1-топшириқ. Атамаларга оид мазмунни изохланг

24-вариант
1-топшириқ. Атамаларга оид мазмунни изохланг.
Суяклар — одам ва умуртқали ҳайвонлар скелетининг асосий қисми. Суяк тўқимаси бириктирувчи тўқиманинг бир хили. Суяк бўғимлар, бойламлар, мускуллар ва ўзига бириккан пайлар билан бирга таянчҳаракат аппаратини ҳосил қилади. Суяк ҳужайралар (остеотситлар, остеокластлар) ва ҳужайралар оралиғи минерал моддалардан таркиб топган. Остеотситлар ҳужайралар оралиғи моддаси билан ўралган; ўсимталар ёрдамида ўзаро туташган; суяк тўқимасида моддалар (оқсил, сув, ион) алмашинувини, остеобластлар эса суяклар ҳосил бўлишини, уларнинг сўрилиш (резорбсия) жараёнини таʼминлайди. Остеобластлар ва остеокластларнинг биргаликда таʼсири суяк нинг ўсиши ва функсионал зўриқиши ўзгаришининг асосини ташкил этади. Ҳужайралараро модда коллаген (оссеин) толалар ва асосий моддадан иборат, бу моддалар суякнинг пишиқ ва мустаҳкам бўлишини таʼминлайди. Суя к тўқимаси коллагени ўзига хос полипептидларнинг кўплиги билан тоғайдан фарқ қилади. уяк тузилиши ва шаклига кўра узун, яʼни найсимон (сон, болдир ва бошқалар), ясси, яʼни сербар (тўш ва бошқалар) ва калта (умуртқалар ва бошқалар) булади. Найсимон суякларнинг ўрта қисми (диафиз) ва икки учи (эпифиз) бор. Диафиз зич моддадан, эпифиз ва ясси ҳамда калта суяклар танаси ғовак моддадан иборат. Диафиз бўшлиғида ва эпифиз ғовак моддаси оралиғида илик булади. Суяк сирти бириктирувчи тўқимадан ташкил топган суяк усти пардаси — периост, ички илик бўшлиғи томондан худди шунга ўхшаш эндост билан қопланган. Диафиз 4—15 мкм калинликдаги пластинкалардан иборат бўлиб, улар орқали қон томирлари ва нервлар ўтади.
Суяк — калсий ва фосфор депоси ҳисобланади. Паратгормон ва калсиотонин гормонлари кон плазмасида калсий миқдорини ва остеокластларнинг сўрилиш фаоллигини бошкариб туради. Суяк тўқимаси жуда фаол регенератсия хусусиятига эга бўлиб, организмда тўхтовсиз янгиланиб туради. Шу сабабдан суякнинг механик хоссалари ҳам организмга тушадиган юкка мос равишда ўзгариб боради. Одам скелети суяк таркиби умр давомида янгиланиб туради
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


