1-topshiriq. IX-XII-asrlarda ijod etgan allomalar mavzusiga oid jadvalni to’ldiring
Alloma
|
Tug`ilgan joyi
|
Yashagan yilllari
|
Ilmiy tadqiqot yo’nalishi
|
Jami qancha asar yozgan va nechtasi etib kelgan
|
Asarlarining nomi
|
Sharq yoki G`arbda qanday nomlar bilan ulug`langan
|
Agar bo`lsa, yubileylari qachon nishonlangan
|
Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy
|
Xorazimda tavallud topgan
|
783-850 yillarda yashagan
|
Matematika, astranomiya, geografiya
|
20dan ziyot asarlari bo'lgan bizgacha esa 7tasi yetib kelgan
|
Fi xisob al-Hind,
Ziji al-Xorazmiy,
Kitob surat al-arz.
|
G'arbda algoritm
|
1983-yili
1200 yilligi nishonlangan
|
Ahmad al-Farg’oniy
|
Farg'onada tavallud topgan
|
798-865-yillarda yashab ijod qilgan
|
Matematika, geografiya, astranomiya
|
|
Yetti iqlim hisobi,
Astranomiya asoslari
|
Al-Farg'oniy
Al-Fraganus
|
1998-yili
1200 yilligi nishollangan
|
Imom al-Buxoriy
|
Buxoroda tavallud topgan
|
810-yil 19-iyuldan
870-yil 1-sentyabrgacha yashab ijod qilgan.
|
Hadisshunos
|
20 dan ortiq asarlar yozgan
|
Al-jomey as sahih,
Al-adab al-mufrad,
|
Muhadislar sultoni
|
1998-yil 1225 yilligi
|
Al-Moturudiy
|
Samarqandda tavallud topgan
|
Milodiy 853-944- yillarda yashagan
|
Fiqih olimi
|
15ga yaqin asar yozgan
|
Kitob al-tavhid,
Ta`oila ahl as-sunna.
|
Imom al-hudo,
Imom al-mutakallim
|
2000-yil 1130 yilligi
|
Abu Nasr Fаrobiy
|
Afg`onistonda tavallud topgan
|
870-950-yillarda yashagan
|
matematik, faylasuf,astranom.
|
160dan ortiq asr yozgan, bizga 80ga yaqini yetib kelgan
|
Katta musiqa kitob,
Fuqarolar siyosati
|
Sharq arastusi, al- Muallim assoniy
|
|
Abu Ali ibn Sino
|
Afshona qishlog`ida
|
980-1037- yil
|
Tabib, faylasuf, qomusiy olim
|
450dan ortiq 242 yetib kelgan
|
Urjuza, tib qonunlari, al- hikmat, al arroziy.
|
Avitsena, shayxurrayis
|
1993-yil
|
Abu Rayxon Beruniy
|
Qoraqalpog`istonda
|
973-1048-yillarda
|
Matematik astranom
|
160dan ortiq asrlar yozgan
|
Geodeziya, hindiston tarixi.
|
|
|
Mahmud az-Zamahshariy
|
xorazim
|
1075-1144 yillar
|
Yozuvchi faylasuft, amaldor
|
80dan ortiq asar yozgan 50dan ortig`I bizgacha kelgan
|
Devonu xutab, devo nut tamsil
|
Butun olamlarning ushodi,
Ollohning qo`shnisi, xorazm sharafi
|
1995-yil 920 yilligi
|
Burxoniddin al-Marg`inoniy
|
Farg`ona
|
1117-1197 yillar
|
Faylasuft
|
|
Hidoya, bidoyat ul mubtalo
|
Hanafiya mashshabining buyuk faqixi
|
2000-yil 910 yilligi
|
2-topshiriq. Jadvalni to’ldiring
Amir Temur va Temuriylar davrida barpo etilgan inshootlar
|
Amir Temur bog’lari
|
Amir Temur davlatida pochta xizmati va aloqa vositalari
|
Temuriylar davrida yashab ijod qilgan ilm-fan va adabiyot namoyondalari
|
1 Shoxizinda,
2 Registon,
3 Bibixonim maqbarasi,
4 M.U rasatxonasi,
5 Ko`ksaroy,
6 Bo`stonsaroy,
|
1 Bog`ishamol
2 Bog`idilkusho
3 Bog`ibaland
4 Bog`inav
5 Davlatobod
6 Bog`Ibehisht
7 Bog`ijahonnoma
|
Kabutarlarda xat yuborish ommalashadi. Suniy tepaliklar hosil qilinib bir birlariga gulhan orqali habar berishadi. Bundan tashqari har yili eng tezkor chamandozlar ot choptirish musobaqalarida qatnashadilar va g`olib bo`lganlar choparlikka olinadi va ko`p maosh berishadi.
|
Alisher Navoiy, Husayin Boyqaro Amir Dovud, Jaloluddin Firuzshoh, Gʻiyosuddin Shohmalik, Alouddin Alika Koʻkaldosh, Abduqodir Nayi, Qulmuhammad Shayxiy, Husayn Udiy, Shohquli Gʻijjakiy, Qosim Rabboniy, Darvesh Ahmad Qonuniy, Xoja Yusuf Andijoniy, Us tod Shodiy, Najmiddin Kavkabiy va boshqa ko`plab adiblar bo`lgan
|
3-topshiriq.Venn diagrammasini to’ldiring
А – Temuriylar davlatining o’ziga xos tomonlar- Temuriylar davri — oʻrta asrlarda sohibqiron Amir Temur asos solgan markazlashgan buyuk saltanatni idora etgan sulola. T. hududi shimolda Ili daryosi va Xorazm (Orol) dengizidan jan.da Fors qoʻltigʻiga qadar, sharqda Xitoy va Hindistondan gʻarbda Trabzun (Qora dengiz)ga qadar ulkan maydonni qamragan. Davlat tuzilishi, qonun va qoidalari jihatidan T. musulmon Sharqida oʻrta asrlarda hukm surgan davlatlardan katta farq qilmasada, ammo uning boshqaruv tizimi Turkiston va Movarounnahr davlatchiligining asriy anʼanalari, saltanatga kirgan mamlakatlar bilan madaniy aloqalar asosida yangi tartib va qoidalar bilan takomillashtirilgan.
Б – Shayboniylar davlatining o’ziga xos tomonlari –Davlat asoschisi Shayboniyxon boʻlgan. Davlat poytaxti dastavval Samarqand boʻldi. Shayboniyxon Usmonli imperiyasi va Xitoy bilan aloqalarni davom ettirdi. 1503 yilda uning elchilari Xitoy imperatori saroyiga kelishdi[1]. Usmonli Sultoni bilan ittifoqda Bayazid II (1481-1512) Shayboniyxon Safaviy shohi Ismoil I ga qarshi chiqdi [2]. Ubaydullaxon (1533-1539 yy.) hukmdorligi davrida murakkab harbiy-siyosiy vaziyatga qaramasdan fan va madaniyat rivojiga katta eʼtibor berilgan. Ubaydullaxon oʻta savodli inson boʻlgan, u Qur'oni Karimni mohirona qiroat qilib, turkiy tildagi sharhlar bilan taʼminlagan, shuningdek, usta sozanda va iqtidorli xonanda boʻlgan.
АB – Ushbu davlatlarning o’ziga xos xususiyatlari –ikkalasida ham markazlashgan davlat tuzilgan. O`z davring eng rivojlangan va qudratli davlatlaridan bo`lgan.davlat ichtimoiy siyosiy jihatdan ancha taraqqiy etgan.
4-topshiriq. “O’rta Osiyo hududlarining xonliklarga bo’linib ketishi, uning sabablari va oqibatlari” mavzusi asosida quidagi jadvalni to’ldiring
Taqqoslash
|
Buxoro amirligi
|
Xiva xonligi
|
Qo’qon xonligi
|
Tashkil topishi
|
1756-1920
|
1512-1920
|
1709-1876
|
Hududi
|
182,193ming
|
67,251
|
220ming
|
Siyosiy ahvoli
|
Amirlik
|
Xonlik
|
Xonlik
|
Iqtisodi
|
|
|
|
Madaniy hayot, din
|
Islom
|
Islom
|
Islom
|
Kuchli tomonlari
|
|
|
|
Zaif tomonlari
|
|
|
|
5-topshiriq.Turkiston Muxtoriyati hukumati siyosatining SWOT tahlilini qiling
“SWOT” tahlili bu yangi bilimlarni o‘zlashtirishga, tushunib olishga yordam beradigan usul hisoblanadi.
“SWOT” so‘zi quyidagi inglizcha so‘zlarning qisqartmasidan olingan:
S – Strengths (Kuchli tomonlar);
W – Weaknesses (Zaif tomonlar);
O - Opportunities (Imkoniyatlar);
T - Threats (Xavflar).
S –Qurultoyda Turkiston Muvaqqat Kengashi aʼzolaridan Turkiston muxtoriyati hukumati (8 kishidan iborat) tuzildi. Yevropalik aholi vakillari orasidan nomzodlar koʻrsatilishi uchun ularga ham yana 4 oʻrin ajratildi. Hukumat tarkibiga Muhammadjon Tinishboyev (Bosh vazir va ichki ishlar vaziri), Islom Shoahmedov (Bosh vazir oʻrinbosari), Mustafo Choʻqay (tashqi ishlar vaziri), Ubaydullaxoʻja Asadullaxoʻjayev (harbiy vazir), Hidoyatbek Agayev (yer va suv boyliklari vaziri), Obidjon Mahmudov (oziq-ovqat vaziri), Abdurahmon Oʻrazayev (ichki ishlar vazirining oʻrinbosari), Solomon Gersfeld (moliya vaziri) kiritildi. Keyinchalik hukumat tarkibida ayrim oʻzgarishlar yuz berdi. M. Tinishboyev Alash oʻrda Muxtoriyati faoliyatida qatnashish uchun Orenburgga joʻnab ketgach (1917-yil), Mustafo Choʻqay Bosh vazir lavozimini bajarishga kirishdi. Shoahmedov moliya vaziri (S. Gersfeld oʻrniga), Potelyaxov oziq-ovqat vaziri (O. Mahmudov oʻrniga), O. Mahmudov adliya vaziri, Nosirxon Toʻra maorif vaziri, Saidnosir Mirjalilov hukumat xazinachisi lavozimlarini egallashdi. Savodsiz bolshevik komissarlardan farqli ravishda hukumat aʼzolari chuqur maʼlumotli taraqqiyparvar ziyolilar boʻlib, ulardan 5 nafari huquqshunos edi. Turkiston Millat Majlisi 54 nafar (36 musulmon, 18 yevropalik) aʼzodan iborat boʻlishi kerakligi belgilandi. Qurultoy jarayonida 32 kishidan iborat Millat Majlisi saylandi.
|
W –Turkiston Millat Majlisi tomonidan tasdiqlangan qonunlar tez orada eʼlon qilindi, shuningdek, yangi hukumat mamlakat Konstitutsiyasini tayyorlash uchun taniqli huquqshunoslarni jalb qildi. 1917-yil 26-dekabrda Turkiston muxtoriyatining Milliy bayrogʻi qabul qilindi. "El bayrogʻi", "Birlik tugʻi", "Svobodnoʻy Turkestan", "Izvestiya Vremennogo Pravitelstva Avtonomnogo Turkestana" kabi hukumat gazetalari oʻzbek, qozoq, rus tillarida nashr qilina boshlandi. Avval chiqayotgan "Ulugʻ Turkiston" va "Hurriyat" gaz.lari ham oʻz sahifalarida muxtoriyat hukumati faoliyatiga alohida oʻrin ajrata boshladi. Nashr ishlarini yaxshilash uchun O. Mahmudovning bosmaxonasi hukumat ixtiyoriga oʻtdi. Turkiston muxtoriyati milliy qoʻshinni tashkil qilishga kirishdi. 1918-yil boshida ularning soni 2000 askarga yetdi. Bundan tashqari Qoʻqonda taxminan shuncha mirshablar bor edi. Hukumat iqtisodiy sohada 30 mln. soʻm miqdorida ichki zayom chiqarishni yoʻlga qoʻydi. Shuningdek, hukumat aʼzolari ochlik changalida qolgan Turkiston aholisiga Orenburg orqali gʻalla keltirish muammosini hal qilish uchun amaliy qadamlar tashlagan. Turkiston muxtoriyati hukumati qisqa muddat ichida xalq oʻrtasida katta eʼtibor qozondi. Yangi hukumat faoliyati butun Turkiston mintaqasida yashayotgan tub yerli xalqlar tomonidan qizgʻin qoʻllab-quvvatlandi.
|
O –Dastlabki jangda muxtoriyatning milliy qoʻshinidan tashqari qoʻqonlik tinch aholi vakillari ham qatnashdi. Asosan bolta, choʻkich, tayoq koʻtargan xaloyiqning soni 10.000 kishiga yetdi. Shunga qaramay, qurolsiz bu kishilar qizil askarlarning Qoʻqon shahriga qilgan hujumini uch kun davomida mardonavor qaytardilar. Shu orada muxtoriyatchilar safida parokandalik yuz berdi (18 fevralda ulamolarning tazyiqi bilan Mustafo Choʻqay isteʼfoga chikdi va baʼzi vazirlar singari Qoʻqonni tark etdi. Ayrim vazirlar (H.Agayev va boshqalar) jangda halok boʻldi. Hukumatning boshqa aʼzolari (O.Mahmudov, Nosirxon toʻra, S.Gersfeld, U.Asadullaxoʻjayev, I.Shoahmedov) esa keyinchalik bolsheviklar tomonidan qoʻlga olindi.
|
T –Oʻlka bolsheviklari Turkiston muxtoriyati hukumatiga katta xavf deb qaradilar. Turkiston oʻlkasi ishchi, soldat va krestyan deputatlarining favqulodda 4-sʼyezdi (Toshkent shahri, 1918-yil 19—26 yanvar)da muxtoriyatga munosabat masalasi asosiy oʻrinda turdi. Sʼyezd Turkiston muxtoriyati hukumati va uning aʼzolarini qonundan tashqari holda deb hisoblab, hatto vazirlarni qamoqqa olish haqida qaror qabul qildi. 1918-yil 30-yanvarda Turkiston oʻlkasi XKS Turkiston muxtoriyatini tugatish uchun harbiy harakatlarni boshladi. Toshkentdagi bolsheviklar buning uchun qizil gvardiyachilar otryadlari va arman dashnoqlari drujinalaridan (qarang Dashnaksutyun) keng foydalandi. Milliy matbuotning yozishicha, 31-yanvar (yangi hisob bilan 13-fevral)da janglar boshlandi. Turkiston oʻlkasi XKS 1918-yil 14-fevralda (yangi hisob bilan) Fargʻona viloyatida harbiy holat eʼlon qildi.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |