Nutq uslublari
|
Terminlar
|
Yozma nutq
|
Dialektizmlar
|
Badiiy vositalar
|
Badiiy uslub
|
Ma’lum bir voqealikni badiiy tasvir vosiytalari orqali obrazli ifodalovchi va shu yo’l bilan tinglovchiga estetik ta’sir etuvchi nutq uslubi badiy nutq uslubi sanaladi
|
Obrazlilik va estetik ta’sir etish badiiy uslubning muhim belgisidir.
|
Badiiy uslub o’quvchida estetik zavq uyg’otadi.
|
Badiiy uslub uchun obrazlilik, tasviriy ifodalarga boylik xosdir.
|
Ilmiy uslub
|
Daliliy ma’lumotlar asosida chiqailgan ilmiy xulosalarga asoslanuvchi, har bir fan sohasining o’ziga xos atamalarga tayanuvchi, fikrni aniq va mantiqiy izchil shaklda bayon qiluvchi uslub ilmiy uslub sanaladi.
|
sof ilmiy uslub muayyan fan sohasidagi kishilar uchun mo’jallanadi.Shu bois bu uslubda fanning ma’lum sohasiga doir atamalar keng qo’llaniladi.Ilmiy-ommabop uslub:Ilmiy-ommabop uslubda esa fan yutuqlarini keng ommaga yetkazish maqsad qilinadi
|
Sof ilmiy uslubning o’zi ham fan tarmoqlari bo’yicha bir-biridan farq qiladi.Masalan: matematika uslubi bilan tarix yoki adabiyotshunoslik uslubi bir xil emas. Tarix va adabiyotshunoslik uslubi publitsistik uslubga yaqinroq tursa, matematika fanining bayon qilish uslubida eng yuqori
|
Ilmiy uslub obrazlar, obrazli tasvirlar bilan emas, aniq ma’lumotlarning xolis, ummumlashgan xususiyatlarini ta’riflash, tushunchalarga mos keladigan atamalar bilan ish ko’radi.Kitobxoni his-tuyg’ulariga emas, ongiga ta’sir etadi.
|
So‘zlashuv uslubi
|
Kundalik hayotda, oilada, ko’cha-ko’yda,ish joylarida va boshqa joylarda kishilarning fikr almashishi jarayonida qo’llaniladigan nutq uslubi so’zlashuv uslubi sanaladi.
|
Ma’lum adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilgan, tartibga solingan so’zlashuv uslubi.
|
Oddiy so’zlashuv uslubi
Adabiy til me’yorlariga doimo amal qilavermaydigan erkin muloqot shakli.
|
So’zlashu uslubida so’zlar ko’pincha kinoya, piching va qochirmalarga boy bo’ladi. O’brazli emotsional vositalar ko’proq qo’llaniladi. Masalan: G’ayrat qil, shalvirama; Alini qarang , og’zi qulog’ida.
|
Rasmiy uslub
|
Adabiy tilning yozma shakliga xos bo’lib muayyan nutqiy qolib,qat’iy odat tusiga kirib qolgan shakillarga ega nutq uslubi rasmiy uslb sanaladi.
|
Sof qonunchilik uslubi:
qonun, farmon, fuqarolik va jinoiyaktlar, nizomlar uslubi.
Idoraviy devonxona uslubi:
buyruq, ariza, talabnoma, bildirgi, tafsifnoma,tarjimaiy hol,ishonchnoma dalolatnoma.
Diplomatik uslub:
nota, bayonotnoma, bitim, konvensiya.
|
Rasmiy uslub deyarli yozma shakilda ro’yobga chiqadi.
U har qanday tasviriy vositalardan, obrazlikdan xoli bo’ladi.
Bu uslubda tilning ikki vazifasi: axborot uzatish va da’vat etish, buyurish vazifasi amalga oshadi.
|
Bu uslubning ham gramatik va lug’aviy xususiyatlari mavjud:
So’zlar o’z ma’nosida qo’llaniladi, ko’pchilikka ma’lum bo’lgan ayrim qisqartma so’zlar ishlatiladi, har bir soxaning o’ziga xos atamalaridan foydalaniladi. Masalan: sud ishida jinoyat, hukm,qonun.
|
Publitsistik uslub
|
Ommaviy axborot vositalari (gazeta-jurnal, radio, televideniya) uslubi,Oliy Majlis yig’inlarida, turli xil anjumanlarda qo’llaniladigan nutq uslubi publitsistik uslubdir. Publitsistika davrning eng muhim dolzarb masalalarini o’quvchilarga,tinglovchilarga, tomoshabinlarga gazeta-jurnal, radio, televideniya orqali yetkazish,ommani jonlantirish, kishilarning ongiga atrofda sodir bo’layotgan voqealarni singdirish, ularning ijtimoiy qarashlarini shakillantirish
|
Publitsistik uslubning og’zaki shakli
Radio-televideniya chiqayotgan siyosiy sharhlovchilar, notiqlarning nutqlari.
Publitsistik uslubning yozma shakli
Ijtimoiy-siyosiy masalalarga bag’ishlangan boshqa maqolalar, felyeton, pamfletlar, murojatnomalar,chaqiriqlar, dekloratsiyalar.
|
Publitsistik uslubning o’ziga xos xususiyatlari:
Bu uslubning muhim xususiyati axborot berish va ta’sir etish bo’lib, soddalik, ta’sirchanlik, tushunarlilik, adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilishdir.
Publitsistik nutqda ta’sirchan so’z va birikmalardan , maqol va hikmatli so’zlardan ham foydalaniladi.
|
Publitsistika bir qancha janrlarga ega. Har qaysi janrning o’zi masalan gazeta, radio, televedeniyeda beriladigan reportajlar uslub va uslubiy vositalari hamda o’zida berilayotgan reportaj, pampflet, felyeton kabi nutqiy vositalar jihatdan farqlanadi.
|
