Davlatning nomi
|
Mavjud bo‘lgan davri
|
Hudud
|
Iqtisodiy hayot turlari
|
Boshqaruv tizimi va turi
|
Diniy e’tiqodi
|
O‘ziga hos xususiyatlari
|
Baqtriya davlati
|
Baqtriya miloddan avvalgi VIII-VII asrlarda qudratli davlat boʻlgan
|
Bu davlatning hozirgi Surxondaryo, qisman Qashqadaryo viloyatlari, janubiy Tojikiston va shimoliy Afgʻoniston hududlarida joylashganligi ma’lum
|
Qadimgi Baqtriya tabiiy boyliklari tufayli Xitoy, Hindiston, Misr, Bobilga qadar mashxur boʻlgan. Masalan, Badaxshon lojuvardi (lazuriti) boshqa yurtlarda ham qadrlangan. “Avesto”da Baqtriya eng goʻzal oʻlkalardan biri sifatida ta’riflanadi. Unga qarashli Vaxsh vodiysi unumdor boʻlib, dehqonchilik madaniyati taraqqiy topgan. Hunarmandchilik ayniqsa zargarlik keng rivojlangan edi.
|
Bu davlat bir qancha mahalliy hokimliklarni birlashtirgan harbiy demokratiya tipidagi davlat edi.
|
Zardushtiylik
|
Baqtriya hukmdorlari oltin va kumush tangalar zarb etganlar. Koʻplab mualliflar baqtriyaliklarga “koʻp sonli”, “jangavor” va “botir” xalq sifatida tavsif beradilar. Mamlakatda mustahkamligi sababli “zabt etib boʻlmaydigan” koʻplab joylar, shu jumladan, poytaxt Baqtra (Balx) bor edi, deb hisoblaganlar.
|
Salavkiylar davlati
|
miloddan avvalgi 312- yildan mil.av. 250- yillar
|
Salavkiylar davlati tarkibiga Mesopotamiya, Eron, Parfiya, Natriya, Soʻgʻdiyona davlatlari kirgan edi
|
Bu hududlar harbiy-strategik va iqtisodiy ahamiyatga ega boʻlgani sabab, savdo yoʻllari boʻylab shahar va boshqa manzilgohlar qurdirgan edi.Antiox I davrida Baqtriya hayotida dastlabki tangalar-kumush, mis draxm va tetradraxmlar (pul birligi) zarb qilingan. Urushlar tufayli izdan chiqqan turmush Soʻgʻdiyona, Baqtriyada tiklana boshladi va savdo-sotiq, dehqonchilik, hunarmandchilik rivojlana boshladi. Bu davrda Baqtriya madaniyatida yunon madaniyatining ta’siri birmuncha kuchaydi.
|
Salavkiylar davlatida boshqarish tizimi uch boʻhindan: satraplar, eparxlar va giparxlardan -iborat boʻlgan
|
Zardushtiylik
|
Hududga yunon yozuvi, yunon ogʻirlik oʻlchov birliklari, pul munosabatlari, hunarmandchilik va ellin san'ati kirib keladi. Moddiy va badiiy madaniyat, savdo va shahar sozlik yangicha yoʻnalishda rivojlana boshlaydi. Oʻz navbatida, yunonlar mahalliy madaniyat va an'analarni qoʻllay boshlaganlar. Natijada, aralash madaniyatning-yunon va mahalliy sharq madaniyatininig tashkil topish jarayoni yuzaga keldi
|
Dovon davlati
|
Mil. av. III asr oxiri I asr boshlari
|
poytaxti Ershi shahri (hozirgi Marhamat)
Tadqiqotchilar bosh shaharni Marhamat (Andijon vil.) va ikkinchi shaharni Shurabashot (O‘zgand vohasi Qirg‘.) o‘rnida bo‘lgan deb hisoblaydilar.
|
Dovon qishloq xoʻjaligi yuksak darajada rivojlangan mamlakat edi. Dehqonchilik bilan shugʻullanuvchi oʻtroq aholi bilan bir qatorda, Fargʻonaning choʻl va dasht hududlarida koʻchmanchi chorvador aholi ham yashagan. Manbalarda bu koʻchmanchilarning ot ustida turib hamon otishga mohir ekanliklari haqida qayd etiladi.
|
Qadimgi Fargʻona davlati ancha adolatli va demokratik jamiyat hisoblangan. Podshoh davlat ishlarini Oqsoqollar kengashiga suyangan holda yuritgan. Oqsoqollar kengashi doimiy boʻlib, unda davlatning eng muhim masalalari muxohama qilingan.
|
Zardushtiylik
|
Oʻsha davrda Dovon davlati oʻzining “afsonaviy” va “samoviy” otlari bilan shuhrat qozongan. Dovon argʻumoqlari mamlakatdan tashqarida ham xususan, Xitoyda qadrlangan. Dovonliklar usta savdogar hisoblanganlar va foyda ustida raqobatlashganlar
|
Qangʻ davlati
|
III asrning boshlarida Yunon-makedon hukmronligiga qarshi kurashlar va ichki nizolari keskinlashuvi natijasida paydo boʻlgan
|
Bu davlat hududi dastlab Sirdaryoning oʻrta oqimidagi yerlar (Toshkent vohasi hamda unga tutash togʻ va choʻl zonalari)dan iborat edi. Mil.av. II asrning boshlariga kelib Qangʻ davlatining yerlari birmuncha kengayib, sharqda Fargʻona vodiysi shimoliy-sharqda Yue-chje qabilalari bilan, shimoli – gʻarbda Sarisuv daryosi, gʻarbda Sirdaryogacha borgan
|
Bu davlat iqtisodiy va madaniy jihatdan ancha rivojlangan edi. Davlatning taqshi siyosati qoʻshni mamlakatlar bilan savdo-sotiq aloqalarini oʻrnatish, keskinlashgan vaziyatning oldini olish va oʻz hududida osoyishtalik oʻrnatishga qaratilgan ediBu davlat iqtisodiy va madaniy jihatdan ancha rivojlangan edi. Davlatning taqshi siyosati qoʻshni mamlakatlar bilan savdo-sotiq aloqalarini oʻrnatish, keskinlashgan vaziyatning oldini olish va oʻz hududida osoyishtalik oʻrnatishga qaratilgan edi
|
|
Zardushtiylik
|
Qangʻliklarda koʻplab qal'a va koʻrganlar boʻlib, ular dushman qamal iga bardosh beradigan qilib qurilgan. Ularda hunarmandchilikning turli sohalari yaxshi rivojlangan. Qangʻ harobasidan, Choshtepa va Toshkent vohasi boshqa tepaqoʻrgʻonlardan topilgan arxeologik ashyolar Qangʻ davlati madaniyatining namunasi hisoblanadi.
|
Xorazm davlati
|
Miloddan avvalgi IV-II asrlarda
|
Xorazm mustaqil davlat boʻlib, Iskandar, Salavkiylar va Yunon-Baqtriya davlatlari tarkibiga kirmagan
|
Xorazmda dehqonchilik va hunarmandchilik yuqori darajada rivojlangan. Shaharlar muhim savdo yoʻllarida joylashgan
|
Davlat tipi – podshohlik boʻlib boshqarish shakli mutloq monarxiya, ya’ni yakkahokimlik edi.
|
Zardushtiylik
|
Bu davrlarda podshohlikda markazlashtirilgan tartibda tanga zarb qilingan va hokimiyat sulolaviy tarzda meros boʻlib qolgan. Zarb qilingan tanga pullarda Artov, Artamux, Vazamir kabi Xorazmshohlar ismlari uchraydi
|
Kushon davlati
|
milodiy I—III-asrlar
|
Kushonlarning dastlabki mulklari hududiga Shim. Baqtriya (Tojikiston hamda Oʻzbekistonning janubi, Turkmanistonning janubi-sharqidagi hududlar) kirgan.
|
Koʻpdan-koʻp yangi shaharlar bunyod etildi. Bu davrda koʻplab sugʻorish inshootlari qurilib, yangi yerlar oʻzlashtirildi. Shaharlar qurilishida aniq binokorlik qoidalari amalga oshirilgan. Shaharlar toʻgʻri burchakli boʻlib, qalin devorlar bilan oʻralgan. Shahar tuzilishiga koʻra, u bir necha qismlarga boʻlingan: hokim saroyi (qal'a), hunarmandchilik ustaxonalari, guzarlar, alohida ibodatxonalar joylashgan qismi, savdo maydoni va boshqalar tartibli ravishda joylashgan edi.
|
Kushonda davlat tipi konfederativ podshohlik boʻlib, boshqaruv shakli monarxiya edi.
|
Zardushtiylik
|
Kushonlar davlatida zarb etilgan kumush, oltin tangalarning bir tomonida Budda xudolari, zardushtiylar xudolari Anaxita, Mitra rasmlari uchrasa, ikkinchi tomonida esa “shoh”, “shohlar shohi” atamasini koʻramiz. Buyuk ipak yoʻli tarmoqlarida joylashgan Kushon podshohligi gullab yashnadi
|
