ionlarning issiqlik ta’sirida betartib harakatlanishi tufayli bu holat buziladi; Natijada ionlar eritmada betartib holatda bo’ladi.
Arrenius nazariyasi.
Arrenius nazariyasi kislota – asos nazariyasining hususiy xoli bo’lib, faqat suvdagi eritmalarda bo’ladigan jarayonlarnigina tushuntira oladi.

Solvo – sistema nazariyasi.
Solvent nazariyasining mohiyati quyidagicha: kislota va asoslarni suv, ammiak, vodorod sulfit kabi tipik moddalarning hosilalari deb qaraladi, kislota tipik modda tarkibidagi vodorod atomi metalmas yoki elektromanfiy radikalga almashgan mahsulot deb tanilishi mumkin. Asos esa tipik modda tarkibidagi vodorod atomi elektr musbat zarracha yoki metallar bilan almashinish natijasida xosil bo’lgan moddalar.
Foydalanilganadabiyotlar:
1.Z.X.ALIMOVA, J.R.KULMUXAMEDOV “NEFТ MAХSULOТLARINING OLINISHI, ISHLAТILISHI VA SIFAТINIТAХLILI”. Toshkent-2013.
2.www.ziyonet.uz