|
3.TOG'LI TUPROQLAR EROZIYASI
Chimli gorizontlarda karbonatlar (СО ) miqdori 3,2 dan 8,3 % gacha, profilning barcha qismlarida 7,5 - 18,7 % ni tashkil etadi. Tuproq reaksiyasi kuchsiz ishqorli. Ushbu tuproqlar singdirish sig'imi ancha past - 9 - 13 mg. Almashinuvchi kalsiy miqdori singdirilgan asoslar yig'indisining 80 - 90 foizini tashkil etadi. QuyoshJi yonbag'irJiklar jigarrang tuproqlari uchun qaJinligining karnligi уа skeletliligining yuqoriligi xarakterli hisobIanadi. Bu yerlarda tub jinslar ko'p hollarda (20 dan 80 % gacha maydonlarda) yuzaga chiqib qolgan yoki karn qavatli (10 - 50 sm) melkozemli qoplam tagidajoylashgan. Ushbu tuproqlaming uncha qalin bo'lmagan profili mexanik tarkibi bo'yicha yuqori qumliligi bilan farqalanadi уа o'rta уа yengil skeletli qumoqlarga mansub. Ushbu tuproqlarda mayda zaпасhаlаг eroziya ta'sirida yuvilib ketilganligi sababIi, loylanish kuzatilmaydi. Bu yerlarda yoppasiga уа jarlanish eroziyasi kuchli rivojlangan. Tog'li viloyatlar tuproqlaridan qishloq xo'jaligida foydalanish. Tog' tuproqlarining asosiy qismi yaylovlar sifatida уа ayrim tuproq maydonlari uzumchilik, bog'dorchilikda, sitrus, сЬоу hamda texnika ekin1ari 502 (g'o'za, tamaki, doriyor ko'knor Уа boshqa) yetishtirishda foydalaniladi. Атто relyefining murakkabIigi, gumus gorizontining uncha qalin bo'lmasligi Уа ko'pincha toshloq shag'alliligi natUasida mexanizasiyadan keng foydalanish imkoniyatlaгi chegaralanganligi sababIi tog' tuproqlari dehqonchilikda kam o'zlashtirilgan. Yayloylaming asosiy maydoni tog'-tundra, tog'-o'tloq Уа tog'-dasht zonalarida tarqalgan. Alp o'tloqlaгi eng yaxshi yozgi yayloy hisobIanadi. Tog' podzol tuproqlari zonasi juda kam o'zlashtirilgan bo'lib, unig 3 foizigina yayloylar, haydalma yerlaг Уа pichan o'riladigan maydonlardir. Boshqa qismi o'rmonlaг bilan qoplangan. Tog'-qo'ng'ir о'гтоп tuproqlari, tog' jigarrang tuproqlar, tog' qora tuproqlari Уа tog' kashtan tuproqlari dehqonchilikda ko'proq yajadal foydalanilmoqda. Tog'-dasht zonasidagi haydalma уег 10-12 foizga yaqin. Tog'li chala cho'lIar уа cho'l tuproqlarida lalmikor dehqonchilik bilan Ыг qatorda sug'orish ham keng rivojlangan. Bu tuproqlarda g'alla, sabzavot, shuningdek g'o'za Уа boshqa texnika ekinlaгi yaxshi o'sadi. Tog'li o'lkalaгda Suy eroziyasi keng rivojlanganligi sababIi, ko'pincha dehqonchilik olib borishni chegaгalaydi. Shuning uchun tog' tuproqlarini o'zlashtirayotganda tuproqni himoya qiluychi tadbirlarga katta e'tibor berish lozim. Tog' tuproqlaгini himoyalashda o'rmonlaming ahamiyati nihoyatda katta. Shuning uchun o'rmOfllarni saqlab avaylab уа ulardan to'g'ri foydalanish, eroziya hamda selga qarshi kurashda muhim гоl o'ynaydi. Tog' -o'tloqlar chorvachilikni rivojlantirishda Уа oziqa bazasi sifatida katta ahamiyatga ega bo'lib, ulardan to'g'ri foydalanishga alohida e'tibor berish lozim. Tog'li hududlarning tuproqlaridan to'g'ri Уа samarali foydalanishda tuproq kartalari Уа kartogrammalari, shuningdek geobotanik kartalarning ahamiyati katta. Tog' o'rmonlarini tiklash уа tog' tuproqlari unumdorligini saqlasb tadbirlari. O'zbekistonda ko'p asrlar mobaynida o'rmonlardan rejasiz уа ayoysiz foydalanish ulaг maydonining keskin qisqarishiga уа ayniqsa, aгchazorlaг, yong'oqzorlar hamda pistazorlarning kamayib ketishiga sabab bo'ldi. Ayrim hollarda archazorlar уа pistazorlar butunlay yo'qolib ketdi. Tog' o'rmonlarining ko'pqismi zararkunanda hasharotlar Уа kasalliklar ta'sirida nobud bo'ldi. Tog' o'rmonlarini ko'paytirish уа saqlab qolishda tashkiliy xo'jalik tadbirlari muhim Уа hal qiladigan ahamiyatga ega уа bu tadbirlar butun daYlat о'гтоп fondi maydonlarida chorvani to'g'ri boqishni nazarga oladi, shuningdek, shirkat yajamoa xo'jaligi maydonlarida o'rmonzorlardan xashak 503 to'plash уа yaylovlar sifatida foydalanish kabi ishlami tartibga solish ishlarini ko'zda tutadi. Tog' o'rmonlari inson uchun ozuqa уа dori darmon manbai bo'libgina qolmay, tog'larda yerlaming yemirilishini oldini olish уа meliorasiya sohasida ham muhim ahamiyatga ega. Markaziy Osiyo o'rmonlarida hozirgi vaqtda antropogen omilning bosimi kuchayishi kuzatilmoqda. Shuning uchun о'гтоп xo'jaliklarida asosiy vazifa tog' о'гтоп xo'jaliklaridagi barcha resurs!ami saq!ab qo!ish уа ko'paytirishga qaratilgan. Shu bilan birga, ekologik уа xo'jalik sohasida yangi usullami qo'lIash asosiy suvni saqlash, muhofaza qi!ish, yemi nurashdan saqlashga yo'naltirilishi kerak (L. Tursunov, А. Хопзzaгоу уа boshqalar, 2009). Markaziy Osiyo respubIikalarida tog' hududida o'rmonzor!ami ko'paytirish sohasida о'гтоп xo'jaliklari xodimlari tomonidan o'tgan asrda Omonqo'tonda уа Oqtoshda o!ib bori!gan о'гтоп!аг Ьагро etish bo'yicha ko'p yillik ama!iy tajribalari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
