1 Tovar va uning mohiyati. O’zbekistonning tovar xom ashyo birjasi

FIRMANING TOVAR SIYOSATI

---

•
oddiy kengaytirish (eksport);
•
mahsulotni moslashtirish;
•
«teskari» ixtiro yoki yangi ixtirolar;
•
tovar ishlab chiqarishni to’xtatish
.
To’rtta prinsipial yo’nalishlari

---

1. Tovar mahsulotining vazifasi: tasniflash ko’rsatkichlari (quvvati, tezligi, 
sig’imi va hokazo); konstruktiv va texnik ko’rsatkichlar (material sig’imi, 
gabarit o’lchami, konfigurasiyasi, mahsuldorligi, o’lchash aniqligi, qayta
ishlanuvchi ma’lumotlar hajmi); mahsulot tarkibi va strukturasi (tabiiy
modda va aralashmalar tarkibi).
2. Sifati va ishonchliligi: GOST talablariga javob berishi, foydalanganda
buzilib qolmasligi, kafolat muddati davomida ta’mirlashsiz ishlatish; 
mahsulotning texnik va ijtimoiy-iqtisodiy zarur davri uzunligi; chet ellik
iste’molchilarning ma’lum ehtiyojlarini qondirish qoiliyati.
3. Estetika: jozibadorlik (rangi, ranglar kombinasiyasi, gabarit o’lchami); 
ifodalilik (shinamlik, iqtisodiylik va hokazolarni ifodalash); emosional ta’sir
(hayajonlonish, tinchlanish, beparvolik).
1. Tovar mahsulotining vazifasi: tasniflash ko’rsatkichlari (quvvati, tezligi, 
sig’imi va hokazo); konstruktiv va texnik ko’rsatkichlar (material sig’imi, 
gabarit o’lchami, konfigurasiyasi, mahsuldorligi, o’lchash aniqligi, qayta
ishlanuvchi ma’lumotlar hajmi); mahsulot tarkibi va strukturasi (tabiiy
modda va aralashmalar tarkibi).
2. Sifati va ishonchliligi: GOST talablariga javob berishi, foydalanganda
buzilib qolmasligi, kafolat muddati davomida ta’mirlashsiz ishlatish; 
mahsulotning texnik va ijtimoiy-iqtisodiy zarur davri uzunligi; chet ellik
iste’molchilarning ma’lum ehtiyojlarini qondirish qoiliyati.
3. Estetika: jozibadorlik (rangi, ranglar kombinasiyasi, gabarit o’lchami); 
ifodalilik (shinamlik, iqtisodiylik va hokazolarni ifodalash); emosional ta’sir
(hayajonlonish, tinchlanish, beparvolik).
Eksport tovar assortimentini rejalashtirish jarayonida
tovar raqobatbardoshligini baholashda foydalaniluvchi
ko’rsatkichlarga asoslaniladi. Bu ko’rsatkichlar
quyidagilardan iborat:

---

4. Ekologik tozaligi: tayyor yoki yarim tayyor mahsulotda zararli
aralashmalarning mavjudligi; qayta ishlangan mahsulotlarda zararli
aralashmalarning mavjudligi; atrof-muhitga, atmosfera va suv havzalariga
zararli moddalarni chiqarish.
5. Ergonomiklik: gigienichnost (toksiklik, changlilik, yoritilganlik, 
vibrasiya, shovqinlilik); fiziologichnost (foydalanishning qulayligi, muomala
qilishning osonligi); antropometrichnost (inson tanasi va a’zolariga shakl va
hajm jihatidan moslik); psixologichnost (chet ellik potensial iste’molchining
ijobiy qabul qilishi). 
6. Tejamkorlik: sotuv narxining qulayligi; tijorat qo’llanishi qiymatining
yuqori emasligi (transport orqali tashish, o’rnatish, ishga tushirish, 
foydalanishga topshirish, tartibga solish, xodimlarni o’rgatish, texnik xizmat
ko’rsatish, ta’mirlash, yoqilg’i, elektr energiyasi).
4. Ekologik tozaligi: tayyor yoki yarim tayyor mahsulotda zararli
aralashmalarning mavjudligi; qayta ishlangan mahsulotlarda zararli
aralashmalarning mavjudligi; atrof-muhitga, atmosfera va suv havzalariga
zararli moddalarni chiqarish.
5. Ergonomiklik: gigienichnost (toksiklik, changlilik, yoritilganlik, 
vibrasiya, shovqinlilik); fiziologichnost (foydalanishning qulayligi, muomala
qilishning osonligi); antropometrichnost (inson tanasi va a’zolariga shakl va
hajm jihatidan moslik); psixologichnost (chet ellik potensial iste’molchining
ijobiy qabul qilishi). 
6. Tejamkorlik: sotuv narxining qulayligi; tijorat qo’llanishi qiymatining
yuqori emasligi (transport orqali tashish, o’rnatish, ishga tushirish, 
foydalanishga topshirish, tartibga solish, xodimlarni o’rgatish, texnik xizmat
ko’rsatish, ta’mirlash, yoqilg’i, elektr energiyasi).

---

Tovar o’roviga bo’lgan asosiy talablar quyidagilardan
iborat:
1
• tovarning buzilish yoki shikastlanishidan himoya qilishni ta’minlash;
2
• tovar reklamasini ta’minlash
3
• tovarni transport orqali tashish va omborlarda joylashtirish uchun
oqilona birliklar yaratishni ta’minlash
4
• raqobatchilarning tovar o’rovlaridan ajralib turish;;
5
• ishlab chiqaruvchini tezda tanib olishga xizmat qilish;
10

---

Tovarning raqobatbardoshligi --uning real xarid qiluvchi
xaridor uchun jozibadorlik darajasidir. Tovarning
iste’mol qiymati — xaridor mazkur tovar uchun to’lash
mumkin hisoblovchi maksimal narx hisoblanadi. 
Tovarning raqobatbardoshligi zaxirasi — tovarning
iste’mol qiymati va uni sotib olish uchun to’langan
haqiqtisodiy narx o’rtasidagi farqdir. Iste’molchi uchun
iste’mol qiymatining to’lanmagan, tekin qo’lga
kiritilgan qismini anglatadi. Ta’minotchi uchun esa
tovar raqobatbardoshligining miqdoriy o’lchami
hisoblanadi.
Tovarning raqobatbardoshligi --uning real xarid qiluvchi
xaridor uchun jozibadorlik darajasidir. Tovarning
iste’mol qiymati — xaridor mazkur tovar uchun to’lash
mumkin hisoblovchi maksimal narx hisoblanadi. 
Tovarning raqobatbardoshligi zaxirasi — tovarning
iste’mol qiymati va uni sotib olish uchun to’langan
haqiqtisodiy narx o’rtasidagi farqdir. Iste’molchi uchun
iste’mol qiymatining to’lanmagan, tekin qo’lga
kiritilgan qismini anglatadi. Ta’minotchi uchun esa
tovar raqobatbardoshligining miqdoriy o’lchami
hisoblanadi.

---

Tovarlar o’rovi turlicha bo’lishi mumkin bo’lib, ularning har biri uch
qatlamdan iborat bo’ladi: 
1
• ichki o’rov – bevosita tovar saqlanadigan sig’im
2
• tashqi o’rov – tovarni ichki o’rov uchun xizmat qiluvchi va tovarni
bevosita foydalanishga tayorlashda olib tashlanuvchi material;
3
• transport o’rovi – tovarni transport orqali tashish, saqlash va uni tanib olish uchun
foydalaniladi. Va nihoyat, o’rovning uzviy va ajralmas qismi tovarga taalluqli
bo’lgan bosma ma’lumotlarni o’rovning ustiga yoki ichiga kiritish va
markirovkalash. 
12

---

•
Jahon bozorlarida tovarlarni qadoqlash va
bezash
•
Tovar dizayni tashqi bozorga chiqariluvchi
tovar nomi, shakli va rangini tanlashdan iborat. 
Eksport tovar dizayni ko’p jihatdan mamlakat
aholisining madaniy xususiyatlariga bog’liq. 
Dizayn bo’yicha qaror qabul qilishda
mamlakatning tili va rangni qabul qilish
xususiyatlariga e’tibor qaratish lozim
•
Jahon bozorlarida tovarlarni qadoqlash va
bezash
•
Tovar dizayni tashqi bozorga chiqariluvchi
tovar nomi, shakli va rangini tanlashdan iborat. 
Eksport tovar dizayni ko’p jihatdan mamlakat
aholisining madaniy xususiyatlariga bog’liq. 
Dizayn bo’yicha qaror qabul qilishda
mamlakatning tili va rangni qabul qilish
xususiyatlariga e’tibor qaratish lozim

---

14
14