Тўқима — келиб чиқиши, тузилиши ва функсиясига кўра ўхшаш ҳужайралар системаси. Одам ва ҳайвонлар тўқимаси епителий, бириктирувчи, мускул ва нерв тўқималарига бўлинади. Епителий тўқимаси одам ва ҳайвонлар танасини қоплаб туради, ички органларда парда ҳосил қилади, ҳимоя функсиясини; унинг ҳосилалари, масалан, жигар ва меъда ости безининг серектор епителийси секретор функсиясини бажаради. Хусусий бириктирувчи тўқима ва унинг хреилалари (қаранг Крн, Лимфа, Тоғай, Суяк) ҳимоя, таянч ва трофик функсияни бажаради. Мезенхимадан ривожланади. Мускул тўқимаси қисқариш хусусиятига ега. Шу туфайли организм фазода ҳаракат қилади ва унинг органларида қисқариш ҳаракати содир бўлади; силлиқ мускул тўқимаси мезенхимадан, кўндалангтарғил мускул тўқимаси мезодермадан ривожланади. Нерв тўқимаси ектодермадан ҳосил бўлиб, организмнинг ҳаёт фаолиятини бошқаради. Тўқиманинг хосил бўлиши (гистогенез) ембрионнинг ривожланиши жараёнида дастлабки ҳужайранинг ихтисослашуви билан боғлиқ. Кўпинча гистогенез вояга йетган организмда ҳам содир бўлади. Тўқиманинг регенерациялаш, баъзан ўсишини таъминлайди. Ўсимликларда тўқима бир хил ҳужайралардан иборат бўлса — оддий (мас., колленхима), ҳар хил ҳужайралардан иборат бўлса — мураккаб тўқима дейилади. Ўсимликнинг ҳаёти давомида ўсишини таъминловчи тўқима меристема билан боғлиқ. Илдиз ва поянинг учки қисмидаги тўқима бирламчи меристема дейилади. Поя ва илдиз диаметрининг ўсиши иккиламчи меристема — камбий ва феллоген билан боғлиқ. Одатда, ўсимликларда 3 хил: қопловчи, ўтказувчи ва асосий тўқима системаси ажратилади. Қопловчи система бирламчи тўқима (епидерма, епиблема, яъни ризодерма, екзо,дерма)дан ҳамда ҳимоя ва сўриш функсиясини бажарадиган ҳаво, баъзан, тупроқ (илдизлар) ва иккиламчи тўқима (ҳимоя функсиясини бажарадиган) перидермадан иборат бўлиши мумкин. Пуст деб аталадиган учламчи қопловчи тўқима дарахтлар илдизи ва поясида сиртқи перидерманинг нобуд бўлиши туфайли ҳосил бўлади. Ўтказувчи система 2 хил: бирламчи ва иккиламчи флоема ҳамда бирламчи ва иккиламчи ксилемадан иборат. Aсосий система бирламчи паренхима тўқимаси — хлоренхима, аеренхима ҳамда механик тўқима — колленхима ва склеренхимани уз ичига олади.
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


Нерв - нерв системасининг функцияси одам организмининг барча, ҳужайра, тўқима, органлари ва тизимларининг ишини бошқариш, тартибга солиш, ташқи муҳитдан, ички органлардан келадиган ахборотларни қабул қилиш ва уларни марказий нерв системасига этказиб бериш, организмдаги барча органларни бир-бири билан боғлаш ва организмнинг бир-бутунлигини таъминлаш, ички секретсия безларида ишлаб чиқариладиган турли гормонларнинг кон орқали организмга кўрсатадиган таъсирини, моддалар алмашинувини бошқариш, ўсиш ва ривожланишга таъсир этишдан иборату одамнинг ташқи муҳит ва атрофдаги бошқа одамлар билан боғланишини, муомаласини ташқи муҳит шароитига мослашувини таъминлайди шу билан бирга ташқи муҳит таъсирида, атрофдагилар билан муносабати натижасида одамда пайдо бўлган фикрлаш, баён этиш, билим олиш, ҳунар ўрганиш, хотира каби юксак инсоний хусусиятларни ўзида акс эттиради. _________________________________________________________________

Ирсият Ирсият — организмнинг ўз белгилари ва хусусиятларини келгуси авлодларга ўтказиш, яъни организмларнинг ўзига ўхшаш наслларни бунёд етиш хоссаси. Ирсият туфайли авлодлараро моддий ва функсионал изчиллик таъмин етилади. Ирсият ҳар хил турларга мансуб организмлар белги ва хусуси-ятларидаги тафовутларнинг авлодлар оша сакланиб қолишини ҳам таъминлайди. Организмларнинг ўзаро ўхшашлик ва қариндошлик даражасига би-ноан оила, уруғ, тур каби систематик гуруҳларга муайян тартибда тақсимланишининг асосида ҳам ирсият ётади. Ирсият туфайли битта систематик гуруҳга мансуб организмлар белгиларининг турғунлиги, яъни ўзаро ўхшашлиги билан бирга уларнинг бир-биридан фарқ қиладиган белгилар ҳам сақланиб қолади. Ирсият нинг муайян бир йўналишда таъсири туфайли организм белгиларининг авлодлар оша турғунлиги таъмин етилади. Ирсият организмлар он-тогенезининг турғунлиги, онтогенез босқичлари кетмакетлигини ва бу жара-ёнларда моддалар алмашинуви хусусиятларини белгилаб беради. Ирсиятнинг яна бир хусусияти унинг ўзгарувчанлигидир

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________