Taʼlim metodlari mohiyati. Taʼlim metodlariga turlicha yondashuvlar. Metod, usul va texnologiya. Ta’lim metodi tushunchasi anchagina murakkabdir. Shu bois pedagogikada uning tobora aniq talqini xususida munozara haligacha davom etmoqda. Biroq bu tushunchaga beriladigan didaktlarning turli tariflariga qaramay, ularning nuqtai nazarlarini yaqinlashtiradigan qandaydir umumiylikni ham takidlash mumkin. Kopchilik mualliflar talim metodini oquvchilarning oquv bilish faoliyatini tashkil etish usuli, deb hisoblashga moyildir.
Shu qoidani boshlangich nuqta bilib, mazkur tushunchani yanada batafsil korib chiqish va uning ilmiy tarifiga kelishga harakat qilamiz.
Metod sozi yunoncha tadqiqot, maqsadga erishish yoli, usuli deganidir. Metod - eng umumiy manoda - maqsadga erishish usuli, malum tarzda tartibga solingan faoliyat. Korinadiki, bu orinda ham oqituvchining orgatuvchi ishi va u tashkil etgan oquvchilarning faol oquv-bilish faoliyati uygunlashadi.
Talim metodlari deyilganda, organilayotgan materialni egallashga qaratilgan turli didaktik vazifalarni hal etish boyicha oqituvchining orgatuvchi ishi va oquvchilarning oquv-bilish faoliyatini tashkil etish usullari yigindisi tushuniladi.
Didaktikada, shuningdek, talimusullari atamasi ham keng qollanadi. Talim usuli - talim metodining tarkibiy qismi yoki alohida tomoni. Metodlar bilan usullar munosabati ozaro bir-biriga boglangan. Usul va metod butun va qism sifatida bir-biriga boglanadi. Usullar yordamida faqat pedagogik yoki oquv vazifasining bir qismi hal qilinadi. Xuddi shu metodik usullar turli metodlarda foydalanilgan bolishi mumkin. Va aksincha, xuddi shu metod turli o qituvchilar tomonidan turli usullarda ochib berilishi mumkin.
Talim usuli - oqitish metodining tarkibiy qismi yoki alohida tomoni. Usul va metod butun va qism sifatida bir-biriga boglanadi. Usullar yordamida faqat oquv vazifasining bir qismi hal qilinadi.
Masalan, oqituvchilar tomonidan kop qollaniladigan mashq manbasiga kora amaliy metod hisoblansa, uni qollash esa bir nechta usullar (mashqning qoidasini oqib berish (1-usul), bittasini namuna sifatida bajarib korsatish (2-usul), oqituvchining namunasi asosida oquvchilar tomonidan mashqning bajarilishi (3-usul), oquvchilar tomonidan bajarilgan mashqlarni tekshirish va xatolarini tuzatish (4-usul) va boshqalar) yordamida amalga oshiriladi.
Oqituvchilarning ayrimlari esa, metod tushunchasining orniga uslub tushunchasini ham qollaydilar. Ammo uslub tushunchasi metod atamasining mohiyatini ozida toliq aks ettira olmaydi. Chunki uslub koproq xususiy (soz borayotgan holatda aynan oqituvchiga xoslikni ifoda etadi) tavsifga ega bolib, aniq maqsadga erishish yoli sifatida xizmat qila olmaydi.
4Ta’limning mazmunli va tashkiliy-metodik tamoyillari.
4Tadqiqot quyidagi metodlar asosida amalga oshirildi:
Ta’lim tamoyillari o’zida tarixiylik xususiyatini namoyon etadi. Ta’lim nazariyasi va amaliyoti rivojlanib borgani, ta’lim jarayonining yangi qonuniyatlari kashf etilishi bilan ta’limning yangi tamoyillari ham shakllanadi, eski ko’rinishlari o’zgardi. Bu ishlar bugungi kunda ham davom etadi. O’qitish va tarbiyalash qonuniyatlarini aks ettiradigan yaxlit pedagogik jarayonning umumiy tamoyillarini keltirib chiqarishga urinishlar ko’zga tashlanmoqda. Tamoyillar ta’lim jarayonining mohiyati, qoidalar esa uning alohida tomonlarini aks ettiradi. Ta’limni mazmunli va tashkiliy-metodik tamoyillaridan tashkil topgan tizim sifatida e’tirof etish mumkin: I. Ta’limning mazmunli tamoyillari. Ular ta’lim mazmunini tanlash bilan bog’liq bo’lgan qonuniyatlarni aks ettiradi va quyidagi g’oyalarni ifodalaydi:
- fuqarolik;
- ilmiyligi;
- tarbiyalovchi ta’lim;
- fundamentalligi va amaliy yo’nalganligi (ta’limning hayot bilan,
nazariyaning amaliyot bilan bog’liqligi);
- tabiat bilan uyg’unligi;
- madaniyat bilan uyg’unligi;
- insonparvarligi.
Fuqarolik tamoyili. Unga ko’ra ta’lim mazmunini shaxsning sub’ektivligini rivojlantirish, uning ma’naviyligi va ijtimoiy yetukligiga yo’naltirishda namoyon bo’lishi kerak. U ta’lim mazmunini
insonparvarlashtirishni nazarda tutadi va fuqarolikni anglash,O’zbekiston
Respublikasining ijtimoiy va siyosiy tuzilishi haqidagi tasavvurlar tizimi, o’zbek xalqi madaniyati psixologik xususiyatlari, uning mentalitet xususiyatlari, milliy siyosati va madaniyati kabi dolzarb masalalar haqidagi tasavvurlarining shakllanishi bilan bog’liq.
Ta’limning ilmiyligi tamoyili ta’lim mazmunini zamonaviy fan va texnika rivojlanish darajasi, jahon sivilizatsiyasi to’plagan tajribaga mos
kelishini ifodalaydi. Bu tamoyil ta’lim vaqtida va o’qishdan tashqari vaqtda amalga oshiriladigan ta’lim mazmuni o’quvchilarni ob’ektiv ilmiy dalillar, hodisalar, qonunlar, zamonaviy yutuqlar va rivojlanish istiqbollarini ochib berishga yaqinlashtirib, u yoki bu sohaning asosiy nazariya yoki konsepsiyalari bilan tanishtirishga yo’naltirilgan bo’lishini talab etadi. Ta’limning tarbiyalovchilik tamoyili yaxlit pedagogik jarayonda ta’lim va tarbiyaning birligi qonuniyatlariga tayanadi. Bu tamoyil ta’lim jarayonida barkamol rivojlangan shaxsni shakllantirishni ko’zda tutadi. Ta’lim jarayonida tarbiyalashning samarali kechishi shaxsning intellektual rivojlanishi, birinchi navbatda, o’quvchilarning qiziqishlari, idrok etish hamda individual qobiliyatlarining hisobga olinishi bilan bog’liq. Ta’limning fundamentalligi va amaliy yo’nalganligi tamoyili umuiy o’rta ta’lim maktablaridayoq o’quvchilar chuqur nazariy va amaliy tayyorlikdan o’tadilar. Mazkur holat an’anaviy didaktikada ta’limning hayot bilan, nazariyaning amaliyot bilan bog’liqligi kabi ifoda etiladi.
O’qishda fundamentallik bilimlarning ilmiyligi, to’la va chuqur bo’lishini
ko’zda tutadi. U odamdan yuksak intellektual salohiyat, fikrlash layoqatining tadqiqotchilik ko’rinishda bo’lishi, bilimlarini doimiy ravishda to’ldirib borish istagi va malakalarini talab etuvchi zamonaviy ilmiy-texnik taraqqiyotga asoslangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |